Burgerlijke cultuur in Nederland - muziek

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

BURGERLIJKE CULTUUR 

IN NEDERLAND 

(17e  eeuw)

Burgerlijke Cultuur van Nederland - Muziek

De burgerlijke cultuur van Nederland

(17de eeuw)

Muziek

In de tijd

Sinds Middeleeuwen: 

-Menselijke stem = belangrijkste instrument 

-Muzieknotatie wordt uitgevonden (effect op muziek?)

-Polyfone muziek doet haar intrede

-Dissonanten zijn 'des duivels'!

Rond 1600:  

-Claudio Monteverdi beschrijft prima pratica en secunda pratica

-Dissonanten mogen weer (expressiemiddel)
-Meer expressie, tekst wordt belangrijker (gaat ten koste van polyfone schrijfwijze)

-Basso continuo begeleiding wordt populair

-Opera ontstaat

-Opleving affectenleer

lezen blz 110 onder inleiding en kopje kerkinterieur

Muziek in de calvinistische kerk

De calvinisten hebben bezwaren tegen de polyfone muziek in het Latijn van de katholieke kerk.

 Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maken en wat als gevolg verandert. 

(zie blz 110 en 111)

tegen luidruchtige muzikale begeleiding (niet sober genoeg)

tegen onverstaanbaarheid van de tekst

Bezwaren en gevolgen

- Polyfonie wordt in de ban gedaan omdat de gezongen teksten er onverstaanbaar door worden. Ook is veel wereldlijke muziek polyfoon; de kerk wil zich daarvan distantiëren.

Gevolg: muziek wordt homofoon, maar vaker nog eenstemmig.

 

- Kerkelijke gezangen moeten door de gelovigen zelf (verstaanbaar) worden gezongen.

Gevolg: het kerkkoor van geschoolde zangers verdwijnt en het niveau van de te zingen kerkmuziek wordt lager.

- Het gebruik van instrumenten (zoals het orgel) wordt gezien als ongepast en 'werelds', leidt af van de essentie van het woord.

Gevolg: het orgel wordt in eerste instantie geweerd uit de dienst. 

kerkorgel

paartje dat gezellig door de kerk wandelt, al dan niet met hond

Pieter Jansz Saenredam

Orgel

• Prot. kerk wilde orgel verbieden, maar het was overheidsbezit. 
• Organist deels in dienst van stadsbestuur. 
• Orgelbespelingen rondom dienst(voor- tussen – en naspel). 
• Orgel in de loop van 17e eeuw meer en meer toegestaan als begeleiding van (moeilijke) gezangen tijdens de dienst (1638 elke kerk beslist zelf over gebruik orgel)
  
• In de middag: kerk was ontmoetingsplek 

Calvijn schreef over het orgel als 'sirene van de duivel'. Het orgel stond symbool voor de katholieke extravagantie en maakte de individuele christenen monddood, zo meende hij. Maar in de Nederlanden waren er ook voorstanders van het orgel, onder wie Constantijn Huygens. Vanaf het midden van de zeventiende eeuw introduceerden steeds meer Nederlandse kerken een orgel in de erediensten

Nieuwe rol kerkorgels

 

Stadsbestuur baas over orgels in openbare gebouwen. Kerkgebouw/orgels krijgen daardoor gedeeltelijk andere functie: elke dag (vaste tijden): publieke concerten in de kerk

Breed repertoire: improvisaties/psalmen/dansmuziek/madrigalen. Gebruik van het orgel bleef een lang discussiepunt

“ Omme dezelfde (het volk) duer middel vandien te meer uyt kroegen ende taveernen te houden”

Rollen van Sweelinck

• Populair stadsorganist en componist.g rote invloed op de muzikale identiteit van Nederland in de 17e eeuw (overgang renaissance- naar barokmuziek).
• Hij was zelf katholiek en mocht daarom niet tijdens de diensten op het orgel spelen
• Speelde bij belangrijke officiële Amsterdamse gebeurtenissen.
  
• Orgelkenner, werd veel gevraagd om advies 
  
• Leider van het Amsterdamse Collegium Musicum.
• Naast zijn improvisaties op bekende liederen componeerde hij aan het eind van zijn leven muziek voor bekende psalmteksten.
  

psalmen van Sweelinck

Voor het lekengezelschap Collegium Musicum schreef Sweelink psalmenvariaties. De tekst is in het Frans.

Beluister het en leg uit waarom deze uitvoering niet geschikt was voor de protestante eredienst.

Waarom was deze uitvoering niet geschikt voor de protestante eredienst?

Muziek in huiselijke kring: blz 116 en 117

• Er wordt overal en door iedereen gezongen
  
• Thuis: relatief eenvoudige muziek, moest speelbaar zijn voor amateurs
  
• Eenstemmig of eenvoudige meerstemmigheid (niet polyfoon)
  
• Instrumenten: luit, blokfluit, spinet / virginaal, viool
• Liedboeken (graag met moraal) 
• Collegium Musicum:  goede amateurs die samen spelen

      --> ontgroeit de huiskamer. 

• Muziekles hoort bij opvoeding bij de gegoede burgerij. 
  

MUZIEKLES

 Muziekles: goede burgerlijke opvoeding, er was geld om muziekinstrumenten te kopen en op muziekles te gaan. 

Professionele musici leren de rijke burgers muziekinstrumenten te bespelen. Muziekles: collegium musicum (soort muziekschool van privé-docent)

Liedboeken 

Liedboek = een boek dat een verzameling liederen bevat. Naast liedteksten kan het boek ook muzieknotatie bevatten.

• Souterboek=psalmen (religieuze liederen)
• Mopsjes/Wereldlijke onderwerpen en teksten.
• Men nam deze overal mee naartoe, en kon overal gebruikt worden.


• Veel liederen waren Contrafacten. (nieuwe teksten op bestaande melodie(

POPULAIRE INSTRUMENTEN

Blokfluit

Doedelzak

Citer

Luit

Viool

Viola da gamba

Klavecimbel/Virginaal

LUIT

Viola da Gamba

KLAVECIMBEL

BLOKFLUIT

Jacob van Eijk

Stadsbeiaardier (klokkendeskundige, blokfluitist en componist) Utrecht:

Blind daardoor feilloos gehoor & ontdekt manier om klankzuivere klokken te gieten. Beiaardier van de St. Janskerk in Utrecht (de Dom), geeft ook muziekles

Speelt blokfluitimprovisaties 's avonds in het park op verzoek van de stad

Zowel van Eyck als Sweelinck waren stadsmuzikant. Welke taken had een stadsmuzikant? (blz. 59-60)

Muziek op straat

• Openbare plechtigheden/feesten
  
• Stadsmuzikanten
  
• Beiaard/carillon
  
• Volkslied/volksdans
  
• Straatmuzikanten
  
• Zeemansliederen (inclusief propaganda voor VOC)

Beluister volgende fragmenten van een zeemanslied

het 1e is een kunstlied en het tweede niet.

let op: tekst (inhoud), stem en functie

Er bestaan twee soorten zeemansliederen. Welke en wat zijn de verschillen? (blz. 62)

Het kunstlied

De intellectuele elite ontwikkelt daarnaast het kunstlied: complexere liederen, uitgevoerd door meer geschoolde musici (bv. Collegium Musicum). Beluister het voorbeeld.

In De Muiderkring (een groep kunstenaars / dichters en schrijvers / componisten rondom P.C. Hooft op het Muiderslot worden deze liederen gezongen door onder andere Maria Tesselschade (een vrouw!). 

Hoogher Doris niet, mijn gloetje

Liedjes

Er wordt veel gezongen in de 17e eeuw. We onderscheiden o.a.:

-volkse (wereldlijke) liedjes

-propagandaliedjes

-zeemansliederen (beluister de voorbeelden bovenin)

-godsdienstige liederen (ook buiten de kerk)

-liefdesliedjes (serenades)

Huiswerk voor woensdag 22 mei

lezen tb blz 116 t/m 117 mk en nakijken wb 54 t/m 61

: Powerpoint theater in de 17e eeuw zelfstandig doornemen + vragen noteren

lezen 110 t/m 113 maken wb 35 t/m 42 focus vragen Medea

Deze wordt nabesproken in de les