8.1 + 8.2 & 2.1 - De Verlichting & Verlicht absolutisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Grote boek & HC Verlichting

8.1 & 8.2 + 2.1 (HC)

8.3 + 2.2 (HC)

8.4

8.1 & 2.1 - De Verlichting

• De wetenschappelijke revolutie
• Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Verlichting

- Maatschappelijke stroming en denkwijze waarbij rationalisme van de wetenschappelijke revolutie op alle terreinen van de samenleving wordt toegepast

- Niet zomaar iets aannemen, maar bewijzen door redeneren

Wat ging vooraf? Wetenschappelijke revolutie

Wetenschappelijke revolutie

Zelfstandig denken, observeren (empirisme) en redeneren (rationalisme) -> nieuw manier van onderzoek doen -> snelle verandering dus revolutie -> ging over geneeskunde enzo dus wetenschappelijke revolutie

Ontstaan wetenschappelijke revolutie

- Oude, in de bijbel te lezen wereldbeeld, klopt niet meer -> ontdekkingsreizen zorgde voor aanraking met nieuwe wereld en natuur

- Vernieuwde interesse in voor de literatuur en geschiedenis van de klassieke oudheid (humanisme) -> dus tekstanalyse en kritisch kijken naar teksten

- nieuwe manier van onderzoek doen -> René Descartes met rationalisme en John Locke met empirisme

- Veel samenwerking tussen ambacht en wetenschap -> wetenschappers gebruiken hun ambachtskennis om onderzoeksinstrumenten te maken (microscoop) en ambachtslieden raken geïnteresseerd in de wetenschap

Van wetenschappelijke revolutie naar de Verlichting

Deze nieuwe manier van denken en onderzoek moet overal op worden toegepast, niet alleen de exacte wetenschap

Verlichting

vanaf 1650 een manier van denken waarin een kritische houding ontstond tegenover geloof, politiek en traditie en groot vertrouwen (optimisme) dat alles op te lossen of uit te leggen is vanuit rationalisme

Geloof

- natuurwetten Isaac Newton -> verschijnselen uit de natuur verklaren met vast wiskundig systeem -> natuur dus minder afhankelijk van God dan gedacht -> twijfels over de rol van God  -> deïsme of mechanistisch wereldbeeld

- geloof is een persoonlijke zaak, moet niet door een vorst verplicht worden -> individu moet zelf beslissen en er niet voor vervolgd worden (godsdienstvrijheid)

- Bestaan van heksen geen bewijs, net zoals voor bijgeloof en wonderen

Andere onderwerpen

Onderwijs en opvoeding

- vooruitgangsgedachte -> kinderen op jonge leeftijd opleiden tot kritische burgers -> groter belang van onderwijs

Moraal

- Godsdienst is niet de reden dat mensen zich goed gedragen, maar eigen verstand gebruiken en een moraal volgen -> idee van een universeel moraal die iedereen van binnen heeft

Rechtspraak

- betekenis na marteling is onbetrouwbaar bewijs -> werd verboden in 18e eeuw

- Ook kritiek op wreedheid van lijfstraffen, met welk doel?

Ontwikkeling van volken

- religieuze gewoonten buiten Europa niet minderwaardig aan Christelijke gewoonten

- cultuurrelativisme = elke samenleving doorloopt verschillende fases -> 'primitieve' volken buiten Europa zitten in beginfase, Europa is het verst -> dit is de basis voor het Europees (Westers) superioriteitsgevoel

Politiek en staat

- John Locke (1632-1704) vond dat iedereen natuurrechten heeft (recht op leven, bezit en vrijheid) -> mensen kunnen die rechten niet alleen beschermen -> dus sociaal contract nodig met regering die de natuurrechten beschermd -> faalt de regering? Dan mag je in verzet komen

- Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) de regering is niet meer dan een uitvoerder van de wil van de burgers -> die burgers kunnen altijd hun macht terugpakken (volkssoevereiniteit) -> directe democratie

- Montesquieu (1689-1755) machtsmisbruik voorkomen door machten te scheiden (trias politica) -> wetgevende macht (wetten maken) -> uitvoerende macht (wetten uitvoeren) -> rechtsprekende macht (controleren of burgers zich aan wetten houden) -> 1 persoon mag nooit meerdere machten hebben

- Adam Smith (1723-1790) tegen te veel staatsinvloed op de economie -> iedereen moet vrij zijn eigen economisch eigenbelang na te streven -> meer welvaart door minder ingrijpen, dus tegen mercantilisme en voor vrije markteconomie (onzichtbare hand)

8.2 & 2.1 - Verlicht absolutisme

• Het streven van vorsten naar absolute macht
• Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)

Gevolg van de verlichting:

Het ontstaan van een nieuwe politieke cultuur in de 18e eeuw

Nieuwe politieke cultuur

• Steeds meer burgers lazen tijdschriften over o.a. verlichtings ideeën
• Er waren debatten over de samenleving in koffiehuizen en salons
• Er ontstond dus een publieke opinie

Maar periode van verlichting viel samen met absolutisme...

Verlicht Absolutisme

Pruisen - Koning Frederik -> voerde hervormingen door: godsdienstvrijheid, stimuleren van kunst en wetenschap, beperken lijfstraffen, scholing voor alle kinderen, nationaal wetboek, ambtenaren in dienst ipv adel

Koning Frederik voorbeeld van Verlicht absolutisme: 

1. hervorming met als doel de samenleving te verbeteren, niet zichzelf -> geen moeite met oude tradities afschaffen als ze vooruitgang in de weg staan

2. Zijn macht was niet gebaseerd op religie (droit divin) maar op rationalisme -> hij noemt zich dan ook dienaar van de staat

Maar....verlicht ABSOLUTISME, dus alles voor het volk niks door het volk

Verspreiding verlichting

- opkomst tijdschriften over laatste nieuwtjes en ideeën van de verlichting -> verlichting onder aandacht van grote publiek

- Ook nieuw: een koffiehuis waar je naast koffie drinken ook toegang had tot kranten en tijdschriften

- Er werden genootschappen opgezet om samen onderzoek te doen uit interesse

- In Frankrijk verspreiding vooral door rijke dames via etentjes

Frankrijk & verlichting

Frankrijk bleef een absolute vorst hebben die niks met de verlichting te maken wou hebben -> Verlichtingsdenkers hadden kritiek op ancien régime -> franse koning bang voor kritiek dus werd het verboden -> alleen boeken uitbrengen met toestemming koning -> verlichtingsdenkers verbannen uit Frankrijk (Voltaire & Rousseau)

Frankrijk & verlichting

- Toch kon de Franse koning de verlichting niet helemaal tegenhouden -> altijd wel iemand die het risico neemt en illegaal boeken drukt en verspreid   -> ook veel ideeën werden via brieven uitgewisseld door heel Europa

- Boeken werden in Nederland gedrukt en dan naar Frankrijk gesmokkeld -> in Nederland meer religieuze en persvrijheid -> alsnog wat censuur vanuit calvinistisch bestuur -> maar Nederland had geen centraal bestuur, dus je kon onder die censuur uitkomen (ipv Amsterdam in Groningen je boek drukken) -> boekenhandel leverde veel geld op!