H1 §2 de eerste boeren

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo b, k
• Leerjaar 1

• Herhaling vorige les
• Kennen en kunnen
• Start 1.2 uitleg
• Zelfstandig werken
• Terugblik

Hoe noemen we de manier waarop mensen in een grote groep samenleven?

1. Zelfvoorzienend
2. Samenleving
3. Nomaden
4. Prehistorie

Wat doet een archeoloog?

Is dit een geschreven of
ongeschreven bron?

1. Geschreven bron
2. Ongeschreven bron

Hoe noemen we de periode waarvan geen geschreven bronnen zijn?

1. Prehistorie
2. Historie
3. Samenleving
4. Oudheid

Leg uit waarom er geen verschil tussen arm en rijk was in deze tijd?

• De eerste boeren
• Landbouw, akkerbouw, veeteelt
• Landbouwrevolutie

• Uitleggen waarom de overgang van jagen-verzamelen naar landbouw plaatsvond.
• Benoemen waar de eerste boeren ontstonden.
• Uitleggen wat de landbouwrevolutie was.

Bekijk beide afbeeldingen:
1. Welke afbeelding is van de
jagers en welke van de boeren
2. Leg uit waarom.

1

2

De eerste boeren

Jager-verzamelaars in het Midden-Oosten werden zo’n 11000 jaar geleden boeren. Ze ontdekten dat je plantaardig voedsel kon verbouwen.

3 gevolgen:

• De boeren waren geen nomaden meer.
• Omdat ze niet meer rondtrokken kregen ze meer bezit. 
• Er kwam verschil tussen arm en rijk.

• Het ontstaan van de landbouw noemen ze de landbouwrevolutie 
• Wat is een revolutie? Een grote verandering in de geschiedenis van de mensen

De eerste boeren

Wat ontstond er tijdens de landbouwrevolutie?

• akkerbouw

• veeteelt

• akkerbouw + veeteelt noemen we landbouw

• Jagen en vissen bleven bestaan

Landbouw

samenleving

landbouwsamenleving: de mens gingen leven als boeren

• De mensen gingen op een vaste plek wonen
• bouwden huizen maakten andere werktuigen
• aten ander voedsel
• mensen wilden voor hun doden een vaste begraafplaats die vaker te gebruiken was (hunebed)

Sociale veranderingen

Welke sociale veranderingen ontstonden er in een landbouwsamenleving?

• er ontstonden rijke en arme families
• er ontstond ongelijkheid in macht
• de sociale verschillen werden groter

Grote en belangrijke verandering

99% van de geschiedenis van de mens, heeft de mens geleefd als jager-verzamelaars

• Wat: Maak opdracht 1 t/m 5 op blz. 19 t/m 21
• Hoe: alleen
• Hulp: leerstof in je boek en mevrouw de Vries
• Tijd: 10 min.
• Uitkomst: klassikaal bespreken
• Klaar: Maak de herhaling van 1.2 op blz. 24 of de verdieping op blz. 25

Waar is de landbouw ontstaan?

1. Midden-Oosten
2. Amerika
3. Afrika
4. Europa

Ok, landbouw...
Welke 'optelsom' is juist over landbouw?

1. akkerbouw + landbouw = veeteelt
2. landbouw + veeteelt = akkerbouw
3. veeteelt + akkerbouw = landbouw

Wat is de landbouwrevolutie?

1. De periode waarin er geschreven bronnen kwamen
2. De periode waarin de landbouw is ontstaan
3. Een groot gevecht tussen jagers en boeren
4. Het ontstaan van de landbouw in Nederland

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen vóór
de Landbouwrevolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen
tijdens de Landbouwrevolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Waarom gingen mensen over op de landbouw?

• Herhaling vorige les
• Kennen en kunnen
• 1.2 deel 2
• Zelfstandig werken
• Terugblik

Waar is de landbouw ontstaan?

1. Midden-Oosten
2. Amerika
3. Afrika
4. Europa

Ok, landbouw...
Welke 'optelsom' is juist over landbouw?

1. akkerbouw + landbouw = veeteelt
2. landbouw + veeteelt = akkerbouw
3. veeteelt + akkerbouw = landbouw

Wat is de landbouwrevolutie?

1. De periode waarin er geschreven bronnen kwamen
2. De periode waarin de landbouw is ontstaan
3. Een groot gevecht tussen jagers en boeren
4. Het ontstaan van de landbouw in Nederland

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen vóór
de Landbouwrevolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen
tijdens de Landbouwrevolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Waarom gingen mensen over op de landbouw?

• Landbouwsamenleving
• Sociale veranderingen
• Macht
• Cultuur
• Hunebedden

• Uitleggen hoe de landbouwsamenleving eruitzag.
• Drie verschillen noemen tussen de jagers-verzamelaars en de eerste boeren. 
• De sociale veranderingen in de landbouwsamenleving beschrijven.
• Uitleggen waar hunebedden voor bedoeld waren.

Eerste boeren in Nederland

• 5000 v. chr. in Zuid-Limburg
• 3400 v. chr. in Drenthe (hunebedbouwers)
  

Landbouw

samenleving

landbouwsamenleving: de mens gingen leven als boeren

• De mensen gingen op een vaste plek wonen
• bouwden huizen maakten andere werktuigen
• aten ander voedsel
• mensen wilden voor hun doden een vaste begraafplaats die vaker te gebruiken was (hunebed)

Sociale veranderingen

Welke sociale veranderingen ontstonden er in een landbouwsamenleving?

• er ontstonden rijke en arme families
• er ontstond ongelijkheid in macht
• de sociale verschillen werden groter

Sociale veranderingen

Sociale veranderingen - mensen in een landbouw samenleving gingen anders met elkaar om.

3 veranderingen:

• De boeren waren geen nomaden meer. Ze woonden op een vaste plek.
• Boeren hadden meer bezit dan jagers-verzamelaars.
• Er kwam verschil tussen arm en rijk.

Dit kwam, omdat jagers-verzamelaars nomaden waren. Ze trokken van plek naar plek. Veel spullen hebben is dan niet handig, want ze moesten alles mee sjouwen. Boeren woonden op een vaste plek, dus konden wel veel spullen verzamelen.

Door het verschil in bezittingen nam ook de kans op oorlog tussen stammen toe.

Natuurgodsdienst

Cultuur: de manier waarop mensen leven. 

• taal, 
• geloof, 
• gebruiksvoorwerpen 
• en gewoonten

De eerste boeren geloofden dat de goden zouden zorgen voor een goede oogst. Zo’n geloof heet een

natuurgodsdienst.

Meisje van Yde

in 1897 gevonden in het veen (veenlijk), meisje van 16 , gewurgd door dorpsgenoten als geschenk aan de natuurgoden

• Wat: Maak opdracht 1 t/m 5 op blz. 19 t/m 21
• Hoe: alleen
• Hulp: leerstof in je boek en mevrouw de Vries
• Tijd: 10 min.
• Uitkomst: klassikaal bespreken
• Klaar: Maak de herhaling van 1.2 op blz. 24 of de verdieping op blz. 25

Noem drie verschillen tussen de jagers en verzamelaars en de jagers en boeren.

Wat is cultuur?

1. De manier waarop mensen aan voedsel komen
2. De manier waarop mensen leven: taal, geloof, voorwerpen en gewoonten
3. Het ontstaan van de landbouw
4. Het geloof van mensen in natuurgoden

Hunebedden waren ... ?

1. Beschermplek voor de goden
2. Schuilplaatsen voor onweer
3. Graven voor rijke boeren
4. Afvalplaats voor grote stenen

Extra

Man van Tollund

De Man van Tollund

Op 6 mei 1950, toen de familie Højgaard in het veen turf aan het steken was, werd de man gevonden. Eerst dacht men dat het een verdwenen jongeman was, dus de politie werd erbij gehaald. De politie schakelde een archeoloog in die na onderzoek vaststelde dat het lichaam al 2300-2400 jaar oud was.

Wie is de Man van Tollund?

De Man van Tollund is omstreeks 350 v.Chr. om het leven gekomen. Hij was toen waarschijnlijk ongeveer 30-40 jaar oud.

Van offering tot vondst

Reconstructie