VCA.02 Elektriciteit en Straling

• Techniek
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

VCA.02 Juiste

C.02 Elektriciteit en straling

Elektriciteit en straling

Gevaren en risico's bij elektriciteit

Inleiding Elektriciteit

Elektriciteit is een onmisbaar onderdeel van ons dagelijks leven, maar het brengt ook aanzienlijke gevaren met zich mee. Bij onjuist gebruik of defecte apparatuur kan elektriciteit leiden tot elektrische schokken, brand of explosies. De risico's zijn afhankelijk van de spanning, stroomsterkte en de mate van contact met stroomvoerende onderdelen. Zelfs een kleine hoeveelheid stroom kan al gevaarlijk zijn voor het menselijk lichaam. 

Risico's en preventie

Hoe stroom door het lichaam loopt

De stroomsterkte die door het lichaam loopt, hangt af van twee belangrijke factoren:

• Het spanningsverschil 
• De elektrische weerstand

Het spanningsverschil: Hoe groter het verschil in spanning, hoe meer stroom er door het lichaam kan stromen.

De elektrische weerstand: Dit wordt onder andere bepaald door de ondergrond en het schoeisel. 

Een vloer van beton of klinkers biedt weinig weerstand, waardoor het gevaar groter is. Vloeren van linoleum of met een rubberen mat bieden juist meer weerstand, waardoor de stroom minder goed geleid wordt.

Veiligheidsmaatregelen bij elektrische installaties

Om veilig te kunnen werken met elektrische installaties en vaste apparatuur, zijn er verschillende veiligheidsmaatregelen die je kunt nemen:

Fysieke afscherming: 

Stroomvoerende onderdelen worden afgesloten of afgeschermd, zoals met een omhulsel van een schakelkast of de behuizing van een wasmachine. Hierdoor kun je deze delen niet aanraken.

Isolatie: Stroomvoerende delen worden omgeven door een materiaal dat stroom niet geleidt, zoals keramiek, rubber of kunststof. Deze isolatie kan alleen worden verwijderd door het te breken.

Dubbele isolatie: Apparaten met dubbele isolatie hebben een extra beschermingslaag. Dit betekent dat het apparaat niet geaard hoeft te worden, omdat de dubbele isolatie al voldoende bescherming biedt.

Secundair letsel door elektriciteit

Letsel bij het werken met elektriciteit kan niet alleen direct door stroom worden veroorzaakt, maar ook indirect. We spreken dan van secundair letsel. Dit kan op de volgende manieren ontstaan:

• Schrikreacties:
• Kortsluiting 
• Drukgolven 

Schrikreacties: Als je plotseling stroom voelt, kun je schrikken en daardoor vallen of jezelf bezeren.

Kortsluiting: Bij kortsluiting kunnen onderdelen of gereedschap kapotgaan, waarbij rondvliegende materialen letsel kunnen veroorzaken.

Drukgolven: Een explosie door kortsluiting kan je wegslingeren, wat kan leiden tot verwondingen.

Veiligheidsmaatregelen bij elektrische installaties

Om veilig te kunnen werken met elektrische installaties en vaste apparatuur, zijn er verschillende veiligheidsmaatregelen die je kunt nemen:

• Fysieke afscherming
• Isolatie 
• Dubbele isolatie  

Fysieke afscherming: 

Stroomvoerende onderdelen worden afgesloten of afgeschermd, zoals met een omhulsel van een schakelkast of de behuizing van een wasmachine. Hierdoor kun je deze delen niet aanraken.

Isolatie: 

Stroomvoerende delen worden omgeven door een materiaal dat stroom niet geleidt, zoals keramiek, rubber of kunststof. Deze isolatie kan alleen worden verwijderd door het te breken.

Dubbele isolatie: 

Apparaten met dubbele isolatie hebben een extra beschermingslaag. Dit betekent dat het apparaat niet geaard hoeft te worden, omdat de dubbele isolatie al voldoende bescherming biedt.

Extra veiligheidsmaatregelen bij defecten

Soms bieden fysieke afscherming en isolatie onvoldoende bescherming, bijvoorbeeld wanneer deze stuk gaan. In dat geval kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Veiligheidsaarding 
• Aardlekschakelaars

Veiligheidsaarding: De metalen buitenkant van een apparaat wordt met aarde verbonden. Als er een defect optreedt, komt het metaal niet onder stroom te staan, omdat de stroom wordt afgevoerd naar de aarde. Dit vermindert het risico op elektrische schokken.

Aardlekschakelaars: Een aardlekschakelaar detecteert wanneer er stroom ‘weglekt’ naar de aarde. Als deze lekstroom groter wordt dan een bepaalde waarde, schakelt de aardlekschakelaar de spanning automatisch uit. Zo’n schakelaar biedt echter geen bescherming tegen overstroom, opwarming of kortsluiting. Daarom moet een aardlekschakelaar regelmatig worden getest.

Tijdelijk elektrisch materieel

Veel elektrisch materieel is voorzien van een fysieke afscherming, oftewel een omkasting. Deze omkasting zorgt ervoor dat de gebruiker beschermd is tegen direct contact met stroomvoerende onderdelen. Aan deze omkasting zitten verschillende beveiligingen die zorgen voor extra veiligheid:

• Beveiliging tegen stoten en vallende voorwerpen
• Beveiliging tegen indringen van stof en vocht
• Dubbele isolatie

Beveiliging tegen stoten en vallende voorwerpen: De omkasting is stevig en bestand tegen impact van vallende voorwerpen of stoten. Dit voorkomt dat de omkasting beschadigt en dat interne stroomvoerende delen bloot komen te liggen.

Beveiliging tegen indringen van stof en vocht: De omkasting is ontworpen om te voorkomen dat stof en vocht in het apparaat kunnen binnendringen. Dit is belangrijk, omdat vocht de elektrische weerstand verlaagt, waardoor stroom makkelijker kan gaan lopen. Ook kan stof de werking van onderdelen belemmeren of brandgevaar veroorzaken.

Dubbele isolatie: Sommige apparaten hebben een omkasting met dubbele isolatie. Dit betekent dat het apparaat twee lagen bescherming heeft, waardoor er minder kans is dat stroom naar buiten kan lekken. Apparaten met dubbele isolatie hoeven niet geaard te worden.

Statische elektriciteit

Statische elektriciteit kan ontstaan door verschillende activiteiten en omstandigheden. De belangrijkste oorzaken van statische elektriciteit zijn:

• Stroming van vloeistoffen
• Lopen over kunststof vloerbedekking
• Wrijving over kunststof of door kleding over de huid
• Verfspuiten of gelijkwaardige werkzaamheden
• Drijfriemen
• Opstijgende gas- of dampbellen
• Pneumatisch transport van poeders of korrels

Stroming van vloeistoffen: Als bepaalde vloeistoffen door een kunststof leiding stromen of worden geroerd, kan wrijving ontstaan die statische elektriciteit opwekt.

Lopen over kunststof vloerbedekking: De wrijving tussen schoenen en de kunststof vloerbedekking kan statische lading veroorzaken.

Wrijving over kunststof of door kleding over de huid: Als je bijvoorbeeld over een kunststof oppervlak wrijft of wanneer kleding over je huid schuurt, kan statische elektriciteit ontstaan.

Verfspuiten of gelijkwaardige werkzaamheden: Tijdens het verfspuiten kunnen kleine deeltjes in de lucht een lading opbouwen.

Drijfriemen: De wrijving van een drijfriem kan zorgen voor een opbouw van statische elektriciteit.

Opstijgende gas- of dampbellen: Turbulentie die ontstaat door opstijgende bellen in vloeistoffen kan leiden tot statische lading.

Pneumatisch transport van poeders of korrels: Bij het transport van poeders of korrels door buizen, mengers en doseersluizen kan door wrijving statische elektriciteit ontstaan.

Maatregelen om statische elektriciteit te beperken

Om de risico’s van statische elektriciteit te beperken, kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Aarding
• Beperken van stroomsnelheid
• Antistatische toevoegingen
• Beperking van valhoogte
• Antistatische kleding en schoeisel

Aarding: Het aarden van pijpleidingen, apparatuur en tanks zorgt ervoor dat opgebouwde lading direct naar de aarde kan worden afgevoerd.

Beperken van stroomsnelheid: Door de snelheid van stromende vloeistoffen te verlagen, wordt de wrijving verminderd en daarmee ook de opbouw van statische elektriciteit.

Antistatische toevoegingen: Door antistatische middelen aan vloeistoffen toe te voegen, wordt de opbouw van statische elektriciteit verminderd.

Beperking van valhoogte: Door de valhoogte van een product in een opslagtank of vat te beperken, wordt turbulentie voorkomen, wat de opbouw van statische elektriciteit vermindert.

Antistatische kleding en schoeisel: Door antistatische kleding en schoeisel te dragen, wordt de kans op een schok door statische elektriciteit verminderd.

Extra veiligheidsmaatregelen bij defecten

Soms bieden fysieke afscherming en isolatie onvoldoende bescherming, bijvoorbeeld wanneer deze stuk gaan. In dat geval kunnen de volgende maatregelen worden genomen:

• Veiligheidsaarding
• Aardlekschakelaars

Veiligheidsaarding: De metalen buitenkant van een apparaat wordt met aarde verbonden. Als er een defect optreedt, komt het metaal niet onder stroom te staan, omdat de stroom wordt afgevoerd naar de aarde. Dit vermindert het risico op elektrische schokken.

Aardlekschakelaars: Een aardlekschakelaar detecteert wanneer er stroom ‘weglekt’ naar de aarde. Als deze lekstroom groter wordt dan een bepaalde waarde, schakelt de aardlekschakelaar de spanning automatisch uit. Zo’n schakelaar biedt echter geen bescherming tegen overstroom, opwarming of kortsluiting. Daarom moet een aardlekschakelaar regelmatig worden getest.

Waar/Niet Waar 

Een rubberen mat verlaagt de elektrische weerstand van de ondergrond.

Niet waar

Wat is het grootste gevaar van een beschadigde elektrische kabel?

1. De kabel werkt niet meer goed
2. Je kunt een elektrische schok krijgen
3. De kabel kan warm worden, maar dat is ongevaarlijk
4. Het apparaat werkt trager

Waar/Niet Waar

Een aardlekschakelaar beschermt tegen kortsluiting.

Niet waar

Welke ondergrond biedt de minste weerstand tegen elektriciteit?

1. Rubber mat
2. Houten vloer
3. Linoleum vloer
4. Betonvloer

Waar/Niet Waar

Een betonvloer biedt minder weerstand tegen elektriciteit dan een linoleumvloer.

waar

Wat kan secundair letsel veroorzaken bij een elektrische schok?

1. Directe verbranding door stroom
2. Schrikreactie waardoor je valt
3. Het apparaat stopt met werken
4. Het smelten van een stekker

Waar/Niet Waar

Als een omkasting van tijdelijk elektrisch materieel beschadigd is, biedt het nog steeds bescherming tegen stoten.

Niet waar

Welke maatregel beschermt je het beste tegen de gevolgen van kortsluiting?

1. Een isolerende mat gebruiken
2. Het gebruik van een aardlekschakelaar
3. Het dragen van rubberen schoenen
4. Een stroomonderbreker gebruiken

Waar/Niet Waar

Een statische lading kan ontstaan door wrijving van kleding over de huid.

Waar

Wat is de functie van een aardlekschakelaar?

1. Het beschermt tegen overbelasting
2. Het detecteert of er stroom weglekt naar de aarde
3. Het voorkomt kortsluiting in elektrische circuits
4. Het regelt de stroomtoevoer naar apparaten

Samenvatting: Veilig werken met elektriciteit

Gevaren van elektriciteit: Elektrische schokken, brand, explosies en secundair letsel door schrikreacties of rondvliegend materiaal.

Stroomdoorgang door het lichaam: De stroomsterkte wordt beïnvloed door het spanningsverschil en de elektrische weerstand van de ondergrond en het schoeisel.

Secundair letsel: Schrikreacties, drukgolven en rondvliegend materiaal kunnen letsel veroorzaken.

Veiligheidsmaatregelen:

Fysieke afscherming: Beschermende omkasting van apparaten (bijv. schakelkasten).

Isolatie: Gebruik van materialen zoals rubber, keramiek of kunststof.

Dubbele isolatie: Extra beschermlaag bij apparaten, waardoor aarding niet nodig is.

Tijdelijk elektrisch materieel:

Beveiligd tegen stoten, stof, vocht en met dubbele isolatie.

Statische elektriciteit:

Oorzaken: stroming van vloeistoffen, wrijving, pneumatisch transport.

Maatregelen: aarding, antistatische kleding, beperken van valhoogte van materialen.

Extra veiligheidsmaatregelen:

Veiligheidsaarding: Aardverbinding voor het afvoeren van stroom bij defecten.

Aardlekschakelaar: Detecteert stroomlekken en schakelt de stroom uit om gevaar te voorkomen.

Onthoud: Veiligheid begint met bewustzijn. Controleer regelmatig de beschermingsmaatregelen, draag de juiste PBM's en wees alert op mogelijke gevaren.

Einde Les

Ga zelfstandig verder met C.02 in je VCA account