Thema 2 B3 Gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 8 

Waarneming en gedrag

B3

Gedrag

Lesprogramma B3

• Leerdoelen B3 Gedrag (2m)
• Uitleg leerdoel 8.3.1 + 8.3.2 'Ethologie + van prikkel tot handeling' (10m)
• Zelfstandig opdracht 29 t/m 31 maken (max. 5m)
• Leerdoel 8.3.3 'Motivatie, periodieke invloeden, gedragsonderzoek' (10m)

• Opdracht 32 t/m 37 maken (max. 10m)
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf als laatste (5m)

• Lesafsluiter B3 (5m)

Eerder klaar? 

• Neem context Leefwereld 'Verkeersgedrag op de fiets' en maak opdracht 38  en 39

Leerdoel B3

8.3.1 Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.

8.3.2 Je kunt uitleggen hoe gedrag tot stand komt en dat gedrag het resultaat is van de relatie van een organisme met zijn omgeving.

8.3.3 Je kunt beschrijven wat ethologie inhoudt en een eenvoudig gedragsonderzoek uitvoeren.

Wat is gedrag?

• alle waarneembare activiteiten van een dier en mens. Dit hoeft niet alleen beweging te zijn. Slapen is bijvoorbeeld ook gedrag. 
• Ethologie is het vakgebied waar het gedrag van dieren centraal staat.

• Gedrag is gericht op het handhaven of verbeteren van de lichamelijke toestand of de omgevingssituatie. Dit kan alleen door een passende reactie op prikkels uit de omgeving. Prikkels zijn invloeden uit het milieu op een organisme. De reactie is de respons van het organisme.
• De overlevingskans of fitness (voortplantingssucces) van een dier wordt bij goede aanpassing aan de omstandigheden vergroot (adequaat gedrag)

Gedragssysteem en gedragsketen

• Gedrag is opgebouwd uit opeenvolgende handelingen (gedragselementen).
• Handelingen met een gemeenschappelijk doel vormen samen een gedragssysteem.
• Voedingsgedrag of voortplantingsgedrag
• gedragsketen: handelingen volgen elkaar op in een vaste volgorde. Dus het effect van de ene handeling leidt tot de volgende handeling

Balts stekelbaars

Gedragsketen Heideblauwtje

Maak opdracht 13 t/m 15

Motivatie

• Gedrag komt tot stand door combinatie van externe prikkels (uit de omgeving) en motivatie

       - motivatie (drang): bereidheid tot het           

          verrichten van een bepaald gedrag                          (honger/voedingsdrang, dorst, voort-

          plantingsdrang, vluchtdrang

       - interne factoren bepalen motivatie voor 

          gedrag:

       - hormoonstelsel en zenuwstelsel      

          beïnvloeden de motivatie

Prikkelsterkte en voedingsgedrag

Periodieke invloeden

• Biologische klok in de hypothalamus
• Regelt o.a. slaap-waakritme en timing voortplanting, maar heeft ook invloed op de stofwisseling
• Interne communicatie geregeld door hormoonstelsel en zenuwstelsel. Dit beïnvloedt weer motivatie voor bepaald gedrag. 
• Concentratie hormonen veroorzaken voortplantingsdrang. Bij vogels krimpen geslachtorganen als afgifte hypofysehormonene door afname licht afneemt.
• Maar externe factoren als  daglengte en temperatuur en aanwezigheid nestplaats of geschikte partner beïnvloedt ook voortplantingsgedrag. 

Factoren die een rol spelen bij gedrag

Ethogram

Protocol

Ethogram

Protocol

Wat kan je met een protocol?

• Hoe vaak komt elke handeling voor? → frequentieanalyse 
• Hoelang duurt elke handelingen? → tijdsanalyse 
• Is er een vaste volgorde (gedragsketen) in bepaalde handelingen? → sequentieanalyse 
• Hebben bepaalde handelingen een gemeenschappelijk effect/doel? Dus zijn er gedragssystemen te ontdekken?

Huiswerk

• Maak opdracht 32 t/m 36

• Oefen de Flitskaarten en controleer de leerdoelen 

van B3 met de Test Jezelf

Klaar?

• Neem de Context 'Verkeersgedrag op de fiets' door en 

maak opdracht 38 en 39

Lesafsluiter B3

8.3.1 Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.

8.3.2 Je kunt uitleggen hoe gedrag tot stand komt en dat gedrag het resultaat is van de relatie van een organisme met zijn omgeving.

8.3.3 Je kunt beschrijven wat ethologie inhoudt en een eenvoudig gedragsonderzoek uitvoeren.

Is dit een juist beschreven observatie?
De hond kijkt angstig.

1. juist
2. onjuist

Is dit een juist beschreven observatie?
De apen kussen elkaar, omdat ze elkaar graag mogen.

1. juist
2. onjuist

Is dit een juist beschreven observatie?
De hond doet zijn oren iets naar achter en plaatst zijn staart tussen zijn benen.

1. juist
2. onjuist

Wat is GEEN gedrag.

1. Leerling slaapt in de les.
2. Een vleesetende plant vangt een vlieg
3. Hond rolt in het gras.
4. Vogel zit stil op een tak.

Is dit een ethogram
en/of een protocol?

1. Zowel een ethogram als een protocol
2. Ethogram
3. Protocol
4. Geen van beiden

Hoe beschrijft een etholoog gedrag? En wat is dan een juist voorbeeld?

1. objectief
2. subjectief
3. De kat tikt een bolletje wol voor zich uit.
4. De kat is vrolijk aan het spelen met een bolletje wol.