Geschiedenis examentraining - A. Staatsinrichting van Nederland (vanaf 1813)

Geschiedenis examentraining 

A. Staatsinrichting van Nederland (vanaf 1813)

Staatsinrichting

Staatsinrichting = manier waarop het land wordt bestuurd

• Nederland is sinds 1813 een monarchie
• 1840: koning Willem II aan het roer (besliste, alles zelf, bevolking had weinig in te brengen)

Republiek en monarchie

1813: Nederland ging van een republiek naar monarchie

• Republiek: macht verdeeld over meerdere personen
• Monarchie: macht ligt bij één persoon (koning(in))

Nieuwe grondwet

• 1848 veel onrust onder bevolking (wilden inspraak)
• Koning Willem II bang voor revoluties
• Gaf opdracht tot een liberale grondwet

Thorbecke

• Stelde de grondwet op (1848)
• Parlement meer zeggenschap
• Ministers moeten verantwoording afleggen

Constitutie

Constitutie = manier waarop staat is ingericht

• Nederland bleef een monarchie, mét grondwet = constitutionele monarchie
• Koning is onschendbaar (ministers zijn verantwoordelijk, ministeriële verantwoordelijkheid)
  
• Koning heeft tegenwoordig weinig politieke macht, alleen invloed

Willem II en III

Willem II

• 1840-1849
• Grondwetsherziening 1848
  
• Conservatief

Willem III

• 1849-1890
• Conflicten met parlement

Parlement en regering

19e eeuw:

• Parlement bestond uit gekozen individuen die samenwerkten als ze het eens waren over zaken
• Later in de 19e eeuw ontstonden politieke partijen omdat er toen meerdere kwesties (problemen) opgelost moesten worden

Parlement en regering

Parlement = Eerste en Tweede Kamer

Regering = Ministers en Koning (staatshoofd)

Coalitie = samenwerking regerende partijen

Oppositie = politieke partijen die niet in de regering zitten

Kabinet = Ministers en staatssecretarissen (voeren taken van ministers uit)

Ministers komen uit de regerende partijen, maken regeerakkoord

Parlement en regering

Parlementaire democratie = waarbij de bevolking wordt vertegenwoordigd door het parlement dat door het volk is gekozen.

Dus: volk kiest -> parlement beslist -> regering voert uit

Parlement en regering

Taken Eerste en Tweede Kamer

Eerste taak = controleren van regering en zorgen voor goede wetgeving

Voor het controleren hebben ze rechten

• Recht van budget (geld)
• Recht van interpellatie (discussie)
• Recht van enquête (onderzoek)

Taken Eerste en Tweede Kamer

Taken Eerste en Tweede Kamer

Tweede taak = maken en goedkeuren van wetten

Rechten van Tweede Kamer

Twee rechten die de Eerste Kamer niet heeft:

• Recht van amendement (wetten wijzigen)
• Recht van initiatief (wetten voorstellen)

Scheiding der machten

Grondwet Thorbecke zorgde voor scheiding der machten

1. Wetgevende macht (parlement + regering) = bedenken wetten
2. Uitvoerende macht (regering) = uitvoeren wetten
3. Rechterlijke macht (rechters) = controleren of wetten worden nageleefd

Scheiding der machten

Voorkomen dat de macht bij één persoon of groep ligt, balans

Politieke stromingen

Politieke stromingen

Eerste feministische golf

• 187- 1920
• Emancipatie voor vrouwen
• Kiesrecht
• Toegang tot onderwijs
• Aletta Jacobs: 1e vrouwelijke arts
• Wilhelmina Drucker: oprichter Vrije Vrouwen Vereniging (VVv) in 1889, wilde vooral kiesrecht 

Staatshoofden NL

Klassieke en sociale grondrechten

Klassieke grondrechten = beschermen tegen overheid

• Vrijheid van ...
• Voorbeeld: godsdienst, meningsuiting, drukpers, onderwijs

Sociale grondrechten (sinds 1983) = beschermen door overheid (voor menswaardig bestaan)

• Recht op ..
• Voorbeeld: bestaanszekerheid, onderwijs, werk, woning

Referendum

Referendum = overheid legt een vraag voor aan de burgers, waar burgers hun mening over mogen geven

• Grotere invloed van het volk op de politiek
• Kloof tussen bevolking en politiek kleiner
• Kost wel veel tijd en geld

Industrialisatie

Industrialisatie = rond 1900 werden veel fabrieken gebouwd

Opkomst versterkt door:

• Betere infrastructuur (treinnetwerk, kanalen, snelwegen)
• Uitvindingen (elektriciteit, machines)
• Migratie (groeiende vraag arbeiders in fabrieken, verstedelijking)

Platteland -> industrie

Industrialisatie

Welvaart steeg, maar omstandigheden waren slecht

• Lage lonen, lange dagen
• Ongeschoolde arbeiders, makkelijk te vervangen
• Vrouwen en kinderen gedwongen te werken
• Geen wetgeving voor beschermen arbeiders
• Slechte leefomstandigheden

Industrialisatie

Overheid: steeds meer bewust dat zij iets moesten doen aan de slechte omstandigheden

• Sociale wetgeving: arbeiders beschermen
• Einde maken aan kinderarbeid
• Vakbonden: bevolking kwam in opstand en arbeiders gingen zich verenigen in vakbonden

Verzuiling (20e eeuw)

Verzuiling = samenleving is verdeeld in groepen van gelijke klassen of levensovertuiging

• Katholieken
• Protestanten
• Socialisten
• Liberalen

Verzuiling (20e eeuw)

Elke zuil had zijn eigen organisatie

• Politieke partijen
• Media
• Onderwijs
• Vereniging
• Vakbonden 

Vanaf 1965 ontzuiling

Emancipatie

Emancipatie = streven naar gelijke rechten door een groep die in een achtergestelde positie zit

Zoals vrouwenemancipatie

• Rond 1900 bewuster van achtergestelde positie
• Wilden zich organiseren net als arbeiders
• Feminisme: 1907 Wet op Arbeidsoverenkomst (vrouwen kregen recht op eigen verdiende geld)

Schoolstrijd

Schoolstrijd = strijd over financiële gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs

• Openbaar = georganiseerd door de staat, neutraal
• Bijzonder = op basis van geloof

Pacificatie van 1917

Einde van bepaalde kwesties (problemen)

• Einde aan de schoolstrijd (financiële gelijkstelling)
• Algemeen kiesrecht mannen - passief kiesrecht vrouwen
• Stelsel van evenredige vertegenwoordiging