Domein E3.1 Voortplanting

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Domein E3.1 Voortplanting

Leerdoelen

1 de geslachtelijke en ongeslachtelijke voortplanting beschrijven en de daarmee de

genetische variatie bij prokaryoten en eukaryoten verklaren;

2 bouw, vorming, ontwikkeling en functie beschrijven van gameten en de zygote;

3 bouw en werking van de voortplantingsorganen van de mens beschrijven en de rol

van hormonen daarbij toelichten;

4 standpunten over het ingrijpen in het voortplantingsproces van organismen

toelichten met ethische en biologische argumenten.

Focus: celcyclus = mitose, meiose, haploïd, diploïd

Celdeling

Het voortplanten (reproduceren) van cellen: uit één moedercel ontstaan twee identieke dochtercellen (genetisch hetzelfde)

• Voortplanting
• Groei
• Herstel/vervangen oude of beschadigde cellen

Ongeslachtelijke voortplanting

Celdeling waarbij nakomelingen (klonen) ontstaan die genetisch identiek zijn aan de ouder -> bacteriën, schimmels, planten en sommige dieren

• Op natuurlijke wijze
• Op kunstmatige wijze

Celcyclus

De erfelijke eigenschappen van een organisme liggen vast in het DNA.

Karyogram: binas tabel 70B

Iedere dochtercel moet het DNA 'krijgen' van de moedercel -> hiervoor wordt het DNA in de chromosomen gekopieerd

Binas tabel 70A

Celdeling bij planten, dieren en schimmels

Celcyclus

1. Mitose: celkern deling en celdeling
2. Interfase: periode tussen twee celdelingen

• G1-fase: stofwisseling en celgroei
• S-fase: DNA-replicatie/synthese = kopiëren DNA molecuul
• G2-fase: stofwisseling en celgroei, synthese van membranen en andere organellen

• G0-fase: cel is in rust er treden geen delingen op

Celcyclus

Controlepunten

• G1-fase: gunstige omgeving?
• G2-fase: DNA goed verdubbeld en nog steeds gunstige omgeving?
  
• M-fase: alle chromosomen bevestigd aan kernspoel?

Binas tabel 76A

Belangrijke termen: chromatide en centromeer

De mitose ...

... bestaat zelf ook uit een aantal 'fasen'

Belangrijke begrippen: centrosoom (spoellichaampje), centriolen, trekdraden, spoelfiguur/kernspoel

Nog een keer ... nu met de binas erbij (76B1)

• Interfase: verdubbeling van chromosomen wordt afgemaakt
• Profase: centrosoom verdubbelt + gespiraliseerde chromosomen worden zichtbaar
• (Prometafase: kernmembraan verdwijnt en centrosomen verplaatsen + trekdraden vormen = spoelfiguur)
• Metafase: chromosomen rangschikken in midden + trekdraden binden aan centromeren
• Anafase: trekdraden worden korter en chromatiden worden uit elkaar getrokken
• Telofase en cytokinese: nieuwe kernmembranen vormen
• Inferfase: insnoering en je hebt twee cellen

Lichamelijke cellen

Iedere lichaamscel (somatische cel) bevat 46 chromosomen: 23 van je vader en 23 van je moeder. Dit noem je diploïd en wordt genoteerd als: '2n'

Geslachtscellen bevatten 23 chromosomen. Dit noem je haploïd en wordt genoteerd als 'n'.

Geslachtelijke voortplanting (bevruchting): celfusie

Het maken van voortplantingscellen

• Man: testes (teelballen)
• Vrouw: ovaria (eierstokken)

Diploïde moedercellen --> haploïde dochtercellen: zaadcellen en eicellen

Dit gebeurt tijdens de meiose (reductiedeling)

Je hebt de meiose I en de meiose II 

Meiose I: 

1 diploïde cel -> 2 haploïde cellen

Meiose II:

2 haploïde cellen -> 4 haploïde dochtercellen (dit worden de geslachtscellen)

Binas tabel 76B2+3

Vergelijk de metafase van de mitose met die van de meiose I, welk verschil zie je?

Welke overeenkomsten zie je tussen de mitose en de meiose II?

Zaadcellen

Spermatogenese in de testes

Zaad-moedercellen (spermatogonia) -> zaadcellen (spermatozoa)

Opslag in bijballen

Binas tabel 86A1+2

Spermatogenese (binas 86D)

Spermatogonia (2n = 46,XY)

1' spermatocyt (2n = 46,XY)

2' spermatocyten (n = 23,X of 23,Y)

spermatiden (n = 23,X of 23,Y)

spermacellen (n = 23,X of 23,Y)

Eicellen

Oögenese in eierstokken

Eicel-moedercellen (oögonia) -> eicel 

Follikel = blaasje met vocht

Ovulatie = eisprong

Binas tabel 86B1+2

Oögenese (binas 86D)

Oögonia (2n = 46,XX)

1' oöcyt (2n = 46,XX)

2' oöcyt (n = 23,X)

poollichaampje breekt af

eicel (n = 23,X)