De formatie

• Burgerschapsonderwijs
• MBO
• Studiejaar 1

De formatie

Parlement

Regering

Kabinet

Overheid

Eerste en Tweede Kamer samen

Ministers en staatshoofd

Ministers en staatssecretarissen 

Wordt gevormd door de ministeries, provincies, gemeenten en instanties

Even herhalen:

Parlementaire democratie

volk kiest vertegenwoordigers

150 zetels in Tweede Kamer

>75 is nodig voor een meerderheid 

Even herhalen:

Nederland is dus een parlementaire democratie, waarbij het volk eens in de vier jaar 150 verschillende volksvertegenwoordigers kiest, die dan in de Tweede Kamer komen. De Tweede Kamer en de Eerste Kamer vormen samen het Parlement.

Om een meerderheid in de Tweede Kamer te vormen (en dus zo een kabinet en regering te krijgen), gaan verschillende partijen met elkaar in onderhandeling. Hoe men dat noemt en hoe dit proces gaat, leer jij tijdens deze les.

De formatie

De vorming van de nieuwe regering

Na de Tweede Kamerverkiezingen wordt het kabinet gevormd (ministers en staatssecretarissen), het dagelijks bestuur van Nederland. Het vormen van zo'n kabinet, noemt men de formatie. 

Omdat het in Nederland nooit voorkomt dat één partij meer dan de helft van de zetels krijgt, zullen de partijen met elkaar moeten onderhandelen om samen een meerderheid te vormen.

Deze formatie begint altijd met de benoeming van een informateur, die uitzoekt welke partijen samen een meerderheid van de zetels hebben in de Tweede Kamer en samen een kabinet kunnen vormen, omdat hun ideeën op die van elkaar lijken. 

De informateur nodigt eerst de partijen uit met de meeste stemmen (en dus zetels) om met elkaar te onderhandelen. Dit gaat vaak lastig, omdat veel partijen andere ideeën hebben over hoe het land moet worden bestuurd. In dat geval gaan andere partijen met elkaar onderhandelen. Als dat lukt, maken die partijen samen afspraken over wat zij tijdens hun kabinetsperiode (4 jaar) willen bereiken. Die afspraken worden genoteerd in het regeerakkoord. Deze partijen hebben nu samen een coalitie (een meerderheid in de Tweede Kamer) gevormd. De taak van de informateur is nu klaar.

Er wordt vervolgens een formateur aangesteld, vaak is dat de leider van de grootste kabinetspartij. Deze formateur heeft als taak het kabinet samen te stellen. Er wordt door de formateur gekeken welke personen ministers en staatssecretarissen worden van bepaalde ministeries. De formateur krijgt vaak zelf ook een rol in het kabinet. Omdat hij of zij de leider is van de grootste kabinetspartij, wordt deze persoon vaak de minister-president van Nederland en daarmee de voorzitter van het kabinet. 

Als alle leden van het kabinet bekend zijn, dan worden zij beëdigd door het staatshoofd, in ons geval de koning. De formatie is afgerond en het kabinet kan aan het werk. Na de beëdiging gaat de voltallige regering (ministers + koning) op de foto voor het paleis van de koning. Deze foto kom je altijd op het nieuws en in de kranten tegen, wanneer het kabinet is gevormd.

Heeft iemand enig idee hoe lang zo'n formatieperiode kan duren? Dus hoe lang onderhandelen partijen vaak met elkaar voordat zij er samen uitkomen? Antwoord = gemiddeld 94 dagen (sinds 1946).

De partijen die niet in de coalitie komen, vormen de samen oppositie. Het is de taak van de oppositie om kritisch te zijn naar wat het kabinet bedenkt en uitvoert. Denk bijvoorbeeld aan de coronamaatregelen: het zijn de oppositiepartijen die zeggen dat de maatregelen te veel zijn, zij zijn kritisch naar wat het kabinet bedenkt.

Wat is de juiste volgorde?

1

2

3

4

5

Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde. De plaatjes betekenen het volgende:

1. Je brengt jouw stem uit;
2. Er is een nieuwe regering gevormd, met een (nieuwe) minister-president;
3. De stemwijzers gaan online;
4. De formatie gaat van start;
5. De partijprogramma's komen uit.

Politici maken hun beloftes altijd waar.

0100

Naar links is oneens

Naar rechts in eens

De resultaten worden in de volgende dia besproken. 

Hoe komt dat?

Partij 1

Partij 2

Partij 3

meer btw op vlees

meer geld voor de zorg

leenstelsel afschaffen

35

25

17

= 77

Hoe komt het dat de meeste beloftes die politici maken tijdens hun campagnes niet worden waargemaakt? Zijn dit alleen maar praatjes om het volk over te halen om op de politicus in kwestie te stemmen?

Niet altijd. In de meeste gevallen hebben politici daadwerkelijk de bedoeling om die plannen uit te voeren, maar dit kan simpelweg niet altijd. Kijk even mee in deze dia.

Partij 1 heeft de meeste stemmen gewonnen en zit op 35 zetels. Daarmee is dit de grootste partij. Partij 2 heeft 25 zetels en is daarmee ook een erg grote partij. Partij 3 heeft maar 17 zetels, maar is bereid om het kabinet te vormen met partij 1 en 2. Eigenlijk lijkt deze partij helemaal niet op de andere twee partijen, maar de partij heeft een belangrijk raakvlak met partij 1: ze zijn beide tegen op het verhogen van btw op vlees.

In dit beeld zien wij de beloftes van drie politieke partijen. Zij hebben hun kiezers verteld wat zij vinden van die drie thema's. Daar waar een vinkje staat, zijn partijen het eens met de stelling. Een kruisje betekent dat zij het oneens zijn. We gaan eens kijken hoe zo'n formatie er dan uit kan gaan zien.

Hoe komt dat?

Partij 1

Partij 2

Partij 3

meer btw op vlees

meer geld voor de zorg

leenstelsel afschaffen

35

25

17

= 77

Het leenstelsel wordt afgeschaft, in dat opzicht hebben partij 1 en partij 2 hun zin gekregen. Partij 3 was het hier niet mee eens.

Hoe komt dat?

Partij 1

Partij 2

Partij 3

meer btw op vlees

meer geld voor de zorg

leenstelsel afschaffen

35

25

17

= 77

Ook gaat er meer geld naar de zorg. Daarin hebben partij 1 en partij 2 hun zin gekregen, maar partij 3 moet opnieuw water bij de wijn doen. 

Hoe komt dat?

Partij 1

Partij 2

Partij 3

meer btw op vlees

meer geld voor de zorg

leenstelsel afschaffen

35

25

17

= 77

Het belastingtarief voor vlees gaat echter niet omhoog, want het merendeel is tegen een verhoging (partij 1 en 3).

We zien in deze casus dus dat partij 1 deze drie verkiezingsbeloften kan nakomen. Partij 2 kan twee van hun drie beloftes nakomen en partij 3 kan slechts één van hun drie beloftes nakomen aan hun kiezers.

Dit is natuurlijk maar een voorbeeld, maar in het echt zou dat zomaar zo kunnen gaan. Partij 2 en 3 lijken totaal niet op elkaar en partij 3 levert duidelijk het meeste in. Waarom zou partij 3 er toch voor kunnen kiezen om een coalitie (meerderheid) te vormen met partij 1 en 2? 

Ga hier in discussie, laat de studenten zelf nadenken. Uitleg volgt hieronder.

Dat zouden ze kunnen doen omdat hun standpunt over het verhogen van de belasting op vlees een van hun belangrijkste standpunten zou zijn. Denk bijvoorbeeld aan een partij waar veel boeren op stemmen. Die willen niet dat vlees duurder wordt, want dan wordt het minder gekocht en daardoor zou hun inkomen minder worden.

Thema's als het leenstelsel en geld voor de zorg kunnen voor deze partij zomaar minder belangrijke thema's zijn. Natuurlijk hebben zij hier een mening over, maar hun standpunt over de prijs van vlees zou belangrijker kunnen zijn dan de andere twee thema's.

Social media

Wat je bij de verkiezingen van 2021 heel duidelijk zag op de sociale media, was dat ontzettend veel mensen de uitslag niet geloofden. Kijk eens naar de volgende afbeeldingen. Let wel op: het taalgebruik is niet altijd even netjes en vriendelijk.

Social media

Social media

Social media

Deze man vindt het vreemd dat de PVV en FvD samen zo weinig stemmen hebben, want bijna zijn hele omgeving gaf aan op een van die twee partijen te stemmen. Hoe kan dit?

Social media

De plaats waar je woont en de mensen met wie je omgaat (je milieu) zijn heel bepalend voor hoe jij denkt. Dit wil echter niet zeggen dat de rest van het land ook zo denkt en dat kan wel eens gek lijken. 

In deze afbeelding zien jullie hoe de plaats Urk heeft gestemd. Hier zien wij dat Urkers voor 54,4% hebben gestemd op de SGP. Dat zou - als alleen Urkers zouden mogen stemmen - betekenen dat de SGP in de Tweede Kamer 82 zetels van de 150 zou hebben behaald, meer dan de helft dus. Landelijk gezien heeft de SGP maar 3 zetels.

Urk is een dorp waar veel gelovige christenen wonen en de SGP is een partij die zich richt op zulke mensen. Landelijk gezien zijn er echter veel minder mensen die op die partij stemmen en daardoor komen zij dus op maar 3 zetels uit. 

Zo zie je dat de plaats waar je woont en de mensen met wie jij omgaat niet altijd weerspiegelen hoe de hele maatschappij eruitziet. 

Social media

Weet iemand hoe het komt dat veel mensen de verkiezingsuitslag niet geloven/geloofden?

Wat je in de aanloop naar de verkiezingen veel zag onder posts op Facebook van bijvoorbeeld de NOS was dat mensen met vrij rechtse ideeën en meningen elkaar opriepen om te gaan stemmen op die partijen (denk aan de PVV, FvD en JA21). 

Een vraag aan jullie: als je op Facebook (of andere sociale media) veel foto's van paarden liket, naar veel filmpjes over paarden kijkt en een aantal paardenpagina's volgt, wat zie je dan veel op je tijdlijn? > paarden

Dit wordt gedaan door zogenaamde algoritmes. Die algoritmes registreren hoe lang jij naar een bericht kijkt, of jij dat bericht liket en aan de hand daarvan wordt achter de schermen een profiel van jou opgemaakt. Dat gebeurt ook met politieke voorkeuren van gebruikers. Mensen die op sociale media hun mening geven (in deze voorbeelden dus vrij rechts) zien vervolgens heel veel opmerkingen en posts van mensen met diezelfde mening. In hun profiel komt dan te staan dat zij in dit geval een vrij rechtse politieke voorkeur hebben. Wat er vervolgens gebeurt, is dat die mensen juist de berichten zien die zij leuk vinden, zodat zij meer tijd doorbrengen op dat medium, in dit geval Facebook.

Wat zou er kunnen gebeuren met iemand die op zijn tijdlijn alleen de berichten ziet waarmee hij het eens is, met iemand die geen of weinig tegengeluid hoort? Ga hier in gesprek met de klas > vertekend beeld van de werkelijkheid.

Social media

Dit fenomeen bestaat nu een aantal jaren. Dit wordt tegenwoordig de bubbel genoemd, omdat mensen op sociale media in een soort 'bubbel' beginnen te leven. In die bubbel komt alleen de informatie waarvan Facebook weet dat de persoon die informatie ook leuk vindt.

Doordat de persoon in zijn bubbel geen of weinig informatie ziet van personen met een andere mening, krijgt deze persoon een vertekend beeld van de werkelijkheid. Deze persoon gaat hierdoor geloven dat het grootste deel van Nederland denkt zoals hijzelf denkt. De uiteindelijke verkiezingsuitslag, met grote winsten voor de VVD en D66, verlies voor de PVV en 'maar' 8 zetels voor FvD matchte niet met wat de mensen in hun bubbel hebben 'voorspeld'. 

De man in deze facebookpost legt dat duidelijk uit.

Is dit gevaarlijk? Wat vinden jullie?

Jazeker!

Nee hoor.

Weten jullie nog wat er in dit filmpje gebeurde, begin 2021?

Demonstranten waren hier omdat zij geloofden dat er fraude was gepleegd met de stemmen in Amerika. Zij geloofden dat Donald Trump de echte winnaar was van de verkiezingen, maar Joe Biden had gewonnen. 

Doordat zij op sociale media alleen maar in hun mening werden bevestigd, geloofden deze mensen (en dat geloven de meesten nog) dat er is valsgespeeld, dat de stemmen verkeerd zijn geteld, dat Trump de eigenlijke winnaar is. Men geloofde de nationale televisie niet meer, er werd/wordt gedacht dat de nationale zenders alleen maar nepnieuws verspreid(d)en. Daar kwam nog eens bij dat Trump zijn kiezers daarin gelijk gaf: hij riep deze mensen op om naar het Capitool te gaan en daar te demonstreren.

Dat demonstreren liep volledig uit de hand. De mensen in dit filmpje vielen het Capitool binnen, raakten in gevecht met agenten, zij stalen voorwerpen uit het gebouw en hebben veel dingen kapotgemaakt. In totaal vielen er vijf doden en raakten meer dan 140 mensen gewond.

De verzuiling

Kennen jullie het plaatje op deze afbeelding? Waarvan kennen jullie zo'n gebouw? Denk aan het logo van een politieke partij. > Logo FvD

Met de verzuiling wordt een periode in de jaren tussen 1900 en 2000 bedoeld. In deze periode leefden de Nederlanders in verschillende groepen, zogenaamde 'zuilen'. Die zuilen worden in dit plaatje weergegeven als die pilaren.

Hoe zag het leven er toen uit? Zoals je in het filmpje al zag, had elke groep zijn eigen bakker, zijn eigen slager, zijn eigen school, zijn eigen voetbalvereniging, zijn eigen krant, zijn eigen tv-omroep en natuurlijk vaak zijn eigen kerk. Als jij zelf katholiek was en jouw buurman was protestants, dan had je weinig tot zelfs geen contact met jouw buurman. 

De samenleving was toen dus niet echt 'samen'. Je was alleen samen met de mensen uit jouw eigen groep, uit je eigen zuil. Op den duur werden die zuilen minder, maar als we goed om ons heen kijken, zijn daar nog steeds bepaalde dingen van over. Denk eens aan de tv-omroepen KRO (Katholieke Radio Omroep) en de EO (Evangelische Omroep). Ook hebben veel plaatsen nog verschillende soorten voetbalclubs: een algemene en een katholieke. 

Opdracht

 Leg uit wat jij vindt van de stelling hieronder. Dat kan jij op twee manieren doen. Kies uit:

• Een filmpje tussen 30 en 60 seconden
• Een verslag van ongeveer 100 woorden

Door de filterbubbel kan er een nieuwe verzuiling komen.

Experts zijn er bang voor dat door de filterbubbel (de algoritmes van sociale media) er een nieuw soort verzuiling komt in onze maatschappij (en ook in buitenlandse maatschappijen). Doordat je alleen maar ziet en leest wat jij wil zien en lezen, word je alleen in contact gebracht met mensen die hetzelfde denken en vinden als jij. Op die manier zullen mensen waar in 'zuilen' of groepjes worden gestopt en ontstaat er polarisatie: verschillende groepen in een samenleving staan tegenover elkaar, hierdoor ontstaat wij-zij-denken.

Wat vind jij? 

Leg uit wat jij vindt van de stelling hieronder. Dat kan je op twee manieren doen. De stelling luidt:

Door de filterbubbel kan er een nieuwe verzuiling komen.

Kies hoe jij de opdracht in wil leveren.