De blik op vrouwelijk naakt

• Kunstbeschouwing
• Secundair onderwijs

De blik op vrouwelijk naakt

De blik op vrouwelijk naakt

Bedenkingen bij de kledij van de oscars

• Vind je de outfit aanvaardbaar?  
• Maakt de gelegenheid of het feit dat het om een actrice gaat de outfit meer of minder aanvaardbaar?
• Maakt het iets uit of de ontwerper een man of een vrouw is? En of hij of zij werkt voor een bekend merk of voor een groot modehuis?
• Wordt schoonheid van het vrouwelijk lichaam wordt gevierd met deze outfit, zoals in de tekst staat?
• Is dit een vorm van empowerment?
• Is er sprake van conformisme aan de verwachtingen van idealen en denkbeelden?
• Speelt het feit dat Hunter Schafer een transvrouw is een rol?
• Hoe zien we Bianca Censori haar rol/aandeel in het vrouwelijk naakt? 

Humanisme 

= is een moderne benaming voor een intellectuele beweging in de tijd van de renaissance, die voor het eerst door Francesco Petrarca 

15e en 16e eeuw 

 Zij waren ervan overtuigd dat het mooie hand in hand gaat met het waardevolle, het moreel juiste en de waarheid. 

Heel individualistisch gericht

Vitruviusman - Leonardo Da Vinci = boegbeeld

Westerse lichamelijkheid en schoonheid: de evolutie

1. Oudheid 
2. Middeleeuwen 
3. Renaissance 
4. Barok 
5. 18e - 19e eeuw

1. Oudheid 

Het beroemde naakte venusbeeld, heet de Venus Pudica. Gemaakt door Praxiteles, een van de belangrijkste beeldhouwers uit de klassieke oudheid. Voor het eerst in de Griekste oudheid werd een realistisch monumentale vrouwenfiguur volledig naakt afgebeeld. Dit beeld was zeer bepalend voor het vrouwelijk naakt in de Griekse kunst en alle kunst die hierna kwam. Aphrodite was de godin van de schoonheid en de liefde, ze was de dochter van oppergod Zeus en Dione.

Aphrodite van Knidos - Praxitele

Schoonheid mannen en vrouwen doorheen de tijd

Mannen stabiel = atletisch + fijne gelaatstrekken = nu nog steeds aan de orde

Vrouwen = verschillende malen veranderd doorheen de eeuwen waarom? Rol van de vrouwen is veranderd, vrouwen zijn gelijker aan mannen, moederrol neemt af

2. Middeleeuwen

Een lelieblanke huid, hoog gesitueerde, kleine borsten en brede heupen. Om dat ideaal te bereiken, werd het bovenlijf ingesnoerd. Voor de rok werd veel stof gebruikt die wijd naar beneden viel en gerimpeld was, zodat het effect van een dikke buik ontstond.

3. Renaissance 

Een breder onderlichaam? Het verwees naar de vruchtbaarheid. De schoonheidsidealen in die tij: bleke huid, lange hals (de kraag werd zo gesneden dat de hals zo lang mogelijk leek), amper wimpers of wenkbrauwen, hoog voorhoofd.

Bleke huid = niet in de zon werken = rijk = aders goed zichtbaar = goede afkomst

Voor mannen spelen macht, rijkdom en status vaak een belangrijke rol en de manier waarop ze weergegeven worden. Ook het mannelijke geslachtsdeel wordt daarbij geaccentueerd.

De braguette of schaamkap als nieuw modeverschijnsel voor mannen. Het geslachtsdeel werd geaccentueerd door een gedecoreerde stoffen buidel, 

De Braguette!

4. Barok 

= molligheid = schoonheid 

5. 18de - 19de eeuw

18de eeuw = rijke mannen (en vrouwen) witte pruiken. De gepoederde pruiken waren het symbool van rijkdom en modebewustzijn

Eind 18e-begin 19e eeuw hield het schoonheidsideaal voor de vrouwen opnieuw een heel hoge taille in. Vlak onder de buste werd het lichaam ingesnoerd, waardoor de borsten opnieuw prompt omhoog staken

In de romantiek (1e helft van de 19e eeuw) kwamen er opnieuw wijzigingen. Het vrouwelijk schoonheidsideaal tijdens de romantiek: de taille werd nog altijd ingesnoerd, maar verschoof weer naar haar natuurlijke plek. Daarbij hoorde een volumineuze hoepelrok.

Male Gaze

Male Gaze - Laura Mulvey

werd geïntroduceerd door de feministische filmtheoretica Laura Mulvey in haar invloedrijke essay "Visual Pleasure and Narrative Cinema" (1975). Het verwijst naar de manier waarop vrouwen in films en andere visuele media vaak worden afgebeeld vanuit een mannelijk heteroseksueel perspectief, waarbij ze worden gereduceerd tot objecten van lust en verlangen.

Mulvey baseerde haar theorie op psychoanalytische theorieën van Freud en Lacan en stelde dat klassieke Hollywoodfilms vaak een patriarchale structuur weerspiegelen. 

In deze films:

• Wordt de man vaak geportretteerd als de actieve kijker en de drager van de actie.
• Wordt de vrouw in beeld gebracht als een passief object om bekeken te worden.
• Wordt de cinematografie vaak zo opgebouwd dat het mannelijke publiek zich identificeert met de mannelijke hoofdrolspeler, die de vrouw observeert.

Mulvey betoogde dat films drie vormen van "gaze" (blikken) bevatten:

• De blik van de camera (hoe de film zelf de vrouw afbeeldt).
• De blik van de mannelijke personages (hoe mannen in de film naar vrouwen kijken).
• De blik van het publiek (hoe de kijkers worden geleid om de vrouw te bekijken).

Kritiek: 

"female gaze" te introduceren, waarbij de vrouwelijke ervaring centraal staat. => zie verder in dit hoofdstuk

1. Naked versus nude

Dat wat we zien (of juist niet zien) gebaseerd is op herinneringen, bestaande kennis en culturele context. 

Waarnemen is een actief proces van aandacht en interpretatie en een manier om hypotheses over de wereld af te toetsen, om die beter te kunnen beoordelen. 

John Berger 

= kunstcriticus en schrijven 

bracht de reeks Ways of Seeing uit. 

Eerst als televisiereeks, hierna als boek. 

Hij ontleedde de Westerse kunstgeschiedenis en bestudeert wat kijken naar kunst inhoudt. 

Altijd een kunstwerk in de bredere context bekijken. Elke kunstenaar en kunstwerk is verbonden met een tijd en een plaats. Zijn focus en onze focus ligt in dit hoofdstuk op naakt in de kunst

1.1 Europese traditie

Volgens Berger zijn het vooral vrouwen die op Europese olieverfschilderijen naakt worden afgebeeld. De eerste naakten in de Europese traditie beelden Adam en Eva uit. 

In de middeleeuwen werd het verhaal van Adam en Eva steeds 'volledig' weergegeven.  

oef 1 blz 106

Tijdens de renaissance verdween de verhalende beeldtaal en werden Adam en Eva voornamelijk afgebeeld tijdens de schaamte = het moment waarop ze zich bewust worden van hun naaktheid => bedekken zichzelf met vijgenbladeren. 

Verschuiving  naar seculiere invulling

seculiere invulling = nadat de schilderkunst minder religieus werd en zich meer richtte op wereldlijke thema's (portretten, landschappen...) 

=> meer en meer kunstenaars schilderen naakte vrouwen, die zich ervan bewust waren bekeken te worden. 

Jacopo Tinoretto - Susanna baadt

Jacopo Tintoretto

Bijbelverhaal, 2 rechters, aangeklaagd, proces wint, doodstraf. 

Meeste toeschouwers veroordelen het gedrag, maar kijken zelf = blik op toeschouwers. 

Tweede versie = ijdelheid, volgens Berger de ultieme vorm van  hypocrisie. 

opdracht 2 blz. 107

Peter Lely 

Venus en Cupido: een naakte vrouw bloot aan de begerige blikken van de toeschouwers. 

Volgens de Europese tradities werd een naakte vrouw altijd als een godin of mythologische figuur afgebeeld, om het naakt en de wellustige blikken te zuiveren. Een doorsnee vrouw werd niet naakt gegeven, dit was not done. 

De vrouw die model stond bij Lely

Berger stelde dat deze vorm van naaktheid niet haar eigen gevoelens uitdrukt, maar een teken is van haar onderwerping aan de gevoelens of eisen van de eigenaar van het schilderij. 

Naked en nude verschil 

Verschil in Engels heel erg duidelijk, in het Nederlands moeilijker.  

Volgens Berger een wereld van verschil tussen die twee woorden! 

oef 3 blz. 108

Welk schilderij dat in een vorig hoofdstuk aan bod kwam, is ook gemaakt volgens dat principe? 

Hoofdrolspelers vrouwelijk naakt

Volgens Berger zijn de hoofdrolspelers in de Europese traditie van het vrouwelijk naakt nooit zijn afgebeeld. De hoofdrolspelers bevinden zich buiten het schilderij = de toeschouwers = quasi altijd mannen

Argumenten gestaafd via Angelo Bronzino Venus en Cupido. 

Wie zijn Cupido, Venus en de Tijd? 

Oef 4 blz. 109

Hoe spreekt de compositie de seksualiteit van de mannelijke toeschouwer aan? 

Bronzino, Venus, Cupido en de allegorie van de tijd

• Het werkt beeldt op geen enkele manier de seksualiteit van de vrouw af. 
• Geen enkele vorm van beharing = de seksuele passie van de vrouw wordt geminimaliseerd => 
• publiek het gevoel dat vrouwen er zijn om die lust te voeden, niet om zelf lust te hebben. 
• => het werk is niet gemaakt om de godin Venus te aanbidden, maar om het mannelijk oog te plezieren! 

Symboliek Bronzino 

Wil subtiel de valkuilen van de liefde tonen

- allegorie van de tijd:  verblindende schoonheid blijft niet eeuwig duren

- zo rukt de Tijd het blauwe gordijn weg, dat Bedrog (figuur met masker bovenaan)

- achter Cupido staat een figuur met een groenachtige tint, precies iemand die 'zot' aan het worden = jaloezie, volgens Bronzino het onvermijdelijke effect van de liefde

- Het kinderlijke gezicht van genot, maar ze heeft een dierenlichaam met leeuwenpoten, schubben en een reptielenstaart

Uitzonderingen op deze portrettering van vrouwelijke 

Voor elke honderdduizend naakten, zijn er misschien 100 die geen rekening houden met de toeschouwers, maar was de relatie van de schilder met het onderwerp relevant. 

Pieter Paul Rubens, het pelsken, 1638

Opdracht 5 blz. 110

Waarom is het portret van Helena Fourment een uitzondering? 

Het pelsken

Beeldt een momentopname van een intieme scène af die alleen bedoeld is voor de kunstenaar en zijn geliefde. 

Rubens maakt een onderscheid tussen voyeur en minaar. 

Het werk hing in de slaapkamer van het koppel. Na het overlijden van Rubens, bleef het in de familie van Helena. 

Humanisme

Volgens Berger een tegenstrijdigheid: 

Ene kant het individualisme van de kunstenaar, de denker, de mecenas, de eigenaar 

Andere kant: de vrouw, het object van hun activiteiten, die behandeld werden als een ding, als een abstractie. 

=> het onderwerp verloor alle vorm van individualiteit!

Albrecht Dürer

deed uitgebreid onderzoek naar de proporties van het menselijk lichaam

Bestudeerde hoe hij een figuur zo waarheidsgetrouw kon weergeven. 

Ideale naakt = hoofd van een lichaam, borsten van een ander, benen van een 3de persoon, handen van een 5de persoon.... 

Traditie van het Europese naakt

De schilders en de toeschouwers waren meestal mannen, 

De personen die als objecten werden behandeld = vrouwen 

De ongelijke verhouding is zo diep ingeworteld, dat zij nog steeds vandaag de dag het bewustzijn van veel mensen beheersen. 

Volgens Berger

Handelen mannen 

Verschijnen vrouwen

= mannen onderzoeken vrouwen eerst alvorens hen te 'behandelen', dus de manier waarop een vrouw bij een man overkomt, bepaalt hoe hij haar zal behandelen. 

Om dit onder controle te krijgen: moeten vrouwen hun 'verschijning' plannen en beheersen. Volgens Berger gedraagt een vrouw zich hoe ze behandeld wil worden. 

Vroegmoderne kunst

Naakt wordt anders geportretteerd. 

Manet vertegenwoordigt dit keerpunt. Zijn Olympia lijkt in eerste instantie traditioneel, maar is een duidelijke herwerking van Titiaan. 

Weten we nog de symboliek van dit schilderij? 

20e en 21e eeuw

De traditionele weergave van naakt verdwijnt meer naar de achtergrond. 

° nieuwe media (televisieprogramma's, videoclips, reclamespotjes...) 

Waarin mannen nog steeds afbeelden voor hun eigen seksuele beleving. 

Volgens Berger

Dit komt door: 

- niet doordat de vrouwelijke verschilt van het mannelijke 

- maar omdat wordt veronderstelt dat de 'ideale' toeschouwer altijd een heteroman is en het beeld van de vrouw is om hem te vleien. 

John Berger en Laura Mulvey 

Berger verwees naar de male gaze van Mulvey 

Ze klaagt met die term het beeld van de vrouw aan dat mannen in de beeldende kunsten, film, literatuur creeëren. 

Volgens haar zijn alle vormen van kunst gericht op een heteroseksueel, mannelijk publiek => alle andere kijkers zijn dus ook verplicht om via die blik naar de beeldende kunsten te kijken!