Tijdvak 5 - Les II - Reformatie en De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Havo 5 Geschiedenis

Tijdvak 5 - Les II

Terugblik
Bij welk kenmerkend aspect past deze bron?

Welke conclusies over Erasmus klopt niet?

1. Erasmus was een Humanist
2. Erasmus was een Protestant
3. Erasmus past bij het kenmerkende aspect: 'hernieuwde oriëntatie op de Klassieke Oudheid'
4. Erasmus past bij het kenmerkende aspect: "Nieuw mens- en wereldbeeld en nieuwe wetenschappelijke belangstelling"

Kenmerkend aspect

De protestantse Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had 

Tekst bij het KA

5d de protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had. In de tijd van steden en staten had de rooms-katholieke kerk haar macht vergroot met nieuwe denkbeelden en gebruiken. Omstreeks 1500 groeide de kritiek hierop. Hervormers bepleitten een terugkeer naar het zuivere geloof, gebaseerd op de Bijbel. Door het kritisch optreden van Luther in 1517 en zijn uitzetting uit de kerk door de paus begon de Reformatie. Er ontstond een splitsing tussen katholieken die bij de roomse kerk bleven en protestanten die eigen kerken stichtten. De hervormer Calvijn kreeg veel aanhang in Nederland. 

Wat is er niet duidelijk aan de tekst?

Splitsing van de Kerk

Uitgangspunt Katholieke kerk:

• De kerk bepaalt de geloofsregels.
• Geestelijkheid is nodig voor het contact tussen God en gelovige

Humanisten

      Erasmus,             Luther,                Calvijn

Erasmus: Latijnse Bijbelvertaling staat vol fouten.

Luther en Calvijn: 

• Kerk is niet bezig met geloof maar met bijgeloof, rijkdom en macht.
• Bijbel is basis van het geloof
• Geestelijkheid is niet nodig

Kerk moet hervormd worden!

Aflaten

Als je een aflaat kocht werden daarmee je zonden vergeven.

Gevolgen van de reformatie

• Splitsing in de christelijke kerk (1517): ontstaan van de protestantse kerken (ook wel: hervormde- of gereformeerde kerk) naast de katholieke Kerk

• Protestantse kerk spreekt veel mensen in West-Europa aan.

• Vervolging van protestanten (ketters)
  

Hoewel er grote en kleine verschillen zijn...

...horen beide kerken bij de christelijke godsdienst

→Sleep de onderdelen naar de juiste plek

Protestant

Katholiek

Maarten Luther

De Paus

Aflaten

Bijbel in volkstaal

Latijnse kerkdienst

Sober

Beeldenverering

Reliekenverering

'Kale' kerk

Beelden in de kerk

'Magische' handelingen

Sobere handelingen

Wat is het onderwerp van dit schilderij?

Aan welke kant staat de maker van de bron en hoe zie je dat?

Nederlandse opstand

Kenmerkend Aspect - 

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat. 

Nederlandse opstand

Kenmerkend Aspect - 

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat. 

Tekst bij het KA

Tekst bij het Kenmerkend Aspect

het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat De Spaanse koning Filips II was landsheer van de Nederlanden. In 1568 kwamen Nederlanders onder leiding van Willem van Oranje in opstand tegen Filips vanwege zijn centralisatiepolitiek en zijn felle vervolging van protestanten. Gedurende de Opstand (Tachtigjarige Oorlog) breidden de opstandelingen hun gebied uit vanuit het westen van Holland en Zeeland tot vrijwel het huidige grondgebied van Nederland. In 1581 zetten de Staten-Generaal van de zeven opstandige gewesten Filips af als landsheer. In 1588 vormden ze de Republiek der Verenigde Nederlanden. In 1648 sloten de Republiek en Spanje de Vrede van Münster. 

Wat is er niet duidelijk aan de tekst?

Examenvraag (2009/2 pilot)

Gebruik bron 6.

Onder historici bestaan verschillende meningen over de vraag of de Opstand in de Nederlanden begon:

1 als een sociaal-economisch conflict of

2 als een godsdienstoorlog.

4p 12 Ondersteun elk van beide meningen met een argument uit de bron. 

De Nederlandse rechtsgeleerde Viglius van Aytta is een van de hoogste ambtenaren in dienst van de landvoogdes van de Nederlanden. Hij is aangesteld door koning Karel V en Filips II handhaaft hem in zijn functies. In 1566, tijdens de aanloop tot de Nederlandse Opstand schrijft hij: 

De stad Ieper verkeert in grote onrust door de omvangrijke groepen die, zo zwaar bewapend alsof zij ten oorlog trekken, bij duizenden naar de openluchtbijeenkomsten gaan. Er moet gevreesd worden dat de kloosters en de geestelijkheid de eerste klap te verduren krijgen. En dat het vuur, eenmaal aangestoken, zich snel zal verspreiden. En dat, gezien het feit dat de handel door deze onlusten sterk te lijden heeft, een deel van het gewone volk – door  

honger gedwongen – zich zal aansluiten in afwachting van een gelegenheid een

gedeelte van het bezit van de rijken in te pikken.

opdracht van twee Amerikaanse kranten schrijft hij over Afrika

Die poort geeft toegang tot veertig miljoen naakte mensen en de katoenspinners

van Manchester staan klaar om ze te kleden. In de ijzergieterijen van

Birmingham hangt de rode gloed van het metaal dat weldra voor hen zal worden

verwerkt tot ijzerwaren in elke gewenste vorm, of tot sierraden voor hun zwarte

borst, en de dienaren van Christus branden van ijver om hen, arme dwalende

heidenen, te voegen bij de kudden der gelovigen.

noot 1 Viglius bedoelt de hagepreken, verboden godsdienstige bijeenkomsten van protestanten buiten

 de stad. t

maximumscore 4

Voorbeeld van een juist antwoord is:

• De Opstand begon als een sociaal-economisch conflict, want Viglius wijst erop dat 'het gewone volk' door honger gedreven zich tegen de geestelijkheid en de rijken zal keren 2

 • De Opstand begon als een godsdienstig conflict, want ‘omvangrijke’ protestantse groepen houden buiten de stad (gewapend) hun bijeenkomsten/er is kennelijk zoveel afkeer van de kerk/de geestelijkheid dat Viglius verwacht dat het volk zich tegen de kerk zal keren/bij de protestanten zal aansluiten 2

KA's met betrekking tot het ontstaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

KA's met betrekking op de splitsing in de Katholieke kerk

KA 21

KA 20

KA 18

KA 22

KA 19

Tijdvak Ontdekkers en Hervormers is de .......................... eeuw

1. 17e
2. 16e
3. 15e
4. 14e

Welk KA hoort NIET bij tijdvak 5?

1. het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
2. de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had
3. de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
4. de hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid

In welke twee grote groepen raakte het christendom door de Reformatie verdeeld?

1. katholieken en luthersen
2. protestanten en gereformeerden
3. protestanten en katholieken
4. calvinisten en katholieken

Welke oorzaak is onjuist voor het uitbreken van de Nederlandse opstand?

1. Belastingdruk
2. Kettervervolgingen
3. Centralisatiepolitiek
4. Renaissance