6.1 Het Zintuigenstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

6.1

Het zintuigenstelsel

6.1 Het zintuigenstelsel

Voorkennisvragen

1. Hoe ontstaat een impuls in een zenuwcel?

2. Welk type zenuwcel geeft informatie van zintuigcellen door aan het centrale zenuwstelsel?

3. Hoe kan ik meten of een zenuwcel sterk geprikkeld wordt of zwak?

A. Door de sterkte van de impuls te meten in mV

B. Door het aantal impulsen per seconde in de zenuwcel te meten

C. Door zowel het aantal impulsen per seconde en de kracht van iedere impuls te meten

Leerdoelen:

• Je kunt de verschillende zintuigen benoemen
• Je kunt de algemene werking van een zintuigcel beschrijven
• Je kunt het verband tussen prikkelsterkte en impulsfrequentie uitleggen
• Je kunt de samenwerking tussen het zintuigstelsel en zenuwstelsel uitleggen

Zintuigen: Organen voor prikkelverwerking

• Verschillende organen met specifieke zintuigcellen voor het waarnemen van diverse prikkels.
  
• Zintuigcellen zetten prikkels om in een impuls.
• Zintuigcellen zijn verbonden met een gevoelszenuwcel

Zintuigen

• Zintuigen bestaan uit zintuigcellen oftewel receptoren.
  
  
• Gespecialiseerde zenuwcellen die onder invloed van een prikkel neurotransmitters afgeven aan gevoelszenuwcellen.

• Zintuigen reageren op prikkels van buiten en binnen het lichaam.

Interne/externe prikkels

Externe prikkels zijn prikkels van buiten je lichaam (geluid/licht etc..)

Interne prikkels zijn prikkels binnen je lichaam. 

Bijvoorbeeld osmoreceptoren, pH receptoren

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische receptoren in de huid voor geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een niet-adequate prikkel

Zintuigcellen

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door zintuigcellen

Een zintuigcel zet de prikkel om in een impuls

Impulsfrequentie

Groepen receptoren en hun prikkels

• Mechanische receptoren:                    mechanische energie (aanraking, druk, beweging, geluid)

       - gehoorreceptoren                                                                          

       - evenwichtsreceptoren

• Chemische receptoren:                        binden van bepaalde moleculen uit omgeving

       - smaakreceptoren

       - reukreceptoren

• Temperatuurreceptoren                       warmte en kou
• Pijnreceptoren                                           extreme druk, temperaturen of chemische stof
• Lichtreceptoren                                         zichtbaar licht

Mechanische receptoren

• Reageren op verschillende vormen van mechanische energie (druk, tast).
  

Chemische receptoren

• Reageren na binding met moleculen
  
  
• Smaak: opgeloste moleculen
  
  
• Reuk: moleculen uit de lucht

Temperatuur- receptor

• Liggen in de huid.
  
  
• Reageren wanneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

Kan ook reageren op chemische
verbindingen bij beschadiging of
ontsteking van weefsel.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten
  (staafjes)
  
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

- de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

- sterk genoeg zijn.

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel, de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen

Geluid

Licht

Geurstoffen

Smaakstoffen

Aanraking

Oor

Huid

Tong

Neus

Oog

Sleep de adequate prikkel naar het juiste orgaan.

Een sterkere prikkel leidt tot

1. verhoging impulssterkte
2. verhoging impulsfrequentie
3. antwoord A en B beide

We kunnen harde en zachte geluiden van dezelfde toonhoogte van elkaar onderscheiden. Dit zou kunnen komen doordat

1. de geleidingssnelheid voor harde en zachte geluiden verschillend is
2. de impulsen van beide oren niet gelijktijdig de hersenen bereiken
3. de sterkte van de impulsen in de gehoorzenuwen kan variëren
4. de impulsfrequentie in de gehoorzenuwen kan variëren

Je springt in een zwembad met koud water. Na een tijdje voel je niet meer dat het koud is, hoe komt dit?

1. Dit komt door adaptatie, de impulsfrequentie neemt af
2. De prikkeldrempel wordt lager
3. De prikkeldrempel wordt hoger
4. A en C zijn beide juist

Meten de drukzintuigen in de wand van de blaas een interne of een externe prikkel?

1. Interne prikkel
2. externe prikkel

Maakt een zintuigcel neurotransmitter aan?

1. ja
2. nee

Wie heeft de hoogste drempelwaarde voor geluid?

1. Mens
2. Hond

Wie heeft de hoogste drempelwaarde voor licht?

1. Mens
2. Mol

Lichtreceptoren kunnen ook impulsen versturen bij druk. Druk maar eens op je oog. Is de prikkeldrempel voor niet-adequate prikkels hoger of lager?

1. Hoger
2. Lager

De ligging van enkele zintuigen

Zintuigen in je huid

Probleemstelling: Met je ogen kun je naar dingen kijken. Ook al heb je twee ogen, je ziet toch maar één beeld. 

Vraagstelling: Wat gebeurt er als je met je linkeroog iets anders ziet dan met je rechteroog?

Materiaal en methode:

velletje A4-papier

jezelf

10 minuten

stappen

1. rol het vel papier op, zodat je erdoorheen kunt kijken

Hypothese: vraag 1: Wat denk je dat er gebeurt als je met je rechteroog door de rol kijkt en met je linkeroog naar je hand?

2. kijk met beide ogen recht voor je uit

3. houd de rol met je rechterhand voor je rechteroog

4. houd je linkerhand naast het uiteinde van de rol voor je linkeroog

5. beweeg je linkerhand naar je linkeroog toe

Conclusie antwoord: vraag 2: Wat gebeurt er?

Conclusie uitleg: vraag 3: Hoe denk je dat dit komt?