Thema 5 Evolutie

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Thema 5 Erfelijkheid & Evolutie

Basisstof 1 Genotype en fenotype

Basisstof 2 Chromosomen

Basisstof 3 Genen en allelen

Basisstof 4 De evolutietheorie

Basisstof 5 Geschiedenis van het leven op aarde

Basisstof 6 DNA-technieken

Herhaling

- DNA is opgebouwd uit de basenparen A-T en C-G, het bevat de informatie voor het maken van stoffen en voor celprocessen

- Genen bevatten de informatie voor het maken van eiwitten

- Allel: genvariant, informatie in een gen op één chromosoom

- Mutatie: plotselinge verandering van het genotype, spontaan of door mutagene invloeden

- Kanker begint bij een cel die zich ongeremd gaat delen, er ontstaat een tumor en de bouw van het weefsel wordt verstoord. Eventueel kan de tumor gaan uitzaaien.

Belangrijke woorden

Evolutietheorie

Overlevingskans

Natuurlijke selectie

Isolatie

Fossielen

Verwantschap

Rudimentaire organen

Geloof 

De schepping (of ‘creationisme’) is al sinds het begin van de mens gekend, inmiddels sinds ongeveer zo’n 6000 jaar. Allerlei religies zijn overtuigd dat de mens wel geschapen moet zijn door een Schepper, een God. 

Biologen zijn er van overtuigd dat de organismen op aarde in de loop van zeer lange tijd zijn ontstaan en veranderd. De ontwikkeling van het leven op aarde noem je evolutie. 

Evolutie

De ontwikkeling van het leven op aarde noem je dus evolutie. Bij deze ontwikkeling ontstaan, veranderen en/of verdwijnen soorten.

De evolutietheorie is vanaf de achttiende eeuw ontwikkeld, maar is niet te bewijzen. Er zijn wel veel feiten die deze theorie erg geloofwaardig maken. Deze feiten noemen we argumenten voor de evolutietheorie, bijvoorbeeld de vondst van fossielen (hier komen we later op terug).

Charles Darwin

Charles Darwin is het meest bekend als de ontwikkelaar van de evolutietheorie. Hij ging van 1831-1836 met de boot de "Beagle" mee rond de wereld en ontdekte daar veel verschillende aanwijzingen voor de evolutietheorie. Daar schreef hij ook een boek over. Op de afbeelding zie je een jonge Darwin, in jullie boek is hij wat ouder.

Op de volgende slide zie je hoe zijn schip rond de wereld gevaren heeft!

Meer dan drie jaar voer het schip op zee, en de bemanning was anderhalf jaar aan land. Van 1831-1836.

Op de galapagos eilanden vond Darwin allemaal verschillende soorten vinken. Het zijn allemaal vinken, maar iedere soort heeft een snavel die is aangepast aan het voedsel wat ze hiermee kunnen zoeken: een dikke snavel om zaden en noten te kraken, een klein snaveltje om insecten mee uit de boom te peuteren enz.

Variate in genotypen

Zoals al genoemd in Basisstof 3, is er variatie in genotypen door geslachtelijke voortplanting, dit zie je terug in de verschillende soorten vinken die zijn ontstaan, maar ook de verschillende uiterlijkheden in de mensensoort enz, zie afbeelding. De vinken die goed voedsel konden vinden,  overleefden beter en hebben weer jongen kunnen krijgen, die ook weer beter konden overleven: natuurlijke selectie. In de volgende slide gaan we daar op verder.

Natuurlijke selectie

In een gebied leven muizen met verschillende vachtkleuren.

In datzelfde gebied leven ook roofvogels. Muizen met een grijze vachtkleur zijn beter gecamoufleerd dan muizen met een bruine vacht, zij zijn beter aangepast aan het milieu. Omdat de bruine muizen meer opvallen, zullen deze meer gegeten worden door de roofvogels.

Er overleven minder bruine muizen, die dus minder voortplanten. De grijze muizen overleven en krijgen kinderen.

Het ontstaan van nieuwe soorten 1

Het is heel belangrijk dat bij een soort veel verschillende genotypen en fenotypen voorkomen. We hebben als we kijken naar het corona virus, vast ook mensen die heel ziek worden van het virus (we kijken hier even niet naar leeftijd), mensen die een beetje ziek worden en mensen die helemaal niet ziek worden. De mensen die enorm ziek worden van corona zullen misschien niet overleven en krijgen geen kinderen. De mensen die wel tegen corona kunnen, zullen overleven en kinderen krijgen. Er is altijd wel iets waar sommige mensen (of dieren, schimmels, bacterien) goed aan zijn aangepast en anderen niet!

Isolatie

Ook kunnen soorten gescheiden raken door ijvoorbeeld door het ontstaan van bergen, ijs, een woestijn of een zee. Dit heet isolatie. De twee vormen gaan dan steeds meer van elkaar verschillen. Na lange tijd ontstaan twee verschillende soorten. Zie de ijsbeer, Freek Vonk vertelde er al over.

Argumenten 

voor de evolutietheorie

Zoals in het begin is genoemd, is de theorie niet te bewijzen. Er zijn wel sterkte argumenten: de aanwezigheid van fossielen, DNA wat overeenkomt, een gemeenschappelijke grondvorm van onze organen en rudimentaire organen .

Fossielen zie je bovenin in de afbeeldingen.

Gemeenschappelijke grondvorm

Zoals in de afbeelding is te zien, is de vorm van het embryo bij vele diersoorten in eerste instantie hetzelfde. Uiteindelijk ontstaat een vis, amfibie, schildpad, kuiken, lammetje of mens.

Giraffe

Er zijn botten gevonden van de voorouders van giraffen en okapi's (zie volgende slide). Elk dier lijkt weer iets meer op een giraffe. 

In de loop van miljoenen jaren is er een diersoort ontstaan die een lange nek heeft en daardoor goed de bladeren uit hoge bomen kan eten. Hierdoor overleeft de giraffe goed en geeft het genotype van de lange nek door aan zijn nakomelingen.

De okapi is dus de "neef" van de giraffe, 

beiden zijn 16 miljoen jaar geleden ontstaan uit de Cantumeryx

De okapi is dus de "neef" van de giraffe, 

beiden zijn 16 miljoen jaar geleden ontstaan uit de Cantumeryx

En zo is de mens de "neef" van de chimpansee, 6 miljoen jaar geleden ontstaan uit een gemeenschappelijke voorouder (rode stip). 

Hoe ontstaat een fossiel eigenlijk? Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde.

1

2

3

4

Filmpjes

In de slides verderop heb ik nog een aantal links naar filmpjes gezet, over evolutie. Achtereenvolgens over:

Evolutietheorie van de mens

Evolutie op de Galapagos eilanden

Evolutie van dieren in de stad

Je kunt op schooltv nog meer filmpjes vinden.

Samenvatting

Evolutie is de ontwikkeling van het leven op aarde, waarbij soorten ontstaan, veranderen en/of verdwijnen.

Fossielen zijn een argument voor de evolutietheorie.

 - Fossielen zijn versteende overblijfselen van organismen, of afdrukken van   organismen in gesteenten.

 - Uit fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan,   veranderd en/of verdwenen.

Samenvatting

De evolutietheorie gaat uit van variatie in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten.

Natuurlijke selectie

 - Individuen die goed zijn aangepast aan het milieu, hebben een grotere overlevingskans en een grotere kans op nakomelingen. 

- Het genotype bepaalt of een dier goed is aangepast aan het milieu.

Samenvatting

De evolutietheorie gaat uit van variatie in genotypen, natuurlijke selectie en het ontstaan van nieuwe soorten.

Het ontstaan van nieuwe soorten

 - Door isolatie (bijvoorbeeld door een rivier of bergen) kunnen na lange tijd   verschillende soorten ontstaan.

 - Organismen behoren tot dezelfde soort als ze samen vruchtbare   nakomelingen kunnen voortbrengen

 - Binnen een soort kunnen verschillende rassen bestaan.