hoofdstuk 4 markt en overheid

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Programma

Vragen hoofdstuk 1 t/m 3

Theorie hoofdstuk 4

Hoofdstukdoelen

• uitleggen waarom de overheid een maximumprijs vaststelt.

• uitleggen dat bij een maximumprijs een vraagoverschot ontstaat en het vraagoverschot grafisch aangeven.

• uitleggen waarom de overheid een minimumprijs vaststelt.

• uitleggen dat bij een minimumprijs een aanbodoverschot ontstaat en het aanbodoverschot grafisch aangeven.

• verklaren dat het mechanisme van vraag en aanbod kan leiden tot inefficiënte uitkomsten.

• beschrijven dat de overheid kan ingrijpen met behulp van prijsregulering (minimumprijzen, maximumprijzen, kostprijsverhogende belastingen, kostprijsverlagende subsidies en productie¬quota) en dit ingrijpen grafisch onderbouwen.

Hoofdstukdoelen

• voordelen en nadelen noemen van een collectieve arbeidsovereenkomst ten opzichte van een individuele arbeidsovereenkomst voor de werkgevers en werknemers.

• het belang van de organisatiegraad van werknemers uitleggen.

• de invloed van arbeidsmarktinstituties (vakbonden, werkgeversorganisaties, minimumloon, cao’s) uitleggen op het resultaat op de arbeidsmarkt: gevraagde en aangeboden hoeveelheid, werkloosheid en de prijs van arbeid.

• analyseren welke rol collectieve dwang en zelfbinding spelen bij het collectieve overleg over arbeidsvoorwaarden tussen (vertegenwoordigers van) werkgevers en werknemers.

• uitleggen dat de collectiviteit van cao’s kan leiden tot meeliftgedrag bij werknemers en werkgevers.

Hoofdstukdoelen

• uitleggen dat veranderingen in het aanbod van of de vraag naar arbeid kunnen leiden tot veranderingen op de arbeidsmarkt.

• uitleggen hoe contractvormen van invloed zijn op relatie tussen werkgever en werknemer en hoe dit een positieve / negatieve invloed kan hebben op de welvaart van de betrokkenen.

• voordelen en nadelen van flexwerk noemen.

• het meeliftersgedrag van niet-vakbondsleden uitleggen.

• uitleggen dat zelfbinding belangrijk is bij onderhandelingen.

Invloed van de overheid op de markt

Kernwoorden:

- ingrijpen in de markt

- minimumprijs

- maximumprijs

- belastingheffing

Ingrijpen in de markt

• Regulering van (vooral) de monopoliemarkt. Dit is vooral nodig bij natuurlijke monopolies. 
  
• Mededingingswet. Kartelvorming en prijsafspraken zijn per wet verboden. 
  
• Minimumprijzen ter bescherming van producenten. 
  
• Maximumprijzen ter bescherming van consumenten. 

Maximumprijs

Bij een maximumprijs ligt de prijs onder de evenwichtsprijs en ontstaat er een vraagoverschot.

De concurrentie op de markt zorgt niet voor de juiste prijs. 

Voorbeeld : sociale huurwoningen

Stel dat de overheid de evenwichtsprijs te hoog vindt bij vrije marktwerking met qa = 80p - 40 en qv = -40p + 200. (q x 1000)

Ze stelt daarom een maximumprijs van € 1,50 in. 

Het aanbodtekort kun je 

als volgt berekenen:

qv = -40 x 1,50 + 200 = 140

qa = 80 x 1,5 – 40 = 80

140 – 80 = 60 (x 1.000)

60.000 is het aanbodtekort 

Een minimumprijs ligt 

boven de evenwichtsprijs.

Bij een minimumprijs is het 

aanbod groter dan de vraag, 

zodat er een aanbodoverschot 

ontstaat.  

Als voorbeeld: landbouwproducten. Dit wordt vaak opgekocht door de overheid.

Er wordt een prijs van 300 ingesteld omdat het evenwicht bij qv = -p + 500 en qa = 2p - 250 niet tot de gewenste prijs leidt. 

Er ontstaat een aanbodoverschot:

qa = 2 x 300 – 250 = 350

qv = - 330 + 500 = 200

De overheid koopt het 

overschot op.

Dit kost:

150 x 300 = € 45.000

Belastingheffing en subsidies

De overheid grijpt ook in door belasting te heffen. 
Door een belastingheffing op een product (bijvoorbeeld bij externe effecten), schuift de aanbodlijn omhoog. 
Bij elke aangeboden hoeveelheid, wil de aanbieder de oorspronkelijke prijs + de heffing.

Voorbeeld 1: belastingheffing volkomen concurrentie

Stel dat het volgende geldt op een markt:

qv = -2p + 8

qa = 2p – 4

Als de overheid een heffing instelt van €1 per product, schuift de aanbodlijn omhoog.

De evenwichtsprijs 

wordt nu € 3,- 

en is dus gestegen 

met € 0,50.  

De consument 

betaalt dus 

€ 0,50 / € 1 x 100% 

= 50% van de heffing.

Voorbeeld 2: belastingheffing prijszetter

Door belasting te heffen, worden de kosten voor een aanbieder hoger.

Bekijk de grafiek die de situatie van een monopolist weergeeft.

Het consumentensurplus 

wordt gegeven door 

ABC = 450 x (10-5,5) / 2 

= 1012,5 

Het producentensurplus 

wordt gegeven door 

BCDE = 450 x (5,5 – 1) 

= 2025 

Het totale surplus is dus 1012,5 + 2025 = 3037,5 

Stel dat de belasting €1,- per product is. 

GTK = MK wordt dan nu € 2,-.

De consument betaalt ook 

een gedeelte van de 

belasting. 

De prijs stijgt van € 5,50 

naar € 6,-, dus met € 0,50. 

De consument betaalt dus 50% van de belasting.  

Het consumentensurplus daalt en wordt nu gegeven door AFG = 400 x (10-6) / 2 = 800

Het producenten-

surplus daalt ook 

en wordt nu 

gegeven door 

FGHI = 

400 x (6 – 2) = 1600

Het totale surplus is dus nu 800 + 1600 = 2400

De overheid 

verdient met deze 

heffing: 

400 x €1 = € 400 

Als ze dit zodanig 

besteden dat dit 

de afname van het 

totale surplus compenseert, 

is het gebruik van het belastinggeld doelmatig.

Het totaal van alle surplussen daalt altijd door belastingheffing.

Voor belastingheffing: CS + PS = 3037,5

Na belastingheffing: CS + PS + belastingopbrengst = 2400 + 400 = 2800

Het welvaartsverlies door belastingheffing is dus 3037,5 – 2800 = 237,50

Dit kun je ook in de grafiek zien:

Vierkant CFGJ gaat van 

het CS naar het PS.

Vierkant EIHK gaat 

van het PS naar de 

overheid.

Vlak BDFK is dus het 

welvaartsverlies.

Dit is gelijk aan: (450 – 400) x (5,50 – 1) + (6 – 5,50) x 50 / 2 = 225 + 12,5 = 237,50 

Minimumloon

                                                                        In Nederland is een                                                                                             minimumloon van toepassing                                                                 om uitbuiting te voorkomen.

De hoogte van het minimumloon is afhankelijk van je leeftijd. 

Gevolg? Werkloosheid!

Paragraaf 4.3 en 4.4

Herhaling vanuit lesbrief werk en werkloosheid

Belangrijke opgaven

4.5, 4.10, 4.17, 4.34

de vraagfunctie van goed R luidt: qv = -25p + 400
de aanbodfunctie van goed R luidt: qa = 50p - 200
(q = aantal producten x 1 mln
p = prijs per product in euro's)
De overheid verstrekt een garantieprijs van 10 euro per product.
Is de grantieprijs een minimum of maximum prijs?

1. een minimumprijs want deze is hoger dan de marktpijs
2. een minimumprijs want deze is lager dan de marktprijs
3. een maximumprijs want deze is lager dan de marktprijs
4. een maximumprijs want deze is hoger dan de marktprijs

Leidt de maximumprijs tot een aanbodtekort of aanbod overschot?

1. aanbodtekort
2. aanbodoverschot

Een minimumloon ligt ... (1) de evenwichtsprijs.
Bij een minimumloon ontstaat een ...(2)

1. 1 onder 2 aanbodoverschot
2. 1 onder 2 vraagoverschot
3. 1 boven 2 aanbodoverschot
4. 1 boven 2 vraagoverschot

Zie je hier een vraagoverschot of een aanbodoverschot?

1. Vraagoverschot
2. Aanbodoverschot

Twee stellingen:
I) Meeliftersgedrag zorgt voor een hogere organisatiegraad bij een vakbond
II) Een CAO zorgt voor minder transactiekosten dan een individuele arbeidsovereenkomst

1. I) en II) zijn juist
2. I) en II) zijn onjuist
3. I) is juist, II) is onjuist
4. I) is onjuist, II) is juist

Wat zijn accijns?

1. extra kosten op voedsel
2. belasting voor kleding
3. geld wat terug kan krijgen
4. extra belasting op producten om het gebruik te verminderen

cao

1. centrale arbeidsovereenkomst.
2. centrale administratie ontvangst
3. collectieve arbeidsovereenkomst