v4 hoofdstuk 6

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Aangepaste weekplanner tot toetsweek 

h 6.1: Waarom grijpt de overheid in?

Even herhalen: de overheid grijpt in als sprake is van marktfalen, ofwel als de markt niet tot de gewenste resultaten leidt.

Dat kan te maken hebben met:

* collectieve goederen

* externe effecten

* concurrentievervalsing / misbruik van marktmacht

* te hoge of te lage marktprijzen / scheve inkomensverdeling

* veranderende ideeën over de rol van de overheid in de economie

collectieve goederen

externe effecten

te hoge / lage marktprijs

machtsmisbruik producenten

Dijken, wegen, politie ed

kartelvorming

minimumloon

vliegbelasting

statiegeld

Autoriteit Consument en Markt

sociale woningbouw

h.6.1: externe effecten

extern effect: als productie of consumptie financiële gevolgen hebben voor anderen dan koper en verkoper, zonder dat daar in de prijs rekening mee is gehouden

positief: parapluwerking van vaccinatie  -> reden voor promotie

negatief: aardbevingen door gaswinning  -> compensatie nodig

h.6.1: (quasi-)collectieve goederen

collectieve goederen worden niet door de markt geleverd vanwege de volgende kenmerken:

* ze zijn niet-deelbaar, dus niet per stuk aan te bieden

* ze zijn niet-uitsluitbaar, dus je kunt niemand uitsluiten van gebruik

* ze zijn niet-rivaliserend, dus gebruik door de een gaat niet ten koste van gebruik door de ander

h.6.1: (quasi-)collectieve goederen

individuele goederen zijn wel deelbaar, uitsluitbaar en rivaliserend, en daarom kunnen ze door de markt worden geleverd 

quasi-collectieve goederen zijn individuele goederen die toch door de overheid worden geleverd

de reden is dat de overheid wil garanderen dat ze voor iedereen betaalbaar en toegankelijk zijn 

collectief goed

quasi-collectief goed

individueel goed

paspoorten

politie

deze school

energievoorziening

brandweer

tolwegen

broodjes uit de kantine

sociale uitkeringen

parken

meeliften

h.6.2: Maximum- en minimumprijzen

als de overheid de marktprijs te hoog vindt, kan ze een maximumprijs instellen die onder de marktprijs ligt (een plafond) 

dit gebeurt bij sociale woningbouw

hiermee wordt de consument beschermd

als de overheid de marktprijs te laag vindt, kan ze een minimumprijs instellen die boven de marktprijs ligt (een bodem)

hiermee wordt de producent beschermd

dit gebeurde in de landbouw

h.6.2: maximumprijs op volkomen markten

gevolg is een vraagoverschot, dat de overheid kan opheffen door zelf te produceren of producenten subsidie te geven  -> aanbodlijn verschuift naar rechts en q neemt toe

bij blijvend tekort zal een toewijzingssysteem nodig zijn

h.6.2: maximumprijs en welvaartsverlies op volkomen markten

als de aanbodlijn niet verandert, daalt q en daarmee het totale surplus;

dit is te beschouwen als welvaartsverlies: in de grafiek weergegeven met de rode driehoek, de Harbergerdriehoek ofwel deadweight loss

h.6.2: maximumprijs en welvaartsverlies op onvolkomen markten

de maximumprijs ligt onder de prijs voor maximale winst (waarbij MO=MK) 

zolang geldt dat MO > MK blijft producent aanbieden!

gevolg: afzet stijgt en welvaart als totaal surplus neemt toe

oranje = consumentensurplus

groen = producentensurplus

H.6.2: Minimumprijs

(alleen van toepassing op volkomen markten)

minimumprijzen golden lang voor de landbouw om onze voedsel-voorziening veilig te stellen;

gevolg is een aanbodoverschot;

oplossingen:

* overheid koopt overschot op

* overheid geeft exportsubsidies

* overheid stelt productiequotum

h.6.2: minimumprijs en welvaartverlies

als de overheid het aanbodoverschot niet opkoopt, daalt q en daarmee het totale surplus: Harberger driehoek

h.6.2: minimumprijs en welvaartverlies vervolg

Als de overheid het aanbod-overschot opkoopt, verschuift de vraaglijn naar rechts: q stijgt. 

De kosten van het opkopen =  aanbodoverschot x minimumprijs. Export tegen de marktprijs compenseert deze kosten deels; rest komt voor rekening van de belastingbetaler

h.6.3: Heffingen en subsidies

De overheid kan de productie en consumptie ook bijsturen door de prijs indirect te beïnvloeden:

* kostprijsverhogende heffingen (indirecte belastingen)  -> vraag daalt

* kostprijsverlagende subsidies                                                       -> vraag stijgt

h.6.3: heffingen

Heffingen kunnen in twee vormen worden opgelegd:

* vast bedrag per product: accijns, verwijderingsbijdrage e.d. -> aanbodlijn verschuift evenwijdig

* percentage van de producentenprijs: btw -> aanbodlijn gaat steiler lopen

h.6.3: heffingen vervolg

de opbrengst van de heffing gaat ten koste van het totale surplus;

meestal brengt de overheid de opbrengst weer terug in de economie, bijvoorbeeld om negatieve externe effecten te compenseren;

per saldo is er welvaartsverlies: de Harberger driehoek

h.6.3: heffingen vervolg

de heffing leidt tot stijging van de  evenwichtsprijs, maar die stijging is kleiner dan de heffing:

het deel van de heffing dat via de hogere marktprijs aan de consument wordt doorberekend heet het afwentelingspercentage:

toename Pe / heffing x 100%

h.6.3: subsidie

aanbodlijn verschuift naar rechts -> de evenwichtsprijs daalt en de afzet stijgt -> het totale surplus stijgt

de producent ontvangt de marktprijs + de subsidie per product

de marktprijs daalt minder dan het subsidiebedrag

vast heffingsbedrag

heffing als percentage van de verkoopprijs

btw

accijns

Het geel gearceerde vlak is

1. welvaartsverlies
2. heffingsopbrengst
3. subsidiebedrag
4. herverdeling surplus

De verhouding tussen de
zwarte en blauwe pijl geeft aan

1. afname welvaart
2. herverdeling surplus
3. afwenteling heffing
4. verandering marktprijs

Het gele vlak staat voor ...

1. heffingsopbrengst
2. subsidie per product
3. totale subsidiebedrag
4. toename welvaart

Het verschil in effect tussen een minimumprijs en accijns is

1. bij een minimumprijs is de prijs hoger dan bij accijns
2. bij een minimumprijs is er een aanbodoverschot, bij accijns niet
3. bij een minimumprijs ontvangt overheid deel van de opbrengst
4. bij minimumprijs verschuift de aanbodlijn, bij accijns niet

Wat gebeurt er met de aanbodlijn als de overheid de producent een subsidie per product geeft?

Bij welke marktvormen leidt een maximumprijs NIET tot welvaartsverlies?

Wat is deze figuur het bedrag
van de subsidie?

Accijns is een voorbeeld van een

1. indirecte belasting
2. directe belasting

Het afwentelingspercentage is het hoogst bij

1. producten met een prijselastische vraag
2. producten met een prijs- inelastische vraag
3. producten met een inkomenselastische vraag
4. producten met een inkomensinelastische vraag

De econoom schat de invloed van de prijs op de vraag zwakker dan de overheid en gaat dus uit van ........ prijselastische vraag.

De vraaglijn loopt dan  ............. dan die in bron 1.

Er wordt dan een   ......... deel van de heffing doorberekend in de prijs en de negatieve exterene effecten worden ...... beperkt.

meer

minder

steiler

vlakker

hoger

lager

meer

minder

h.6.4: Overig overheidsingrijpen

naast
* heffingen & subsidies, 

* minimum- & maximumprijzen 

grijpt de overheid ook in het marktproces in via

* quotering

* toezichthouders op het mededingingsbeleid

    - kartelvorming

    - concentratie

h.6.4: quotering

quotering = instellen van een maximum aan productie / consumptie om  negatieve externe effecten te beperken tot een maatschappelijk aanvaardbaar niveau 

vaststelling quotum: private kosten (basis van de oorspronkelijke aanbodlijn) worden verhoogd met de kosten van de negatieve externe effecten, zodat een aanbodlijn op basis van maatschappelijke kosten ontstaat

zie opgave 6.24

de nieuwe evenwichtshoeveelheid is het maatschappelijk optimum.

h.6.4: mededingingsbeleid en toezicht

op onvolkomen markten voert de overheid een beleid om de concurrentie te bevorderen:

* antikartelbeleid

* tegengaan ongewenste concentratie

dit beleid wordt uitgevoerd door de Autoriteit Consument en Markt (ACM)

https://www.deconcurrenten.nl/ 

h.6.4: kartelvorming

een kartel is een (verboden) afspraak tussen bedrijven over

* de te hanteren prijs: prijskartel

* de verdeling van de markt: productiekartel

https: