18.1 Prikkels en neuronen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Welkom

Telefoon in telefoontas

Tas van tafel

Laptop pakken en opstarten

Binas pakken

Hoofdstuk 18

Gebruik je hersens

Over het zenuwstelsel en spieren

TOETS over H18 & 19

In de video zag je een ernstige vorm van Parkinson, een zenuwaandoening. Bedenk zoveel mogelijk dingen die mis kunnen gaan als het zenuwstelsel niet goed werkt.

Doel hoofdstuk 18

Na dit hoofdstuk kun je:

• De werking van een gezond zenuwstelsel uitleggen
• symptomen van zenuwziekten (deels) verklaren en voorspellen
• de werking van pijnstillers / drugs / medicijnen op een organisme (deels) verklaren en voorspellen
• Verklaren hoe organismen met behulp van het zenuwstelsel kunnen reageren op hun omgeving.

Doelen vandaag

• Je kent de verschillende functies van het zenuwstelsel
• Je kunt verschillende functies van het zenuwstelsel indelen: animaal, autonoom, orthosympatisch, parasympathisch (ook rest vh hfst)
• Je kunt verschillende delen van het zenuwstelsel anatomisch indelen onder het centraal en perifeer zenuwstelsel. 
• Je kunt de drie verschillende typen neuronen én de gliacellen van elkaar onderscheiden op basis van uiterlijk en werking

18.1 leren, lesson-up maken, thema 10 opdracht 1 maken

zenuwstelsel en spieren

samenwerking in het lichaam:

• de antennes (alle zintuigen)
  
• de verwerking (hersenen, ruggenmerg, zenuwen)
  
• het reageren (spieren en klieren)
  

• het regelen en aansturen (hormoon- en zenuwstelsel)
  

samenwerking in het lichaam:

de antennes (alle zintuigen)

de verwerking (hersenen, ruggenmerg, zenuwen)

het reageren (spieren en klieren)

het regelen en aansturen (hormoon- en zenuwstelsel)

prikkel

= verandering in je omgeving die je kunt waarnemen (zowel binnen als buiten lichaam)

opgevangen door receptoren (gespecialiseerd in één type prikkel)

vaak gelegen in een zintuig)

Impuls

een receptor zet een prikkel om in een impuls (actiepotentiaal), en geeft dit door aan een zenuwcel

via de zenuwcellen komt de impuls bij je hersenen terecht

 

Prikkelsterkte

Sterkere prikkel  = toename impulsfrequentie 

De impulssterkte blijft altijd hetzelfde 

drempelwaarde

Een receptor zet een prikkel om in een impuls (elektrisch stroompje), en geeft dit door aan een zenuwcel

De zwakste prikkel waardoor een receptor nog geprikkeld kan worden, noem je de drempelwaarde ofwel prikkeldrempel. Een prikkel die onder de prikkeldrempel zit, levert geen impulsen op 

sterkere prikkel = toename impulsfrequentie 

Gewenning

Als de prikkel aanhoudt, dan zal er gewenning optreden....

Gevolg: drempelwaarde gaat omhoog, minder tot geen impulsen worden afgegeven

Luister, voel en kijk in stilte aandachtig naar je omgeving.

Welke prikkels heb je tot op heden ontvangen deze les waarvan je je niet bewust was?

(niet) adequate prikkel

De adequate prikkel = de prikkel waarvoor de receptor het meest gevoelig is (hele lage drempelwaarde)

Niet adequate prikkel

Een klap op je ogen kan voor sterretjes zorgen (receptoren hebben de klap omgezet in impulsen), maar de prikkel is dan geen lichtprikkel. Toch zullen die receptoren wel impulsen afgeven.

De drempelwaarde hiervoor ligt enorm hoog (bij een klein tikje zal je namelijk geen sterretjes zien)

Anatomie

Centraal:

Ruggemerg en Hersenen

schakelcellen

Perifeer:

sensorische en motorische neuronen.

een zenuwcel/ neuron

• cellichaam met kern
  
• dendrieten - impuls naar cellichaam toe
  
• axon met eindboompje - impuls van cellichaam af
  
• myeline schede (cellen van Schwann die zich om de uitloper wikkelen) - elektrische isolatie
  
• sprongsgewijze geleiding
  

De myelineschede bij een neuron wordt gevormd door cellen van Schwann. Over de functie van deze cellen van Schwann worden twee beweringen gedaan.
1. Door de aanwezigheid van cellen van Schwann verplaatsen de impulsen zich sneller over de zenuwceluitloper dan zonder aanwezigheid van deze cellen.
2. Via cellen van Schwann kunnen impulsen worden overgedragen op andere zenuwcellen.

Welke van deze beweringen is of welke zijn juist?

1. 1
2. 2
3. beide juist
4. beide onjuist

Uit welke soort cellen bestaan je hersenen voornamelijk?

1. Sensorische zenuwcellen
2. Motorische zenuwcellen
3. Schakelcellen

Welke deel van een neuron geleidt impulsen van het cellichaam af?

1. het celmembraan
2. meylineschede
3. axon
4. dendriet

1. Dit is een motorische zenuwcel; impulsen lopen van 4 naar 5
2. Dit is een motorische zenuwcel; impulsen lopen van 5 naar 4
3. Dit is een sensorische zenuwcel; impulsen lopen van 4 naar 5
4. Dit is een sensorische zenuwcel; impulsen lopen van 5 naar 4

Hoe versnelt een myelineschede de impulsgeleiding? (2p)

Steuncellen

zenuwweefsel bestaat uit +/- evenveel zenuwcellen als steuncellen

- zenuwcellen ontvangen, geleiden en geven impulsen door

- steuncellen vervoeren geen impulsen maar hun taak is onderhoud en bescherming

• astrocyten (onderhoud binnen CZS)
  
• micro glyocyten (bescherming binnen CZS)
• cellen van schwann (impulsgeleiding bij perifeer ZS bij één neuron)
• oligodendrocyten (impulsgeleiding binnen CZS bij +- 50 neuronen)

micro glyocyt

astrocyt

neuron

oligodendrocyt

Wat is het verschil tussen cellen van Schwann en oligodendrocyten?

Geef antwoord op deze vraag in de volgende slide

Welke cellen vertonen deze verstoorde werking?

1. motorische neuronen
2. schakelneuronen
3. sensorische neuronen

Je stapt onder de douche. Je voelt dat het water nog heel koud is en springt gelijk weer uit de douche.

Benoem de stappen die plaatsvinden in je lichaam vanaf het moment dat je het water voelt tot aan het moment dat je wegspringt. Gebruik de termen prikkel, receptor, impuls, sensorische zenuwcel en motorische zenuwcel

Rond 300 voor Christus bestond in Alexandrië een plaats aan de Middellandse Zee, een bloeiend wetenschappelijk centrum. Bekende geleerden uit deze zogenaamde Alexandrijnse school zijn Herophilus en Erasistratus. Zij bestudeerden onder andere de bouw en werking van het menselijk lichaam.
Herophilus onderzocht hersenen en zenuwen. Hij zag dat sommige beschadigingen van zenuwen leidden tot verlamming, andere tot gevoelloosheid. Tegenwoordig maken we onderscheid tussen sensorische en motorische zenuwcellen en schakelcellen.
Welke van deze typen zenuwcellen komen voor in de zenuwen die Herophilus heeft gezien?

1. alleen motorische zenuwcellen en schakelcellen
2. alleen motorische zenuwcellen en sensorische zenuwcellen
3. alleen schakelcellen en sensorische zenuwcellen
4. motorische zenuwcellen, schakelcellen en sensorische zenuwcellen

Een impuls wordt overgedragen van cel op cel. Welke cellen kunnen dit zijn?

I - motorische zenuwcel op spiercel
II - schakelcel op schakelcel
III - motorische zenuwcel op schakelcel
IV - schakelcel op sensorische zenuwcel

1. I en II
2. II en III
3. III en IV
4. I en IV

Aan het werk

- Neem de tabel over en vul deze verder in
- Gebruik hiervoor deze Lesson Up + de theorie van 18.1 van 10vb