20231107 Mask BASVWO vwo leerjaar 1 Thema's 2.7-2.9

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

BASVWO

Maatschappijleer

David Lindenaar

Docent burgerschap en maatschappijleer & - kunde bij de afdelingen:

Zorg, Vavo en Educatie

[e-mail]

Maatschappijleer

Planning

28-09: 2.1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat + 2.2 Grondwet en grondrechten

05-10: 2.3 Legaliteitsbeginsel + 2.4 Trias politica: scheiding van machten

12-10: 2.5 Rechtsgebieden

19-10: 2.6 Strafrecht: opsporing en vervolging + 2.7 Strafrecht: berechting. Wat is de beste straf?

02-11: 2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief + 2.9 Big data: kansen en bedreigingen.

09-11: Opdracht en afronden 

13-11 t/m 17-11: Toetsweek 1

Lesdoel:

2.7 Strafrecht: berechting

2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief

2.9 Big data: kansen en bedreigingen

2.7 Strafrecht: berechting

Vraag bij deze paragraaf:

Op welke manieren zorgt het strafrecht voor rechtvaardigheid?

2.7.1 Voor de rechter

Een rechtszaak

• Een rechtszaak begint met de dagvaarding.
  
• Daarin staat onder andere de tenlastelegging, het strafbare feit waar de verdachte van beschuldigd wordt.
  
• Dan volgt de terechtzitting, de rechtszaak zelf. Een volwassen verdachte hoeft hier niet bij aanwezig te zijn. Een verdachte die nog geen 18 jaar is wel.
  

De zitting

1. Opening
   
2. Aanklacht
   
3. Onderzoek
   
4. Requisitoir
   
5. Pleidooi
   
6. Laatste woord
   
7. Vonnis
   

Requisitoir, pleidooi en uitspraak

Hoger beroep en cassatie

Strafuitsluitingsgronden

Rechtvaardigingsgronden:
gepleegde feit is door omstandigheid niet strafbaar.

•  Noodweer
  
•  Overmacht-noodtoestand
  
•  Ambtelijk bevel
  

Niet schuldig: feit wel strafbaar,
maar dader heeft door omstandigheid geen schuld.

•  Psychische overmacht
  
•  Noodweerexces
  
•  Ontoerekeningsvatbaarheid
  
•  Afwezigheid van schuld
  

Opdracht: Welke strafuitsluitingsgrond?

“Een 21-jarige man verdedigt zichzelf met een honkbalknuppel tegen een inbreker. Hij wordt hier niet voor gestraft.”

“Een 18-jarige vrouw krijgt geen boete voor het fietsen door rood, omdat ze een peuter redde die bijna van de brug in het water viel.”

2.7.2 Soorten straffen

• Vrijheidsstraf: maximaal levenslang.
  
• Taakstraf: leerstraf of werkstraf.
  
• Geldboete
  
• Bijkomende straffen: altijd in combinatie met een andere straf. 

Bijvoorbeeld:

ontzegging van de rijbevoegdheid

ontzetting uit een beroep

Straffen

Vrijheidsstraf: maximaal levenslang.

Na een uitspraak door het Europees Hof is hier een discussie over ontstaan. Sinds 2017 krijgt elke levenslanggestrafte daarom na uiterlijk 27 jaar een herbeoordeling, waarin wordt gekeken of het nodig is om de gestrafte langer vast te houden.

Vraag:

Vind jij het terecht dat levenslanggestraften na uiterlijk 27 jaar een herbeoordeling krijgen?

Voorwaardelijke straf

• Een straf kan (gedeeltelijk) voorwaardelijk worden opgelegd.
• Hier geldt altijd een proeftijd. De straf wordt alleen uitgevoerd als de veroordeelde binnen de proeftijd opnieuw in de fout gaat.

Opdracht:

Leg het volgende vonnis in eigen woorden uit:

“U krijgt een gevangenisstraf van 5 maanden, waarvan 2 maanden voorwaardelijk, met een proeftijd van 3 jaar.”

Strafrechtelijke maatregelen

• Terbeschikkingstelling (TBS): behandeling van psychisch zieke daders waarbij de kans op herhaling groot is.
  
• Onttrekking aan het verkeer: goederen worden in beslag genomen.
  
• Ontneming wederrechtelijk voordeel: criminele winsten moeten worden teruggevorderd.
  
• Schadevergoeding aan het slachtoffer.
  

Een terechtzitting in de praktijk

Kijkvragen bij video 

(antwoorden op de volgende dia)

1. Wat is de tenlastelegging in deze zaak, waar wordt de verdachte van verdacht?
   
2. Welke stappen van een terechtzitting herken je in deze video? Wat gebeurt er tijdens deze stappen?
   
3. Welke straf geeft de rechter uiteindelijk aan de verdachte? Welke onderbouwing geeft hij hiervoor?
   
4. Ben jij het eens met deze straf? Waarom wel of niet?
   

Antwoorden bij de kijkvragen

1. Mishandeling van zijn partner en vier nachtelijke inbraken in winkels.
2. Opening: de rechter stelt de identiteit van de verdachte vast en geeft verloop zitting aan, wijst hem op zijn rechten. Onderzoek: verdachte en getuige worden ondervraagd. Requisitoir: de officier van justitie vat de zaak samen en geeft aan waarom tenlastelegging bewezen is en geeft strafeis (24 maanden vrijheidsstraf onvoorwaardelijk + uitvoer voorwaardelijke straffen). Pleidooi: advocaat verdedigt verdachte, geeft aan dat hij niet voldoende bewijs ziet voor mishandeling (geen verwondingen), wel voldoende voor diefstal maar vraagt om deels voorwaardelijke straf. Laatste woord: rechter geeft verdachte recht op laatste woord, maar hij geeft aan weinig meer toe te voegen te hebben. Vonnis: twee weken na zitting, rechter doet uitspraak (de uitspraak zelf zien we niet, wel de rechter die de uitspraak toelicht).
3. 36 maanden vrijheidsstraf, onderbouwing: “andere begeleidingstrajecten hebben niet geholpen, dit is het enige wat we nog kunnen doen”. 
4. Eigen antwoord, mogelijkheid tot voeren van korte discussie over straf als inleiding op functies van straffen.

Functies van straffen

Afschrikwekkende werking (wraak en vergelding): misdaad mag niet lonen.

Afschrikking: herhaling (recidive) voorkomen en anderen afschrikken.

Voorkomen van eigenrichting: zodat mensen geen eigen rechter gaan spelen.

Resocialisatie: gedrag van een crimineel verbeteren.

Beveiliging van de samenleving: iemand die vastzit, is geen gevaar meer.

Functies van straffen

“Een 32-jarige man die dronken achter het stuur zat, krijgt een boete van € 750,-. Verder wordt zijn rijbewijs ingenomen en moet hij verplicht een cursus volgen.”

Welke functie(s) heeft de straf?

Stelling: “Een werkstraf is in dit geval beter dan een geldboete.”

Wat vind jij?

Strafrecht voor minderjarigen

• Kinderen jonger dan 12 jaar zijn niet strafbaar.
  
• Jeugdstrafrecht (12 t/m 17 jaar):
  Lichte misdrijven gaan naar Bureau Halt.
  Voor zware misdrijven kun je maximaal twee jaar jeugddetentie krijgen. Hierbij wordt ook gewerkt aan resocialisatie.
• Adolescentenstrafrecht (16 tot 23 jaar): de rechter kiest per situatie voor jeugdstrafrecht of volwassenenstrafrecht.
  

2.7.3 Strafrecht in beweging

• Uitbreiding spreekrecht.
  
• Inperking taakstraf.
  
  
• Strenger straffen?
  

Wel of niet strenger straffen?

Kijkvragen bij video

(antwoorden op de volgende dia)

1. Welke vraag is volgens de rechter van belang bij straffen?
   
2. Noem drie effecten van straffen.
   
3. Wat is volgens mevrouw Liem belangrijker om misdaad te bestrijden: de hoogte van de straf of de pakkans?
   
4. Straffen Nederlandse rechters gemiddeld hoog of laag in vergelijking met collega’s in andere Europese landen?
   

Antwoorden bij de kijkvragen

1. Is de straf effectief?
   
2. Herhaling voorkomen, vergelding en afschrikking.
   
3. De pakkans.
   
4. Hoog, alleen in Spanje straffen rechters gemiddeld hoger.
   

2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief

Vragen bij deze paragraaf:

Hoe zorgt internationaal recht voor ondersteuning van de rechtsstaat?

Hoe verhoudt Nederland zich tot praktijken in andere landen?

2.8.1 Internationaal recht

Internationale grondrechten

• UVRM: Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948).
  
• EVRM: Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (1950).
  
• Handvest van de Grondrechten van de EU (2009)
  

Opdracht:

Leg uit dat internationale verdragen burgers een dubbele garantie
bieden op bescherming van hun grondrechten.

Internationaal recht

Internationale rechtbanken (in Den Haag):

• Internationaal Gerechtshof: rechtsgeschillen tussen staten.
  
• Oorlogstribunalen: berecht oorlogsmisdadigers, niet permanent.
  
• Internationaal Strafhof: wanneer landen verdachten niet zelf willen of kunnen berechten, wel permanent.
  

2.8.2 Blik over de grens

Hoe zijn de opsporing, rechtspraak en straffen in andere landen georganiseerd?

We vergelijken de volgende deelonderwerpen:

Opsporing: opsporingsmethode ‘uitlokking’

Rechtspraak: juryrechtspraak

Straffen: de zwaarste straf

Opsporing: uitlokking

Uitlokking: Een verdachte verleiden tot het plegen van een misdrijf waarvan niet vaststaat dat hij dat anders ook had gedaan.

  

Uitlokking is verboden in Nederland. In de VS is het wel toegestaan.

Uitlokking

Stelling:

“Het is terecht dat de politie bij de opsporing van terroristische misdrijven meer bevoegdheden krijgt dan bij andere misdrijven.”

Rechtspraak: juryrechtspraak

Jury: Een groep burgers die namens de samenleving bepaalt of een verdachte schuldig is of niet

  

• In Nederland in 1813 afgeschaft.
  
• Wel juryrechtspraak in België, Frankrijk, VS.
  
• In de meeste landen bepaalt de rechter de straf.
  

Juryrechtspraak

https://schooltv.nl/video/juryrechtspraak-de-jury-bepaalt-de-schuld-de-rechter-de-straf/#q=jury

Opdracht:

Benoem een voordeel en een nadeel van juryrechtspraak.

Straffen: de doodstraf en levenslang

De doodstraf

Zwaarste straf in Nederland

“De doodstraf kan niet worden opgelegd”

(Grondwet, artikel 114)

Zwaarste straf: levenslange gevangenisstraf

(na 25 jaar kan er een verzoek tot vrijlating ingediend worden) 

2.9 Big data: kansen en bedreigingen

Vraag bij deze paragraaf:

Leidt het gebruik van big data en algoritmen tot versterking of juist tot verzwakking van de rechtsstaat?

2.9.1 Inzet van big data

Big data: Verzameling, opslag en analyse van grote hoeveelheden gegevens.

Algoritme: Geprogrammeerde wiskundige formule

Bedrijven en instanties verzamelen en analyseren gegevens om meer geld te verdienen, de dienstverlening te verbeteren, de consument of burger aan te sturen tot ‘gewenst’ gedrag of om efficiënter te werken.

  

2.9 Big data: kansen en bedreigingen

Kijkvragen bij video

(antwoorden op de volgende dia)

1. Met welk doel gebruikt de gemeente Eindhoven big data?
   
2. Hoe worden big data ingezet om dit doel te bereiken?
   
3. Welk gevaar van het inzetten van big data wordt besproken in het videofragment?
   
4. Noem een oplossing waarmee misbruik van big data kan worden voorkomen.
   

Antwoorden bij de kijkvragen

1. Ze gebruiken Big data om criminaliteit in het uitgaansleven te voorspellen en te voorkomen (bijvoorbeeld vechtpartijen op straat).
2. Ze koppelen geluidsanalyse (stresslevels in de stem) aan videoanalyse (het bewegen van mensen ten opzichte van elkaar). Deze twee informatiebronnen plakken ze over elkaar heen en zo kunnen ze ‘verdachte’ patronen ontdekken. ‘Stresspubliek’ draait om elkaar heen en gaat naar elkaar toe.
3. Het gebruik van Big data kan leiden tot subjectieve conclusies en mogelijk tot discriminatie. Algoritmen zijn net zo subjectief als de persoon die het maakt. Als er bijvoorbeeld vooroordelen in de data zitten die in algoritmen terechtkomen, dan kunnen er beslissingen uitkomen met diezelfde vooroordelen. Datawetenschappers hebben daarom veel invloed op voorspellingen.
4. Door wetgeving die aansluit bij de laatste technische mogelijkheden omtrent Big data.

Kansen en bedreigingen

• Kansen:
  

Predictive policing: Het voorspellen van criminaliteit met behulp van big data.

Opsporingsbevoegdheden worden uitgebreid.

Adviseren bij strafoplegging door risicoanalyse.

• Bedreigingen:
  

Gegevens kunnen in verkeerde handen terechtkomen.

Door Big data komt de onschuldpresumptie onder druk te staan.

Predictive policing kan leiden tot foutieve conclusies of discriminatie ( etnisch profileren).

Etnisch profileren

Stelling: “De politie moet beter getraind worden om etnisch profileren tegen te gaan.”

This video is no longer available

Welke video was dit?

2.9.3 Hoe kan het beter?

• Uitgangspunten van de rechtsstaat kunnen door big data onder druk komen te staan.
  
  
•  De WRR stelt vragen als:

Welke data mogen opsporingsdiensten verzamelen?

Wie controleert er of de analyses op de juiste gegevens zijn gebaseerd?

Welke handelingen van politie en justitie zijn op grond van Big data toegestaan?

Kan Big data als enig bewijsmiddel dienen?

Rechtsstaat 2.0

Opdracht:

Welke bedrijven/organisaties slaan data van jou op en welke informatie geef je hen prijs?

Heb je jezelf wel eens gegoogeld? Zo ja, welke informatie kom je dan over jezelf tegen?

Informationele zelfbeschikking

Informationele zelfbeschikking

Deze vorm van zelfbeschikking houdt in dat je persoonlijke data kunt inzien, aanpassen en verwijderen en zelf beslist wie de informatie waarvoor mag gebruiken.

In Duitsland is dit recht al sinds 1990 opgenomen in de grondwet.

Opdracht:

Noem een argument voor en een argument tegen het opnemen van informationele zelfbeschikking in de Nederlandse grondwet.

Terug naar de hoofdvraag in dit hoofdstuk

Leidt het gebruik van Big data tot versterking of juist tot verzwakking van de rechtsstaat?

Vragen:

Wat weegt voor jou zwaarder: de kansen of de bedreigingen van big data?

Wie is volgens jou verantwoordelijk voor het juiste gebruik van big data?

Terugblik:

2.7 Strafrecht: berechting

2.8 De rechtsstaat in internationaal perspectief

2.9 Big data: kansen en bedreigingen