2. Rechtstaat, democratie & dictatuur

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

POLITIEK

Hoofdvragen 2.1:

• Wat is een rechtsstaat?

Begrippen:

• Rechtsstaat
• Rechtsbescherming
• Grondwet
• Recht
• Plicht

WAT IS EEN RECHTSSTAAT?

RECHTSSTAAT:

Een land waar de rechten en plichten van de burgers en de overheid zijn vastgelegd.

WAT ZIJN DE VIJF KENMERKEN VAN EEN RECHTSSTAAT?

Kenmerken rechtsstaat: 

1. Er is een grondwet met de belangrijkste rechten en plichten

2. Er zijn grondrechten: zoals persvrijheid en godsdienstvrijheid

3. Er is rechtsbescherming: de overheid moet zich houden aan de wet

4. Er is onafhankelijke rechtelijke macht

5. Er is een eerlijk democratisch gekozen parlement 

Rechten en plichten:

Rechten:

wat je mag doen of waar je recht op hebt.

Plichten:

Wat je moet doen. 

GEEF EEN VOORBEELD VAN EEN RECHT EN EEN VOORBEELD VAN EEN PLICHT

Belasting betalen:

1. Recht
2. Plicht

Onderwijs:

1. Recht
2. Plicht

Bescherming tegen mishandeling en geweld:

1. Recht
2. Plicht

De Nederlandse taal voldoende beheersen.

1. Recht
2. Plicht

Het hebben van een geldig identiteitsbewijs:

1. Recht
2. Plicht

Weten van welk strafbaar feit je wordt verdacht.

1. Recht
2. Plicht

Hoofdvragen 2.2:

• Wat is een parlementaire democratie?

Begrippen:

• Parlementaire democratie
• Vrije en geheime verkiezingen
• Parlement
  

• Trias Politica:
  - Wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht 

WAT ZIJN DE VIJF KENMERKEN VAN EEN PARLEMENTAIRE DEMOCRATIE?

1. Kenmerken parlementaire democratie: 

Er zijn vrije verkiezingen: je mag zelf beslissen op wie je stemt 

Er zijn geheime verkiezingen: je hoeft niet te vertellen op wie je stemt. 

2. Kenmerken parlementaire democratie: 

De politieke macht ligt in ons land bij het het parlement.

Elk voorstel moet door de Eerste en Tweede Kamer worden goedgekeurd. 

3. Parlementaire democratie:

Elk besluit komt democratisch tot stand. Dat wil zeggen met meerderheid van stemmen. 

4. Parlementaire democratie:

Er is een grondwet, waarin rechten en plichten van de overheid geregeld zijn. 

Trias Politica

(Driemachtenleer)

Hoofdvragen 2.3:

• Wanneer is een land een dictatuur

Begrippen:

• Dictatuur
• Dictator
• Persvrijheid

NOEM EEN AANTAL KENMERKEN VAN EEN DICTATUUR

Dictatuur:

• de macht is in handen van één persoon of groep
• meestal geholpen door het leger en geheime politie
• geen vrijheid van meningsuiting
• vaak maar één partij
• geen verkiezingen of onbetrouwbare verkiezingen
• de inwoners hebben vaak weinig rechten
• er is vaak terreur (geweld en dreigen met geweld) richting de eigen inwoners

Een persoon of groep is de baas van het land, dit is een...

1. Democratie
2. Dictatuur
3. Rechtstaat
4. Monarchie

De macht van de overheid is gescheiden in drie delen.

1. Democratie
2. Dictatuur

De inwoners hebben grondrechten.

1. Democratie
2. Dictatuur
3. Beide

Hier worden verkiezingen gehouden

1. Democratie
2. Dictatuur
3. Beide

Opdrachten:

STAAt OP HET BORD

Actief kiesrecht:

Het recht om te mogen stemmen

Passief kiesrecht:

het recht om je verkiesbaar te stellen

Actief kiesrecht:

je hebt recht om te stemmen.

Passief kiesrecht: 

Je kunt je verkiesbaar stellen (stem op mij!)

Evenredig kiesstelsel

Alle uitgebrachte stemmen worden verdeeld over het totale aantal zetels.

Meerderheidsstelsel:

de winnaar krijgt alle zetels.

Meerderheidsstelsel

Een andere vorm van kiesstelsel is het meerderheidsstelsel. In dit stelsel moet een

partij in een gebied een meerderheid behalen om zetels te veroveren. Een partij die

in alle gebieden van een land de meerderheid behaalt, zal volgens dit kiesstelsel alle

zetels veroveren. In landen die een meerderheidsstelsel hebben, bestaan er vaak

maar twee of drie (grote) partijen en heeft na de verkiezingen regelmatig een partij

de meerderheid.

Elke politieke partij heeft een verkiezingsprogramma.

De plannen en ideeën van een politieke partij.

Lijsttrekker

De lijsttrekker is de belangrijkste persoon van een politieke partij in verkiezingstijd. Hij/zij is het gezicht vam de partij.

VVD Dilan Yesilgöz
FVD Thierry baudet
Groen-links/PVDA Frans Timmermans
CDA Wopke Hoekstra

Wat zijn zwevende kiezers?

peilingen

Een peiling is een voorspelling van de verkiezingsuitslag op dat moment. Oftewel hoeveel zetels zouden alle partijen halen als er nu verkiezingen zouden zijn?

Zwevende kiezers

Zwevende kiezers zijn mensen die niet bij elke verkiezing op dezelfde partij stemmen.

Indeling Politieke partijen

Politiek

Kenmerken politiek partij

1. Politieke partijen zijn verenigingen die zich bezighouden met het inrichten van de samenleving.
   
2. Politieke partijen doen mee aan verkiezingen.
   
3. Politieke partijen formuleren verkiezingsprogramma’s om hun ideeën onder de aandacht van burgers te brengen.
   
4. Politieke partijen wegen verschillende belangen tegen elkaar af.

3.2 Indeling partijen

Links	Midden	Rechts
De overheid zorgt voor kwetsbare mensen.	Mensen zorgen voor elkaar.	Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid.
De overheid is actief op zoek hoe kwetsbare mensen geholpen kunnen worden.	De overheid steunt de hulp aan kwetsbare mensen alleen als dat nodig is.	De overheid is passief bij het steunen van kwetsbare mensen. Zorgt wel voor veiligheid (bijv. politie)
SP, DENK, GroenLinks, PvdD, PvdA	D66, CDA, Christenunie	VVD, SGP, FvD, PVV

HOOFDSTUK 4

Indeling van politieke partijen kan op drie manier: 

1. Progressief of conservatief. 

Progressief: vernieuwend, vooruit denken, verandering.

• Mensen moeten zelf beslissen of ze drugs gebruiken. 

Conservatief: behoudend, terug naar vroeger. 

• Homoseksuelen mogen geen kinderen adopteren. 

3.2 Indeling partijen

Links	Midden	Rechts
De overheid zorgt voor kwetsbare mensen.	Mensen zorgen voor elkaar.	Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid.
De overheid is actief op zoek hoe kwetsbare mensen geholpen kunnen worden.	De overheid steunt de hulp aan kwetsbare mensen alleen als dat nodig is.	De overheid is passief bij het steunen van kwetsbare mensen. Zorgt wel voor veiligheid (bijv. politie)
SP, DENK, GroenLinks, PvdD, PvdA	D66, CDA, Christenunie	VVD, SGP, FvD, PVV

Liberalisme

• Vrijheid voor individu
• Vrijheid voor de economie (bedrijven hebben weinig regels en mogen dus veel zelf bepalen)
• Particulier initiatief (iedereen mag een bedrijf beginnen)
• Kleine overheid
• veiligheid: veel geld naar politie en defensie

Partijen: VVD, PVV, FvD, D66 

Waarbij kun je de liberalen het best plaatsen?

1. Politiek links
2. Politiek midden
3. Politiek rechts

Wat is een liberale politieke partij?

1. CDA
2. ChristenUnie
3. SP
4. VVD

Wat hoort niet bij het liberalisme?

1. Kleine overheid
2. Harmonie
3. Veel geld naar veiligheid
4. Particulier initiatief

 Sociaal democratie 

• Gelijkheid en gelijkwaardigheid
• Opkomen voor de zwakkeren
• Actieve overheid, want overheid moet zorgen voor gelijkheid  door bijvoorbeeld uitkeringen en hogere belastingen voor rijkere. 
• Internationale solidariteit

Partijen: PvdA. SP, GroenLinks

Wat is een belangrijke kenmerk van sociaal-democraten?

1. Kleine overheid
2. Gelijkheid
3. Opkomen voor de rijkeren
4. één belangrijke leider

Welke politieke stroming wil dat de overheid een grote rol speelt?

1. Extreem-rechts
2. Christen-democraten
3. Sociaal-democraten
4. Liberalisme

PvdA hoort bij welke stroming?

1. Liberalisme
2. Christen-Democraten
3. Sociaal-democraten
4. Extreem-rechts

Christen-democraten

• Geloof en bijbel zijn belangrijk
• Gezin is belangrijk
• Rentmeesterschap: wij lenen de aarde van god en moeten dus goed voor de aarde zorgen (milieu is dus belangrijk)
• Naastenliefde
• Gespreide verantwoordelijkheid: burgers en maatschappelijke instellingen (zoals kerken, scholen) moeten voor elkaar zorgen, als dat niet kan, zorgt de overheid.

Partijen: CDA, ChristenUnie, SGP

Christen-democratie komt vooral op voor...

1. ... gezinnen met kinderen
2. ... mensen met weinig geld
3. ... werkende burgers
4. ... een actieve overheid

Welke waarde vinden de christen-democraten belangrijk?

1. Gelijkheid
2. Naastenliefde
3. Vrijheid
4. Duurzaamheid

De verantwoordelijkheid ligt bij de burgers en organisaties, als dit niet lukt, helpt de overheid.

1. Liberalisme
2. Sociaal-democraten
3. Christen-democraten
4. Extreem-rechts

Rechtsextremisme

• Een belangrijke leider (centraal leiderschap)
• Eigen volk eerst (nationalisme)
• Ongelijkheid met betrekking tot ras, geslacht, afkomst
•  Geven in tijden van crisis andere groepen de schuld van de crisis
  

Wat is geen kenmerk van extreem-rechts ?

1. 1 leider
2. eigen volk eerst
3. nationalisme
4. iedereen is gelijk

Ecologische stroming

• Milieu is belangrijk
• Duurzaam produceren
• Voorstander van zonne-energie en windenergie

Partijen: PvdD, GroenLinks 

Een kenmerk van de ecologische stroming is:

1. gelijkheid
2. vrijheid
3. milieubewustzijn
4. solidariteit

Lees de tekst.

Welke partij heeft het meest liberale standpunt over het vaderschapsverlof?

1. Partij A
2. Partij B
3. Partij C
4. Partij D

Lees de tekst.

Welke politieke stroming past het beste bij de tekst?

1. de christendemocratische stroming
2. de liberale stroming
3. de sociaaldemocratische stroming
4. de rechts-extremistische stroming

bedrijven moeten zo min mogelijk last hebben van de overheid, vinden ...

1. de christen-democraten
2. de sociaal-democraten
3. de liberalen
4. alle politieke stromingen

sociaal-democraten

liberalen

extreem-rechts

christen-democraten

opkomen voor de zwakkeren

willen minder regels

nationalisme

gespreide verantwoordelijkheid

Deze stroming wil een actieve overheid en ongelijkheid tegengaan.

1. Sociaal-democratie
2. Liberalisme
3. Christen-democratie
4. Rechtsextremisme

We kennen in Nederland verschillende politieke stromingen. Welke partij hoort bij de ecologische stroming?

1. D66
2. PvdA
3. VVD
4. GroenLinks