Tijdvak 7 vwo

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

7.1  De eeuw van de Verlichting

kenmerkende aspecten

Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Voortbestaan van het ancien regime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)

Ancien Régime

Het oude bestuur 

Standenmaatschappij:

1. geestelijkheid

2. adel

3. burgers en boeren                                                        betaalden alle 

                                                                                                    belasingen

Denken over de samenleving

De wetenschappelijke revolutie bracht veel nieuwe kennis, tot stand gekomen door systematisch onderzoek en logisch redeneren op het gebied van mensen, natuur en de wereld. Het is een voortborduren op het Humanisme uit de 16e eeuw.

Wat wordt bedoeld met de 'ratio'?
En wat met 'empirisme'?

Filosofen

* Het bestuderen van de mens en de samenleving

* veel vragen: waarom heeft de koning zoveel macht, waarom is er ongelijkheid en heeft de kerk zoveel regels?

* traditionele antwoorden verwezen naar religie en traditie

maar:

* Er kan een betere en eerlijkere samenleving worden ontwikkeld: rationeel optimisme

Verlichte Filosofen

* dachten na over een rechtvaardigere samenleving

* alle mensen zouden altijd natuurlijke rechten moeten hebben, bijvoorbeeld vrijheid van meningsuiting

* een aantal verlicht filosofen:

Montesquieu

Absolutisme leidt tot onderdrukking

Het gezag moet gescheiden zijn over 

drie machten (driemachtenleer)

- Wetgevende macht

- Uitvoerende macht

- Rechterlijke macht

Voltaire

Kritiek op de Katholieke kerk, die volgens hem bijgeloof en intolerantie verspreidden. Hij geloofde in God, maar hij geloofde dat God niet meer actief was in de wereld (want wonderen bestonden niet, tegen natuurwetten). 

Het beste machtssysteem was volgens Voltaire verlicht absolutisme. Dat houdt in dat een koning, die verlicht denkt, goede beslissingen neemt voor het volk, omdat het volk te dom zou zijn om zelf beslissingen te nemen.

John Locke

Macht van koningen en regeringen komt niet van God,

maar van de burgers

Mensenrechten:

Veiligheid, leven, vrijheid, bezit

Jean-Jacques Rousseau

Volkssoevereiniteit:  het volk  heeft de  hoogste macht

Sociaal contract

Verspreiding Verlichte ideeën

- in Frankrijk kwam het volk in contact met de ideeën door:

- brieven

- publicaties (tijdschriften, boeken)

- discussies in koffiehuizen en vooral in salons

Salons

Een literaire salon is een sociaal-literaire bijeenkomst waarbij verschillende schrijvers, dichters, filosofen en kunstenaars elkaar regelmatig ontmoeten om zaken op het gebied van literatuur, poëzie, filosofie en soms nog andere kunsten en politiek te bespreken. Deze bijeenkomsten werden met name georganiseerd door de edelen.

De Encyclopedie van Diderot werd het boegbeeld van de Verlichting in Frankrijk in de 18e eeuw. De eerste 28 delen zijn in Frankrijk gepubliceerd tussen 1751 en 1772.

In de encylopedie staan allerlei gebieden van kennis op wetenschappelijk bescheven. Bijvoorbeeld planten, voertuigen ect.

Wat zijn de belangrijkste ideeën van
deze verlichte filosofen?
Schrijf zoveel mogelijk op

verlicht absolutisme

'eerste dienaar van de 

staat'

'niet regeren door het volk

maar voor het volk'

 Frederik II de Grote van Pruisen

• poging van vorsten om absolutisme te continueren en verlicht denken te implementeren.
• o.a. Frederik II de Grote van Pruisen 
• - Voltaire aan het hof 
• - afschaffen lijfstraffen
• - verbeteren onderwijs
• - introductie aardappel
• - godsdienstige verdraagzaamheid 
• 'Niets door het volk, alles voor het volk'
• wel bleef lijfeigenschap bestaan

Wat houdt verlicht absolutisme in?

1. Het volk had geen inspraak in het bestuur, maar de vorst zorgde wel voor zijn volk.
2. De vorst werd afgezet.
3. De vorst heeft geen macht meer.
4. Er is een gekozen volksvertegenwoordiging aan de macht.

Catharina de Grote van Rusland liet een museum bouwen in Moskou. Waarom is dit een voorbeeld van verlicht absolutisme?

7.2 Slavernij in de koloniën

kenmerkende aspecten

Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel en de opkomst van het abolitionisme

De suikerplantages van Suriname

• Suriname werd veroverd op de Engelsen door Zeeuwen en Hollanders. 
  
• De Staten- Generaal zorgden voor soldaten die de belangen van de plantagehouders verdedigden.
  
• Deze soldaten traden op bij opstanden en bij aanvallen op de plantages.
• Door de jaren ontstond in Suriname een gemengde samenleving van Europeanen, slaven, vrije zwarten, mensen van gemengde afkomst (mulatten) en Indianen.
• Ook vrije zwarten en mulatten kochten slaven, waardoor slavernij een wijdverbreid verschijnsel was.

Welke argumenten gebruikten Europeanen om de slavernij goed te praten?

Abolitionisten

Bij het Verlichte denken past geen slavernij

Engeland:    1807 afschaffen slavenhandel

                         1833 afschaffen slavernij

Nederland:  1814 afschaffen slavenhandel

                         1863 afschaffen slavernij

Door de afschaffing van de slavenhandel kregen de bestaande slaven een beter leven. Leg uit.

7.3 Verlichte ideeën

kenmerkende aspecten

De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap

de Amerikaanse Revolutie

In 1750 hadden de Britten aan de oostkust van Amerika 13 koloniën. Frankrijk had er ook gebieden dus bij een oorlog tussen deze twee werd er in Amerika ook gevochten...

Oorlog kost geld               dus extra belastingen:

* sugar act

* stamp act

Amerikanen boos: No taxation without representation!

1776 onafhankelijkheidsverklaring

1783 Verenigde Staten van Amerika

1787 Constitution (trias politica)

de Franse Revolutie

Frankrijk:

absolute vorst Lodewijk XVI en drie standen:

1. de geestelijkheid

2. de adel

3. de burgers en boeren

De schatkist was leeg dus hogere belastingen voor de derde stand 

Letterlijk: het oude bestuur

Bestuurssysteem van voor de Franse Revolutie, waarbij de vorst veel macht heeft en er standen zijn met eigen voorrechten. 

Dit is Voltaire. De franse Verlichter die wegens zijn ideeën wordt verbannen uit Frankrijk. Zijn ideeën zijn namelijk bedreigend voor de vorst (Lodewijk XVI) van Frankrijk

verbeelding van het Ancien Regime; de derde stand wordt door de eerste en tweede stand gebruikt. De derde stand draagt alle lasten.

Welke ideeën van Voltaire waren bedreigend voor Lodewijk XVI?

https:

De Bataafse revolutie

Ook onvrede in de Nederlandse Republiek:

- de regenten hadden te veel macht

- de stadhouder (Willem V) mat zich koninklijke trekjes aan

Patriotten kwamen in opstand, maar moesten vluchtten naar Frankrijk. In 1795 veroverde het Franse revolutionaire leger samen met de patriotten de Republiek

• Dit werd de Bataafse revolutie genoemd!
• Regenten droegen de macht over aan revolutionaire burgers, Willem V vluchtte. 
• Er werd een verklaring van de rechten van de mens afgekondigd en de Staten-Generaal werd opgeheven en er werd een Parlement gekozen via algemeen kiesrecht, de Nationale Vergadering
• Geen echte onafhankelijkheid: de Fransen controleerden het bestuur

Napoleon

De Franse generaal Napoleon pleegt een staatsgreep en wordt zo de sterke leider van Frankrijk. Hij laat zich in 1804 tot keizer kronen en wordt alleenheerser, maar:

- de grondwet bleef

- hij zorgde voor eenheid in de rechtspraak 

- modernisering van het bestuur

In de Bataafse republiek wordt zijn broer Lodewijk koning

1815 Slag bij Waterloo

Sleep de gebeurtenissen naar het juiste jaartal 

1789

1793

1799

1804

1812

1789

Napoleon gaat naar Rusland

Lodewijk XVI roept SG bijeen

Napoleon kroont zichzelf tot keizer

Napoleon pleegt een staatsgreep

Bestorming van de bastille

Executie van LOdewijk XVI 

Congres van Wenen

1815

Bijeenkomst van een aantal Europese landen in Wenen, na de overwinning op Napoleon, waar gesproken werd over de toekomst van Europa.

• Landen grenzend aan Frankrijk moesten sterker worden (Het Koninkrijk der Nederlanden, Willem I)
• Restauratie: terugkeer van vorstenhuizen die vóór Napoleon aan de macht waren.
• Vorsten beloofden elkaar te helpen om revoluties te bestrijden