H5.4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Lesdoelen:

In deze paragraaf leer je:

- hoe en waardoor Nederlanders in opstand kwamen tegen hun vorst.

- hoe de opstand een oorlog werd.

- hoe de Nederlandse onafhankelijke staat tot stand kwam.

KA: Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

VWO 4  5.4 De Nederlandse Opstand

Het ontstaan van de Opstand

Sinds de 15e eeuw hadden de gewesten in de Nederlanden één landsheer.

--> Géén eenheid; ieder gewest (Staten) en steden eigen bestuur.

Karel V landsheer van de Nederlanden van 1515 - 1555

Kritiek op Karel V:

- Karel V versterkte het centrale bestuur (Brussel).

- Karel V vervolgde de protestanten

- Karel V hief hoge belastingen voor de vele oorlogen die hij voer.

Gevolg:​

-wantrouwen bij hoge edelen die de macht dreigden kwijt te raken aan ambtenaren​.

- steden en gewesten zagen maatregelen als bedreiging voor hun privileges​

- veel bestuurders hadden door hun humanisme bedenkingen bij de kettervervolgingen​

Karel V

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Het ontstaan van de Opstand

--> 1555 Fillips II volgt Karel V op.

Onvrede werd nu nog groter;

- Verliet Brussel en verbleef permanent in Madrid.

- Vertrouwelingen buiten Nederland kregen hoge posities --> zette de Nederlandse adel zo buiten spel.

- Vroeg wederom hoge belastingen voor oorlog tegen Frankrijk.

- Zet vervolging protestanten voort

Fillips II en Willem van Oranje hadden in eerste instantie een goede verstandshouding. --> benoemd Willem tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht.

Fillips II koning van Spanje en landsheer van de Nederlanden.

Willem van Oranje Nassau

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Het ontstaan van de Opstand

Filips stelde Margaretha van Parma aan als landvoogdes. 

Oranje en andere edelen pleitten voor meer godsdienstvrijheid. ​

                    

   

Ce ne sont que des gueux": 'Vrees niet mevrouw, het zijn maar bedelaars."

Na de Beeldenstorm trad Alva (de IJzeren hertog) als nieuwe landvoogd keihard op tegen de calvinisten en de bestuurders. Oranje vluchtte naar Duitsland. In 1568 viel hij met legers de Nederlanden binnen, het begin van de Tachtigjarige Oorlog.​

https://npokennis.nl/longread/7867/waren-de-geuzen-terroristen-of-vrijheidsstrijders

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Opstand en oorlog

Alva sloeg de aanvallen van Oranje met gemak af, maar maakte zich gehaat door nieuwe belastingen. Oranje ging samenwerken met de geuzen: calvinistische opstandeling in de Nederlanden tegen Filips II.​

​

In 1572, na de verovering van Den Briel, gaven de meeste steden zich over aan de geuzen en verklaarden zich voor Oranje.​

​

De geuzen en de troepen van Alva begingen veel wreedheden. ​

​

Alva heroverde de hele Nederlanden behalve Holland en Zeeland.​

​

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Opstand en oorlog

In 1570 kwam Filips in geldnood door de oorlog met Ottomaanse rijk, de Spaanse soldaten sloegen daarop aan het plunderen. ​

De gewesten sloten vrede met het opstandige Holland en Zeeland. Doel:​

- vertrek van alle Spaanse troepen​. 

- Holland en Zeeland bleven calvinistisch, andere gewesten katholiek​. 

​

Nadat alle Spaanse troepen waren vertrokken werd Parma de nieuwe landvoogd. De zuidelijke gewesten sloten een verbond met hem. De andere gewesten vormden de Unie van Utrecht. Dit werd de kern van een nieuwe Nederlandse staat.

Spaanse wreedheden in Haarlem

Hertog van Parma, landvoogd van de Nederlanden

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Een onafhankelijke staat

In de Unie van Utrecht was afgesproken dat alle gewesten godsdienstige zaken zelf regelden. Maar de calvinisten namen bijna overal de macht over en verboden de katholieke kerk. ​

​

Filips en Oranje werden openlijk vijanden. De Staten-Generaal van de Unie zwoeren Filips af in het Plakkaat van Verlatinge (1581).​

​

Parma veroverde veel steden in Vlaanderen en Brabant. Oranje werd in 1584 vermoord, Parma nam in 1585 Antwerpen in. De Spaanse overwinning leek dichtbij. Filips wilde ook afrekenen met de protestantse Engelse koningin, maar zijn vloot ging ten onder in 1588.

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Het onafhankelijke staat

In 1588 besloten de Staten om zelf de soeverein van hun gewesten te worden. ​

Ze vormden de Republiek. Tussen 1588 en 1598 veroverde prins Maurits als stadhouder bijna het hele noorden voor de Republiek.​

​

Na het twaalfjarige bestand (1609-1621) rukte eerst Spanje op, maar daarna veroverde de Republiek steden in het oosten en zuiden. In 1648 sloten Spanje en de Republiek de Vrede van Munster.​

​

Jonge prins Maurits 1588

Ondertekening vrede van Münster

Kaart van de Republiek tussen 1715 en 1789.

Bestond uit de soevereine provinciën Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Groningen, Overijssel en Gelderland, plus het landschap Drenthe en de verschillende Generaliteitslanden.

VWO 4

5.4 De Nederlandse Opstand

Aan de slag!

- Maak de Memory opdracht door hierop te klikken. Voeg een screenshot toe in de volgende slide.

- Maak de Eindopdrachten in Teams

- Oefen met de kenmerkende aspecten via Quizziz. joinmyquiz.com code 

8345 4587

Voeg het screenshot toe van de memoryopdracht.

Beschrijf in het kort het bestuur in de Nederlanden in 1500. Gebruik de begrippen landsheer, stadhouder en Staten.

Noem 4 redenen voor toenemende onvrede over het beleid van Fillips II in de Nederlanden.

Gebruik paragraaf 5.3. Leg uit dat de Opstand;
- gerechtvaardigd kon worden met de leer van Calvijn, maar
- niet gerechtvaardigd kon worden met de leer van Luther.

Gebruik afbeelding 5.24.
Leg uit dat de afbeelding past bij het KA van deze paragraaf.

Lees de tekst 'Oorzaken van de Opstand'.

Juist

Onjuist

De onvrede in de Nederlanden tijdens Fillips II was een gevolg van zijn politiek van decentralisatie.

Veel humanistisch geïnspireerde stadsbestuurders in de Nederlanden hadden bedenkingen bij de kettervervolginge

De onvrede over het beleid van Fillips II werd versterkt doordat hij voor zijn oorlogen hoge belastingen vroeg.

Hagenpreken in Vlaanderen leidden tot de Beeldenstorm die als een lopend vuurtje door de Nederlanden raasde.