Thema 3 Genetica B4 Geslachtschromosomen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

B4

Geslachtschromosomen

Leerdoelen en begrippen

4. Je kunt beschrijven op welke wijze geslachtschromosomen het geslacht van een mens bepalen.

5. Je kunt een kruisingsschema maken voor X-chromosomale overerving en hieruit of uit stambomen de frequentie van genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

Begrippen: X-chromosoom, Y-chromosoom, X-chromosomaal, draagster

Bij bananen vliegen is het allel voor normale vleugels (B) dominant over het allel voor vleugelstompjes (b). Een vrouwtje dat heterozygoot is voor de vleugelvorm wordt gekruist met een mannetje met vleugelstompjes. Maak het kruisingsschema.

B

b

b

b

Bb

Bb

bb

bb

Eigenschap haarkleur. Bruin is dominant over blond. Sleep onderstaande vakken in het juiste sleepdoel.

Homozygoot Dominant

Heterozygoot

Homozygoot Recessief

Aa

AA

aa

Allelen bruin/bruin

Allelen bruin/blond

Allelen blond/blond

Welk allel is dominant?

1. Witte vacht
2. Zwarte vacht
3. Niet te zeggen

Co-dominant betekent

1. Dat 1 van de 2 genen allelen dominant is
2. Dat het fenotype intermediair is
3. Dat het genotype intermediair is
4. Dat geen van beide allelen dominant zijn

Welk allel of welke allelen komen tot uiting bij een intermediair fenotype ?

1. Alleen het recessieve allel
2. Alleen het dominante allel
3. Geen enkel allel
4. Allebei de verschillende allelen

Is de eigenschap (zwart) dominant of recessief?

1. dominant
2. recessief
3. niet te zeggen

Stamboom: overerving voor neusvorm bij mensen. 

Welke neusvorm wordt bepaald door het dominante gen?

1

1. rechte neus
2. wipneus
3. niet te zeggen

Net als bij vraag 6: het fenotype dat verschilt van de beide ouders is dat wat bij het recessieve allel hoort, dus wipneus is recessief, en rechte neus is dominant. Beide ouders moeten wel heterozygoot zijn, omdat ze anders geen kinderen met wipneus (recessief) kunnen krijgen.

Stamboom: overerving voor neusvorm bij mensen. 

Wat is het genotype van persoon 1? 

1

1. EE
2. Ee
3. ee
4. niet met te zeggen

Net als bij vraag 6: het fenotype dat verschilt van de beide ouders is dat wat bij het recessieve allel hoort, dus wipneus is recessief, en rechte neus is dominant. Beide ouders moeten wel heterozygoot zijn, omdat ze anders geen kinderen met wipneus (recessief) kunnen krijgen.

Wat is een monohybride kruising?

1. Twee chromosomen kruisen
2. Nakomelingen maken en kijken wat er gebeurt in de genen.
3. Overerving van één erfelijke eigenschap van ouders naar kind
4. Het tegenovergestelde van een polyhybride kruising

Stamboom: eigenschap vachtkleur bij een lamasoort. De lama’s hebben een zwarte of een witte vacht.
Welke vachtkleur is dominant?

1. Wit
2. Zwart
3. Grijs
4. Niet te zeggen

Een vrouw met blauwe ogen krijgt een kind met bruine ogen. Het allel voor bruine ogen (B) is dominant over het allel voor blauwe ogen (b). Welk(e) genotype(n) kan de vader gehad hebben?

1. alleen BB
2. Alleen Bb
3. Bb of BB
4. Bb of bb

Maak opdracht 40 t/m 45

X-chromosomaal recessief

Eigenschap komt vaker voor bij mannen. Ze hebben maar één X-chromosoom en dus grotere kans dat het tot uiting komt.

Als de moeder het heeft (X^aX^a) dan hebben 

alle zonen het ook (X^aY)

X-chromosomaal dominant

Als de vader (XAY) het heeft, hebben alle dochters het ook (X^AX^?)

https:

https:

Bij vliegjes wordt de oogkleur o.a. bepaald door een gen gelegen in het X-chromosoom. Rode oogkleur is dominant over witte oogkleur. Een vrouwtje met witte ogen wordt gekruist met een mannetje met rode ogen. Geef het kruisingsschema.

XA

Y

Xa

Xa

XAXa

XAXa

XaY

XaY

Maak opdracht 46 t/m 51

Neem daarna de context 'Eén X is genoeg' door en 

maak opdracht 52 en 53

Klaar? Oefen de flitskaarten en maak Test Jezelf

Op de volgende bladzijdes nog de video van Ruud Lekkerkerk en daarna eventueel een paar oefenopdrachten

Nog extra uitleg nodig?

Nog wat extra oefeningen?

Vraag 1

Bij Drosophila (=fruitvliegje) komt onder andere het allel "vleugels zonder dwarsaders" voor. Dit allel is X-chromosomaal en recessief. 

Dus:           X^A = normale vleugel

                                         X^a = vleugel zonder dwarsader

Teken een kruisingsschema op een kladblaadje !

Vraag 1

Een vrouwtje met vleugels zonder dwarsaders wordt gekruist met een mannetje met normale vleugels. De F1 individuen die hieruit ontstaan, worden onderling gekruist: dit geeft F2 nakomelingen

Dus:      P =     X^aX^a   x   X^AY

Teken een kruisingsschema op een kladblaadje !

Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?
Geef alleen het getal van het percentage!

Uitleg

vraag 1

Hoeveel % van de vrouwtjes uit de F2 heeft vleugels zonder dwarsaders?

50%

Vraag 2

Hiernaast staat de overerving van een niet X-chromosomaal gen aangegeven. De rood aangegeven dieren hebben rood haar. De andere dieren hebben bruin haar. 

Vraag 2
Uit welk van de nakomelingen 12, 13, 14 en 15 blijkt dat de eigenschap niet X-chromosomaal kan zijn?

1. 12
2. 13
3. 14
4. 15

Uitleg

vraag 2

Vader 8 heeft rood haar; als het X-chromosomaal was, dan was hij X^AY zijn. 

Aan zijn zonen geeft hij een Y chromosoom, aan zijn dochter X^A: zij zou dan dus rood haar hebben en dat heeft zij niet.

Dus niet X-chromosomaal

X^AY

X^A

Vraag 3

Koekoeksbloemen:

Vrouwelijke planten XX, mannelijke planten XY

X^A = brede bladeren

X^a = smalle bladeren

P = X^AX^a    x    X^AY

Vraag 3
Welke fenotypen komen bij de mannelijke en vrouwelijke nakomelingen voor en in welke verhouding?

Uitleg

vraag 3

Welke fenotypen komen bij de mannelijke en vrouwelijke nakomelingen voor en in welke verhouding?

Man:         breed : smal = 1 : 1

Vrouw:      breed : smal = 1 : 0