H4 - 1 Overheid en economische groei

• Economie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 4

Overheid en economische groei

LWEO Lesbrief economische crisis

leerdoelen

• wat is het multiplier effect
• verschil inverdien en uitverdieneffect
• wat zijn automatische ingebouwde conjunctuurstabilisator en wat is het effect voor het verloop van de conjunctuur
• je weet wat de staatschuldquote is
• je begrijpt het verschil tussen financieringstekort en begrotingstekort

Stel: de overheid gaat 3 miljard euro extra uitgeven. Wat zal er waarschijnlijk gebeuren met het BBP?

1. het BBP stijgt met 3 miljard
2. het BBP blijft gelijk
3. het BBP stijgt met meer dan 3 miljard
4. het BBP stijgt met minder dan 3 miljard

multiplier effect (sneeuwbaleffect)

Overheid geeft 3 miljard uit. Daardoor stijgt de vraag naar goederen en diensten met 3 miljard. Daardoor stijgt de productie en daardoor stijgt het inkomen (Y) met 3 miljard van de gezinnen. Die gezinnen gaan een deel hiervan consumeren. Daardoor stijgt de productie verder, daardoor stijgt het inkomen (Y of BBP) verder, etc. Dus het zal meer dan 3 miljard stijgen. 

Afzwakking multiplier effect door

1. Belastinglek: een deel van het inkomen gaat naar belasting (inverdieneffect)
2. Spaarlek: een deel van het inkomen wordt gespaard
3. Importlek: een deel van het inkomen gaat naar het buitenland

Als de overheid juist minder gaat uitgeven of meer belasting gaat heffen, gebeurt het tegenovergestelde. 

Welke van de volgende stellingen is onjuist.


Als de economische groei afneemt dan....

1. daalt het overheidstekort
2. daalt de werkgelegenheid
3. stijgt de werkloosheid
4. stijgt het aantal uitkeringen

Welke stelling is juist.

Bij een economische crisis:

1. Is er meestal toenemende inflatie
2. Verkrapt de arbeidsmarkt
3. Verruimt de arbeidsmarkt
4. Gaat de overheid in het kader van anti-cyclisch beleid extra bezuinigen.

Welke stelling is juist?

Het inverdieneffect van extra overheidsuitgaven betekent dat...

1. de overheid belastingen verhoogt om extra bestedingen te betalen
2. de overheid alleen geld steekt in winstgevende projecten
3. de overheid de uitkeringen moet verlagen om de extra bestedingen te financieren
4. door de extra uitgaven de economie meer groeit en daardoor de belastingontvangsten stijgen

automatische conjunctuur stabilisatoren

sociale uitkeringen

Bij werkloosheid krijg je een uitkering. Hierdoor blijft de koopkracht deels behouden. 

progressieve belastingen

Als het inkomen daalt, hoeft er procentueel minder belasting te worden betaald. Daardoor daalt de koopkracht relatief minder hard. 

I: Als de overheid de belastingen verhoogt om de zorgkosten in verband met de vergrijzing te betalen, vindt er ruil over de tijd plaats.
II: Als de overheid geld leent voor de aanleg van wegen is er sprake van ruilen over de tijd.

1. beiden juist
2. beiden onjuist
3. I: juist, II: onjuist
4. I: onjuist, II: juist

I: Door het trage besluitvormingsproces van de overheid kan anticyclisch conjunctuur beleid procyclisch werken.
II: Automatische stabilisatoren werken vanzelf anticyclisch.

1. beiden juist
2. beiden onjuist
3. I: juist, II: onjuist
4. I: onjuist, II: juist

Nederland heeft een progressief belastingstelsel. Daardoor...

1. stijgt bij stijgend inkomen het nettoloon harder dan het bruto inkomen
2. daalt de gemiddelde belastingdruk als het inkomen stijgt
3. daalt bij dalend inkomen het netto inkomen minder hard dan het bruto inkomen
4. blijven de belastingontvangsten hoog als de economie krimpt

I: door globalisering is nationaal anti cyclisch beleid bij hoogconjunctuur effectiever geworden
II: anticyclisch beleid vindt bij hoogconjunctuur plaats door het verlagen van de overheidsuitgaven en/of het verhogen van de belastingtarieven

1. beiden juist
2. beiden onjuist
3. I: juist, II: onjuist
4. I: onjuist, II: juist

Het uitverdien effect van verminderde overheidsuitgaven betekent dat de overheid...

1. de belastingen verhoogt om het overheidstekort te laten dalen
2. haar tekort ziet dalen met het bedrag van de bezuinigingen
3. minder uitgeeft waardoor de economie minder groeit en daarmee ook de belastingontvangsten
4. de belasting moet verlagen om extra bestedingen uit te lokken

Overheid en economische groei

Wat hebben we gisteren besproken?

staatsschuld

begrotingstekort

Als de overheidsuitgaven inclusief aflossing staatsschuld groter zijn dan de belastinginkomsten, is er sprake van een begrotingstekort. De overheid moet bijlenen. 

financieringstekort

De verandering van de staatsschuld die optreedt bij een begrotingstekort. 

financieringstekort = begrotingstekort - aflossingen

staatsschuldquote

staatsschuld aan het einde van het jaar              

----------------------------------------     x 100%

bruto binnenlands product (BBP)                

crowdingeffect

Als de staatsschuld te hoog wordt, zal dit de rente op de kapitaalmarkt opdrijven. De overheid verdringt bedrijven en gezinnen van de vermogingsmarkt. 

noemer en tellereffect

noemereffect

De invloed die een verandering van het BBP heeft op de verandering van de staatsschuldquote. 

tellereffect

De invloed die een verandering van een verandering van de staatsschuld op de verandering van de staatsschuldquote. 

I: als het overheidsoverschot daalt, daalt de overheidsschuld
II: als het overheidstekort daalt, stijgt de overheidsschuld

1. beiden juist
2. beiden onjuist
3. I: juist, II: onjuist
4. I: onjuist, II: juist

opgave 3-1

Winsten bedrijven stijgen licht

Hoe leidt een daling van de arbeidsinkomensquote tot een stijging van de investeringen.

1. Als de AIQ daalt, stijgt de OIQ, daarmee de winst en daardoor investeringen
2. Als de AIQ daalt, daalt de OIQ, daarmee de winst en daardoor investeringen
3. Als de AIQ daalt, stijgt de OIQ, daarmee daalt de winst en moet er geinvesteerd worden
4. Als de AIQ daalt, stijgt de OIQ, als de OIQ stijgt, stijgt de winst, als de winst stijgt dan stijgen de investeringen

uitwerking

Winst is een motief en financieringsbrief voor investeringen. Als de AIQ daalt, dan stijgt de OIQ en daarmee de winst. Een stijging van de winstquote kan leiden tot een stijging van de investeringen. 

Met hoeveel is het primaire arbeidsinkomen bij industriële bedrijven in 2004 gedaald of gestegen?

1. gestegen tot 44,88 miljard
2. gestegen tot 43,5 miljard
3. gestegen tot 45,1 miljard
4. gedaald tot 41,88 miljard

uitwerking

2001: 0,741 * 58,7 = 43,5 miljard

2004: 0,737 * 60,9 = 44,88 miljard

In welk soort bedrijven is de productie het meest arbeidsintensief? Verklaar je antwoord.

antwoord

Financiële en zakelijke dienstverlening. In relatief arbeidsintensieve productieprocessen wordt naar verhouding veel arbeid ingezet. Hierdoor zijn, ondanks de lagere loonkosten per uur, de arbeidskosten een relatief groot deel van de toegevoegde waarden. 

opgave 3-2

Arbeidsinkomensquote 2005 - 2011

Is de arbeidsinkomensquote >100 in de landbouw/bosbouw en visserij gunstig of ongunstig en waarom?

1. gunstig, beloning arbeid is lager dan toegevoegde waarde
2. ongunstig, beloning arbeid is hoger dan toegevoegde waarde
3. gunstig, beloning arbeid is hoger dan toegevoegde waarde
4. ongunstig, beloning arbeid is lager dan toegevoegde waarde

uitleg

Landbouw is een arbeidsintensieve bedrijfstak. 

De toegerekende beloning voor de zelfstandige werkzaam in de landbouw is groter dan de toegevoegde waarde. Door de lage opbrengst is de beloning voor arbeid hoger dan de toegevoegde waarde. Er wordt dus verlies geleden als arbeid beloond wordt op de gemiddelde beloning van een werknemer. 

Zie ook pagina 64, 65 van het boek

Waarom is er een lage AIQ bij delfstofwinning en energiebedrijven?

1. arbeidsintensieve bedrijfstak met veel werknemers en weinig zelfstandigen
2. kapitaalintensieve bedrijfstak met weinig zelfstandigen en weinig werknemers
3. kapitaalintensieve bedrijfstak met veel zelfstandigen en weinig werknemers
4. arbeidsintensieve bedrijfstak met veel zelfstandigen en veel werknemers

uitwerking

De Aiq wordt berekend met de formule: loon + toegerekend loon/toegevoegde waarde x 100%. Delfstofwinning en energie zijn kapitaal intensieve bedrijfstakken met weinig arbeid. Per 100 euro toegevoegde waarde gaan er slechts enkele euro's beloning naar arbeid. Het grootste deel van de beloning gaat naar kapitaal(rente) en ondernemer(winst). 

zie pagina 59, 60 uit het boek

Hoe komt het dat bij overheid en zorg de arbeidsinkomensquote minder dan 100% is.

1. bij overheid is de AIQ < 100, bij zorg veel kapitaal
2. bij overheid is AIQ gelijk aan de lonen, bij zorg ook beloning voor overige productiefactoren
3. overheid is AIQ gelijk aan de lonen want geen toegevoegde waarde, bij zorg is de AIQ >100
4. bij overheid is de AIQ > 100 ivm de pensioenen, bij zorg is de AIQ<100 ivm de lage lonen

Waaruit blijkt het reele BBP daalt in 2009?

uitwerking

In 2009 stijgt het AIQ flink in bijna alle bedrijfstakken. Het AIQ is lonen+overige vergoedingen/toegevoegde waarde. Lonen zullen niet heel veel veranderen. Dus de overige vergoedingen zijn gedaald. Dus de winst is gedaald. Als de winst daalt, daalt de toegevoegde waarde en dus het BBP.

Leg uit of de winstgevendheid is toegenomen of afgenomen tussen 2008 - 2011.

uitwerking

Tussen 2008 en 2011 is de AIQ gedaald, dus de overige inkomensquote is gestegen. Oftewel de winstgevendheid is toegenomen. Er wordt ook een berekening gevraagd:

	2008	2009	2010	2011
AIQ	68,6	70,5	68,1	67,6
OIQ	31,4	29,5	31,9	32,4
		daling	stijging	stijging

Opgave 3-3

Tijd om op te staan

Leg uit waarom de snellere groei van de indicator uitzenduren in vergelijking met de groei van de indicator arbeidsvolume past bij fase 1.

uitwerking

In het begin van het economisch herstel zijn bedrijven nog niet zeker van de mate en de lengte van dit herstel. Daarom zullen ze eerst uitzendkrachten aannemen en nog niet direct vaste medewerkers. 

Hoe kun je zien aan de indicator BBP in december 2015 dat er sprake is van economisch herstel?

1. groei BBP ligt boven de trend en de groei gaat steeds sneller
2. groei BBP ligt onder de trend maar neemt toe tov vorige maand
3. groei BBP ligt op de trend en neemt toe tov vorige maand
4. groei BBP ligt boven de trend en neemt toe tov vorige maand

groei BBP ligt onder de trend maar neemt toe tov vorige maand

Hoe kan de indicaties uitvoer en orders, zorgen voor een verwachte verkrapping van de arbeidsmarkt?

uitwerking

De groei van de uitvoer en de orders ligt boven de trend en is hoger dan vorige maand. Dit leidt tot herstel van de groei van de BBP en de investeringen en daarmee de arbeidsvraag. 

wat is de procentuele groei van het BBP in november 2005?

1. 1,3%
2. 1,8%
3. 1,5%
4. 1,05%

uitwerking

De trendmatige groei is 1,8%. De groei in december is -0,5% tov de trendmatige groei. Dus 1,3%. De groei in november 0,25% lager dan in december. Dus 1,3 - 0,25 = 1,05%. 

uitwerking

Het maakt voor de juistheid van de stellingen niet uit of het overschot/tekort stijgt of daalt:

Bij overheidsoverschot: de schuld zal dalen omdat er altijd een stuk aflossingen zit inbegrepen. 

Bij overheidstekort: de schuld zal stijgen omdat er altijd bijgeleend moet worden waardoor de schuld zal stijgen. 

Het financieringssaldo is gelijk aan:

1. Het deel van de uitgaven dat niet gedekt wordt door inkomsten.
2. Het deel van de uitgaven inclusief aflossing dat niet gedekt wordt door inkomsten.
3. Het totaalbedrag dat de overheid leent.
4. Het verschil tussen het bedrag dat de overheid in een jaar leent en het bedrag dat ze aflost.

I: het noemereffect bij de staatsschuldquote betekent dat een stijging van het BBP leidt tot een hogere staatsschuldquote
II: het tellereffect bij de staatsschuldquote betekent dat een overheidstekort leidt tot een verandering van de staatsschuldquote.

1. beiden juist
2. beiden onjuist
3. I: juist, II: onjuist
4. I:onjuist, II: juist

Ik begrijp het multiplier effect

😒🙁😐🙂😃

Ik begrijp het verschil tussen het inverdien en uitverdien effect

😒🙁😐🙂😃

Ik begrijp wat conjunctuurstabilisatoren zijn en welke invloed ze hebben op de conjunctuur

😒🙁😐🙂😃

Ik begrijp het verschil tussen het begrotingstekort en het financieringstekort

😒🙁😐🙂😃