Les 2: De Rechtsstaat, Democratie en Dictatuur

• Maatschappijkunde
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

WERK & MEDIA

Les X: Titel les

Maatschappijleer

HB3B

Les 2: De rechtsstaat, democratie en dictatuur

Maatschappijkunde Kader 4

2024-2025

POLITIEK

Leerdoelen

1. Je kunt de volgende begrippen uitleggen: rechtsstaat, parlementaire democratie, dictatuur (R)
2. Je kunt herkennen of een land een democratie of dictatuur is (T)

2.1 Wat is een rechtsstaat?

In Nederland hoef je niet bang te zijn dat je wordt opgepakt omdat je op straat hebt gedanst of een filmpje op YouTube hebt gezet, zoals in de intro. Er bestaan hier geen wetten die voorschrijven wat je moet geloven. En je hebt ook het recht om te protesteren als je het ergens mee oneens bent. We noemen Nederland een rechtsstaat, een land waar de rechten en plichten van de burgers en van de overheid zijn vastgelegd. 

Die rechten en plichten zijn door het parlement afgesproken, door de bevolking zelf dus. Elk nieuw besluit dat de regering wil nemen moet nog door het parlement worden goedgekeurd. 

Kenmerken van een rechtsstaat

Een rechtsstaat herken je aan de volgende kenmerken: 

• Er is een Grondwet met de belangrijkste rechten en plichten van de burgers
• In de Grondwet staan grondrechten, de belangrijkste rechten die in de samenleving gelden
• Rechtsbescherming: burgers worden beschermd tegen een te grote overheidsmacht en tegen willekeur door de overheid
• Er is een onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke macht
• Er is democratie: een staatsvorm waarbij burgers invloed hebben op besluiten van politici

Rechten en plichten

In een rechtsstaat heb je dus veel rechten, maar ook plichten. Een recht geeft aan wat je mag doen of waar je recht op hebt. Een plicht bepaalt wat je moet doen. 

Zo geeft de vrijheid van godsdienst je het recht om te geloven wat je wilt, maar de plicht om anderen de ruimte te geven iets anders of helemaal niet te geloven. 

De Grondwet

Volgens de grondwet hebben burgers de volgende rechten (een selectie):

• Vrijheid van meningsuiting
• Persvrijheid
• Vrijheid van vergadering
• Vrijheid van onderwijs
• Vrijheid van godsdienst
• Vrijheid van betoging
• Recht op privacy
• Vrijheid van het oprichten van verenigingen en politieke partijen

www.denederlandsegrondwet.nl

Zijn de kampen zoals in de video in Nederland toegestaan volgens de wet? Leg uit m.b.v. minstens 2 grondrechten

Welk artikel bepaalt of de overheid burgers wel of niet mag vaccineren?

1. 1: Gelijke behande­ling en discriminatie­verbod
2. Artikel 15: Vrijheidsontneming
3. Artikel 10: Privacy
4. Artikel 11: Onaantastbaar­heid lichaam

Welk artikel uit de Grondwet zorgt ervoor dat we in NL christelijke, islamitische en hindoeïstische scholen hebben?

1. Artikel 6: Vrijheid van godsdienst en levensovertuiging
2. Artikel 1: Gelijke behandeling en discriminatieverbod
3. Artikel 23: Het openbaar en bijzonder onderwijs
4. Artikel 7: Vrijheid van meningsuiting

Johan de Witt is een...

1. Protestants-christelijke school
2. Openbare school
3. Islamitische school
4. Katholieke school

Democratie

Uit het Grieks δῆμος κρατειν "het volk regeert"

In Nederland regeert het volk via een gekozen parlement (1e en 2e kamer) -> Parlementaire democratie

2.2 Wat is een parlementaire democratie?

Het woord 'democratie' komt uit het Grieks en betekent letterlijk: het volk regeert. In de Nederlandse democratie regeren de burgers niet zelf, maar kiezen ze vertegenwoordigers uit die de besluiten nemen. Deze volksvertegenwoordigers vormen samen het parlement. Omdat dit parlement de belangrijkste beslissingen neemt, noemen we Nederland ook wel een parlementaire democratie. 

Kenmerken parlementaire democratie

• Er zijn vrije en geheime verkiezingen en er is algemeen kiesrecht
• De politieke macht ligt namens de burgers bij het parlement (Eerste Kamer & Tweede Kamer)
• Elk besluit komt democratisch tot stand (met meerderheid van de stemmen) 
• Er is een Grondwet, waarin rechten en plichten van burgers en overheid geregeld zijn
• Trias Politica: de politieke machten zijn gescheiden  in drie onderdelen

3. Besluiten komen democratisch tot stand

Trias Politica

In Nederland is de macht verdeeld in:

• de wetgevende macht
• de uitvoerende macht
• de rechterlijke macht

Trias Politica

Wetgevende macht: stelt wetten vast waaraan burgers en de overheid zich moeten houden. In Nederland is wetgeving een taak van de regering (ministers en koning) en het parlement (Eerste Kamer en Tweede Kamer) samen. Ministers mogen nieuwe wetten voorstellen. Het parlement besluit of het dat wetsvoorstel goedkeurt of niet. De leden van de Tweede Kamer kunnen zelf ook wetsvoorstellen maken. 

Uitvoerende macht: zorgt ervoor dat eenmaal goedgekeurde wetten worden uitgevoerd. In ons land doen de ministers dit. Zij geven aanwijzingen aan ambtenaren of instanties die een wet moeten uitvoeren. Uiteindelijk hebben we allemaal met de uitvoering van wetten te maken: jij gaat bijvoorbeeld naar school omdat je een diploma wilt halen, maar ook omdat het moet volgens de Leerplichtwet. 

Trias Politica (2) 

Rechterlijke macht: beoordeelt of wetten goed worden nageleefd en doet uitspraak in conflicten. Deze macht is in handen van rechters. Ze kijken of iemand een wet overtreedt en kunnen een overtreder bestraffen.

Rechters oordelen ook in situaties waarin burgers met elkaar conflicten hebben. Bijvoorbeeld als je een dure smartphone hebt gekocht die niet goed blijkt te werken en de verkoper wil hem niet ruilen. 

De rechtspraak is onafhankelijk en onpartijdig. Dat betekent dat de rechters geen verantwoording schuldig zijn aan de minister of de politiek. Sterker nog, ook de overheid moet zich houden aan de uitspraken van rechters. 

2.3 Wanneer is een land een dictatuur?

In een dictatuur hebben burgers geen invloed op wat de machthebbers beslissen. We spreken van een dictatuur wanneer in een land de macht in handen is van één persoon, een kleine groep mensen of één partij. 

Een dictatuur heeft enkele belangrijke kenmerken: 

• Eén persoon of partij heeft alle macht
• Er bestaat geen democratie en het land is geen rechtsstaat
• De bevolking heeft geen (politieke) grondrechten
• Er bestaat geen vrije pers
• De (geheime) politie en het leger spelen een grote rol 

Verschillende soorten dictaturen

Niet alle dictaturen zijn hetzelfde. In Afrika zijn vaak dictaturen ontstaan na vrijheidsoorlogen. Afrika is lang gekoloniseerd geweest door westerse landen. In de vorige eeuw heeft de bevolking zich daarvan vrijgevochten. De leiders van de vrijheidslegers kregen de macht en gingen daarna vaak als dictators regeren. 

In landen als Syrië en Noord-Korea is één familie al vele jaren aan de macht. De macht gaat automatisch over van vader op zoon. Als de bevolking daartegen protesteert, treden leger en politie hard op. 

Daarnaast zijn er communistische dictaturen, zoals Cuba en Vietnam. In deze landen beheerst de communistische partij de economie en het openbare leven. Bedrijven zijn in handen van de staat en de partij controleert burgers streng. 

Een vierde soort is de islamitische dictatuur zoals in Iran en Saudi-Arabië, waar politieke en religieuze leiders de bevolking dwingen volgens een strenge interpretatie van islamitische regels te leven. 

Zelfstandig werken

Examenkatern Politiek (Essener)
Opdracht 13 t/m 22 (blz. 22-25) 

Huiswerk voor volgende keer

Invullen: begrippen en samenvatting H2

Begrippen H2

• Rechtsstaat
• Grondwet
• Grondrechten
• Rechtsbescherming
• Democratie
• Recht
• Plicht
• Parlement

• Trias Politica:
       - Wetgevende macht
       - Uitvoerende macht
       - Rechterlijke macht
• Dictatuur
• Censuur