Keuzedeel pabo WO - les 7 - geschiedenis - tijdvak 4 Tijd van steden en staten

• Geschiedenis
• MBO
• Studiejaar 2

Keuzedeel pabo - GS - les 7

Tijdvak 4. Tijd van steden en staten 1000 - 1500 deel 1

Over welke periode gaat dit tijdvak?

1. 500-1000
2. 1000-1500
3. 1500-1600
4. 1600-1700

Over welke traditionele periode gaat dit tijdvak? 

Prehistorei

Oudheid

Vroege middeleeuwen

Late middeleeuwen

De witte tekening is:
Op de achtergrond zie je:

De witte tekening is: een stadspoort 

Op de achtergrond zie je: de binnenkant van een gotische kerk

Wat weet je al van de steden en staten? Waar denk je aan?

Programma les 7

• Start
• Herhaling
• Theorie 4.1
• Opdrachten werkboek 4.1
• Fragment Het verhaal van NL
• Theorie 4.2
• Opdrachten werkboek 4.2
  
• Afronding

1. Welk woord hoort er niet bij?

1. Klooster
2. Palts
3. Missionaris
4. Onderwijs

Dit hoort bij het hof van de Frankische vorsten (karel de Grote). De andere begrippen horen bij monniken -

Palts: kasteel waaruit de koningen konden besturen/verbleven

2. Welk woord hoort er niet bij?

1. Leen
2. Horige
3. Herendienst
4. Landheer

Leen hoort bij het leenstelsel de andere begrippen horen bij het hofstelsel

3. Welk woord hoort er niet bij?

1. Vazal
2. Koning
3. Geld
4. Leen

Bij het leenstelsel werd geen geld maar grond in leen gegeven. De andere begrippen horen wel bij het leenstelsel. - vazal = leenman 

4. Welk woord hoort er niet bij?

1. Karel de Grote
2. Limes
3. Franken
4. Paus

Dit hoort bij het Romeinse Rijk. De andere begrippen gaan over het Frankische Rijk.

5. Wat was de belangrijkste doodsoorzaak in de tijd van steden en staten?

1. De kruistochten door Europa
2. Het gebrek aan voedsel en schoon water
3. Een vervelende bacterie
4. De Islamieten vanuit het zuiden en oosten

Dit begrip hoort niet bij de middeleeuwse standenmaatschappij

De pest, ook wel: de zwarte dood

Feiten:

Oorzaak: De pest werd veroorzaakt door de bacterie Yersinia pestis, die werd overgedragen door vlooien die op ratten leefden.

Verspreiding: De Zwarte Dood verspreidde zich snel door Europa in de 14e eeuw en veroorzaakte miljoenen doden.

Symptomen: Symptomen van de builenpest, de meest voorkomende vorm, waren onder andere gezwollen lymfeklieren (builen), koorts en koude rillingen.

Behandeling: In de middeleeuwen waren er geen effectieve behandelingen voor de pest. Tegenwoordig kan het worden behandeld met antibiotica.

Impact: De pest had een enorme sociale en economische impact, leidend tot een drastische vermindering van de bevolking en veranderingen in de samenleving.

De pest, ook wel: de zwarte dood

Fabels!! Straffen van God: Veel mensen geloofden dat de pest een straf van God was voor zonden, maar het was in feite een ziekte veroorzaakt door bacteriën.

Miasma-theorie: Men dacht dat de pest werd verspreid door 'slechte lucht' of miasma, terwijl het eigenlijk door vlooien en ratten werd overgedragen.

Onvermijdelijkheid: Sommigen dachten dat iedereen die in contact kwam met de pest zou sterven, maar niet iedereen die besmet raakte, overleed.

Katten en honden: Er werd gedacht dat katten en honden de pest verspreidden, wat leidde tot massale slachtingen van deze dieren. In werkelijkheid hielpen ze juist de rattenpopulatie onder controle te houden.

Magische remedies: Er waren veel 'magische' remedies en amuletten die beweerden de pest te genezen of te voorkomen, maar deze hadden geen wetenschappelijke basis.

Doelen tijdvak 4: de late middeleeuwen (steden en staten)

De aspirant-student kan: 

• de opkomst van handel en het ontstaan van steden uitleggen;
• uitleggen waarom de steden zelfstandiger werden ten opzichte van de adel;
• aan de hand van het Bourgondische Rijk het ontstaan van staten binnen Europa beschrijven;

4.1 Nederzettingen groeien uit tot steden

• Meer rust en veiligheid door vorst -> stadsrechten -> bevolkingsgroei
• Herleven van handel - voedseloverschot -> leidt tot arbeidsspecialisatie -> gildes en ontstaan handel (markten)
• Marktplaatsen -> steden (vaak a/h water) langs de IJssel
• Handelsteden in Zuidelijke Nederlanden Antwerpen, Brugge en Gent
• Gilde voor ambachtslieden - specialisaties - in steden 
• Hanze: samenwerkingsverband door handelaren en steden -> 

       handel op Europese schaal 

• Verschillende muntwaarde gaven problemen bij de handel

• vorsten (graven en hertogen) zorgden voor meer veiligheid en handel omdat zij hier zelf ook van profiteerden. Zij gaven privileges zoals stads- en marktrechten. 
• 
  
• De ambachtslieden sloten zich aan bij een gilde om elkaar te ondersteunen. Zij stelde regels op waar iedereen zich aan moest houden. Hierdoor wilden zij concurrentie beperken en collega's buiten de stad te houden. In de steden ontstonden werklieden van hetzelfde beroep die zich aaneen sloten bij een gilde. Lid van een gilde word je als leerling (gezel) bij een meester en door daanra een meesterproef af te leggen

• Hanzesteden konden door samenwerking hun belangen beschermen door bijvoorbeeld zeeroutes te beschermen. De steden aan de ijssel sloten zich hierbij aan. Dat ze verschillende munten hadden in deze gebieden stuitte nog wel eens op problemen> Ze hadden andere waarden. 

4.1.2 Gebruik van de grond

Verbetering van landbouw -> van agrarische -> agrarische stedelijke samenleving

• Ontginning van woeste gronden  - dijken - havenkommen - damsteden (Amsterdam, etc.)
• Nieuwe landbouwwerktuigen (hout -> ijzer)
• Invoering drieslagstelsel            

                  

                          graanoverschotten     

Handel -> geldeconomie              Specialisatie (ambachten - gildes)

Bevolkingsgroei                                          Meer handel

                                                                                 Ontstaan van grote steden

Ontginning: gereedmaken van een gebied voor landbouwgebruik (sloten werden gegraven, aanleggen van dijken tegen overstroming, dammen - havenkommen - deze plaatsen trokken scheepvaart visserij en handel aan - zo ontstonden damsteden als amsterdam, zaandam

Invoering drieslagstelsel. 

Bij het drieslagstelsel werd de landbouwgrond in 3 stukken verdeeld. Ieder jaar had het stukje grond een andere bestemming. Ene jaar zomergraan, wintergraan en daarna even niets (braakliggend grond). Zo kon de grond herstellen. 

Voedseloverschot leidde tot arbeidsspecialistaie - ambachten - die sloten zich aan bij een gilde en het ontstaan van markten (handel)

4.1.3. Groeiende macht v/d stad - stadsbestuur

Steden werden zelfstandiger/machtiger t.o.v. de vorst van wie het gebied was

- Verschuiving machtspositie andere standen (adel, geestelijkheid, boeren + stedelingen (burgers)

- Stadsrechten: vb: eigen bestuur, verdedigingswerken, markt

- Schutterij voor bescherming

Stadsbestuur aangesteld door adel

• Burgemeesters en schepenen  (bestuur en rechters)
• Vroedschap controleert
• schout (hoofd van politie en justitie)

De middeleeuwen werden eerst gekenmerkt door een standenmaatschapij met de 3 standen zoals we vorige weken bespraken. Met de groei en bloei v/d steden kwam een 4e stand op: de burgerij. Uiteindelijk moest de adel macht afstaan ten gunst v/d burgerij. 

Er kwamen meer mensen en de stad had behoefte aan leiding. De heersende vorst/adel gaven stadsrechten af om eigen bestuur, vorm ter geven en wetten en belastingen te bepalen. Zij werden hier rijker door maar verloren gaandeweg hun macht. 

Eerst had je vazallen (leenheren) - leenstelsel verdween). Nu kwamen er ambtenaren. 

Stadsbestuur: in het bestuur v/e stad waren de volgende functies te onderscheiden: 

• Schout en schepenen: zij waren er voor het handhaven van orde en rust. Schout soort van hoofd politie/justitie. Zij maakten stedelijke wetten. 
• Vroedschap: een groep wijze mannen die geraadpleegd werd over belangrijk zaken voor de stad. Zij controleerde het bestuur
• Burgermeesters verzorgden de uitvoerende taken v/h stadsbestuur

Opdracht 4.1

• Lees de tekst en maak de opdrachten 4.1.

Al gedaan of klaar? 

• Vul het schema vast in

www.npostart.nl

Wat weet je nu over Graaf Floris V?

4.2 Zelfstandige vorsten in een groot rijk

Graaf Floris V: 1254 - 1296

• Graaf van Holland en Zeeland
• Voerde oorlog met Friezen - versloeg ze
• Ridderzaal
• Vermoord bij het Muiderslot

4.2.2. Bourgondische Rijk - ontstaan van staten

• Vorsten versterken centraal gezag, minder afhankelijk van adel door huurlegers
  
• Spanning tussen vorst en steden

Hertogen Bourgondië breidden tussen 1385 & 1477 gebied verder uit door:

• Verdragen
• Veroveringen (streven naar groot rijk tussen Frankrijk - Duitse Rijk - centralisatie)
• Chantage

• Statengeneraal
• Ambtenaren i.p.v. vazallen 
• Landen -> gewesten (Brabant, Limburg, Holland, Zeeland, Utrecht)

Jullie hebben net al gelezen en gehoord dat de vorsten hun macht vergrootten ten koste van de adel. Zij waren als enige in staat zich een huurleger te veroorloven dankzij belastinggelden. De vorst probeerde steeds meer vanuit een centrale plaats mbv ambtenaren een gebied te besturen. Een voorbeeld hiervan waren de herhogen van Bourgondie. 

Zij slaagden erin verschillende gebieden bijeen te voegen tot een grotere eenheid; het Bourgondische Rijk. Ook delen v/d Lage landen behoorden tot dit rijk. De lage landen werden gewesten (later provincies genoemd). Dit ging onder het bestuur van Filips de Goede.

Vertegenwoordigers van de gewesten mochten meepraten in een algemene vergadering: Statengeneraal (gebruikte hij om belasting te vragen en daar betaalt hij het leger van)

Opdrachten 4.2

• Je maakt de vragen uit het werkboek 4.2

Klaar? 

• Vul je schema in

Afronding & les 8

Huiswerk

• H4 lezen 
• Schema H4 starten

Volgende week - les 8 -  Tijdvak 4 - deel 2

• 4.3 (en 4.4) en herhaling alle tijdvakken