renaissance en erasmus

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Programma

Mens- en wereldbeeld in de Renaissance

De Lof der Zotheid van Erasmus en het humanisme

Tolerantie Nederland anno nu

Leerdoelen

Je leert over het wereld- en mensbeeld in de renaissance en hoe deze in de literatuur vorm krijgen.

Tolerantie

Opdracht

Wat is voor jou de ideale mens oftewel een goed mens? Welke deugden (goede eigenschappen) heeft deze mens? Wat moet de ideale mens kunnen of kennen, hoe moet hij zich gedragen? Wat moet hij vooral niet doen of zijn? Kun jij iemand noemen die jouw ideaal belichaamt?

Ideale mens?

Middeleeuwen, Renaissance, Verlichting

carpe diem

Renaissance

Renaissance (of wedergeboorte) van de klassieken

Van theocentrisch naar een antropocentrisch wereldbeeld

  ----> Humanisme en Erasmus

Latijn dient als voorbeeld voor het Nederlands

Ongekende bloei van economie, kunst, literatuur, filosofie en wetenschap (Gouden Eeuw)

Belangrijkste schrijvers: Vondel, Hooft, Bredero

Drukkerijen verspreiden relatief goedkope boeken

De renaissance

De wedergeboorte: vernieuwde interesse in de klassieken

Italië gaat in Europa voorop (vanaf de 15e eeuw)

Geen memento mori, maar carpe diem

Nieuwe balans tussen hemel en aarde

De renaissance

16e en 17e eeuw (17e eeuw = Gouden Eeuw)

wedergeboorte van de schoonheidsidealen uit de klassieke oudheid

antropocentrisme: mens stond in het centrum van de belangstelling

carpe diem:  pluk de dag

streven naar zo volledig mogelijke ontplooiing d.m.v. ratio

Gouden Eeuw?

17e eeuw

rijkdom

slavenhandel

groot deel van bevolking is arm

immigratie uit het zuiden

Geloof en strijd

Katholieke kerk

Nieuwe inzichten: Maarten Luther en Calvijn - reformatie

Geloofsstrijd:

- de Spaanse overheerser  wil katholicisme opleggen

- de Noordelijke Nederlanden godsdienst vrijheid

Vluchtelingen vanuit het Zuiden

Homo universalis

De ideale mens:

- kan alles worden wat hij wil

- het geloof in eigen kunnen is grenzeloos

Voorbeeld is Leonardo da Vinci

Leonardo da Vinci

kunstenaar die allerlei zaken samen aanvat (wetenschapper, schilder, architect)

Vitruviusman: over de verhoudingen van het menselijk, gebaseerd op op de verhoudingenleer voor de architectuur van Vitruvius

Vitruviusman

Constantijn Huygens

Benaderde het ideaalbeeld van de Homo Universalis

• Sprak veel talen
• Bespeelde muziekinstrumenten en schreef muziekstukken
• Diplomaat
• Schrijver van o.a. epigrammen, puntdichten
• Korenbloem (1658), Hofwijck (gedicht + buitenverblijf)
  

Humanisme

Een levensbeschouwing die zich niet beroept op de bijbel als  goddelijke openbaring, maar vertrouwt op het vermogen van de mens om zelf zijn leven zin te geven. Universele waarden zoals menselijke waardigheid, mondigheid, vrijheid, tolerantie en verantwoordelijkheid zijn belangrijk.

Teksten gaan vaak over het goede doen, rechtvaardigheid en het gebruik van je verstand. Hoe kunnen mensen een fijn en gelukkig leven leiden

Lof der Zotheid

een soort betoog (een 'pronkrede') waarin Vrouwe Dwaasheid ons duidelijk maakt dat wij in deze wereld eigenlijk niets kunnen beginnen zonder haar.

Dankzij de dwaasheid is het leven leefbaar: alleen als wij ons haar levenswijsheid eigen maken, kunnen we van het leven genieten.

In een groot deel van het boek levert Vrouwe Dwaasheid kritiek op allerlei soorten mensen in de samenleving: ze laten zich graag voor de gek houden, zijn zelfingenomen, gaan zich te buiten aan alle mogelijke dwaasheden. Vooral de gezagsdragers in de samenleving en de Kerk moeten het ontgelden.

paradoxale satire  

lofdicht

Fragment

'Terzake dus: het Lot lacht leeghoofden toe, lacht waaghalzen toe en mensen die het liefst alles op één kaart zetten. Maar wijsheid maakt angsthazen van mensen en daarom zie je zo vaak wijze mensen in armoede, honger en stank leven, zie je ze zonder aandacht, zonder aanzien en zonder sympathie bestaan, terwijl dwaze mensen bulken van het geld en aan het roer van de staat geplaatst worden, kortom in alle opzichten floreren. Dus als iemand ervan geniet om ‘bij hooggeplaatsten in de smaak te vallen’ en om te gaan met die iconen van goud en juwelen, dan is er niets zo nutteloos als wijsheid, sterker nog, niets is zo funest in de ogen van die mensen. Als het gaat om grof geld verdienen, hoe kan een handelaar dan ooit winst maken als hij het houdt bij wijsheid en terugschrikt voor een valse belofte, zich schaamt om op een leugen betrapt te worden en ook maar één klap geeft om het soort benauwde scrupules over diefstal en woeker die wijze mensen hebben. Ook als je een kerkelijke functie of inkomen ambieert, geldt dat een ezel of een buffel daar nog sneller zal doordringen dan een wijze. Als je op seks uit bent, geldt dat meisjes, die de hoofdrol in dat stuk spelen, hun hart verpand hebben aan dwazen en van een wijze man met evenveel afschuw wegrennen als van een schorpioen. Iedereen die een beetje prettig en aangenaam wil leven, tenslotte, begint met wijze mensen buiten de deur te houden; elk ander wezen komt er eerder in. Kortom, overal waar je kijkt, bij pausen, vorsten, rechters, bestuurders, vriend en vijand, van hoog tot laag, alles draait om het grote geld, en terwijl de wijze erboven staat, blijft het geld uit alle macht uit zijn buurt.'' 

Zotheid

De godin Zotheid was een kind van de onderwereldgod Plutus en de jeugdige nimf Neotes. Ze werd geholpen door negen dienaressen: Eigenliefde, Vleierij, Vergeetachtigheid, Werkschuwheid, Genot, Dwaasheid, Weelderigheid, Drinkgelag en Vaste Slaap. Over het algemeen spraken de mensen slecht over haar, maar nu zou ze eens een lofrede houden op zichzelf. .

De Zotheid bracht vrolijkheid en geluk. Het leven was zo’n ellende dat de mens zich er beter niet bewust van kon zijn. Op dat moment kwam de Zotheid te hulp met een aangename dwaling van het verstand. Zotheid steunde op onwetendheid, onnadenkendheid, vergetelheid, genot, vreugde, hoop, verbeelding, fabels, meningen, vergissingen en bedrog. De zotten volgden hun natuurlijke instincten, werden geleid door hun hartstochten en dachten er niet bij na. Ze waren daar tevreden en gelukkig mee,

Wijsheid

Het leven van de wijzen stond in het teken van Pallas Athena, de godin van de wijsheid en de tegenpool van de Zotheid. De wijzen werden geleid door de rede en hielden zich bezig met wetenschappen zoals grammatica, retorica, logica, wetten, natuurkunde en sterrenkunde. Moeder natuur had echter in het hoofd een heel klein plaatsje aan de rede gegeven en het lichaam overgelaten aan allerlei emoties. De wijzen lieten zich in met zware en moeilijke studies die buiten het vermogen van de menselijke natuur lagen. 

Is de dwaasheid een betrouwbare verteller?

1. Ja
2. Nee

Welke boodschap zou Erasmus hebben met dit lofdicht?