2.3 Ruimte voor de Rivier

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Openingsfoto

Wat zie je?

Waar komt dit voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de openingsfoto

Uiterwaard verbreding voor meer veiligheid bij hoofwater.

Zuid-Limburg, Borgharen

Beperkingen dijkverzwaring

Waarom kan je een dijk niet oneindig 
hoog en breed maken?

De dijk zal uiteindelijk onder zijn eigen gewicht wegzakken in de slappe ondergrond.

1. Dijk ophogen geen oplossing

1. Dijk ophogen dan wordt een dijk ook breder
2. Dijkverzwaring: sedimentatie in winterbed, rivier hoogt zichzelf op.
   
3. uiterwaarde alleen niet genoeg op extra water op te vangen
4. Water gaat er ook onderdoor

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je:

(11) de doelstellingen en maatregelen van
       "Ruimte voor de Rivier" benoemen, verklaren en herkennen;

Binnen- en buitendijkse gebieden

Buitendijkse maatregelen

1. Rivierbedverruiming

2. Rivierbedverdieping

3. Uiterwaardvergraving

4. Nevengeul

5. Kribverlaging

6. Dijkverlegging

7. Obstakelverwijdering

Binnendijkse maatregelen

8. Retentiebekken

9. Noodoverloopgebied

Buitendijkse maatregelen

Uiterwaardvergraving

Het geheel of gedeeltelijk afgraven van de uiterwaard zodat er meer water in het winterbed past.

Nevengeul

Relatief kleine geul die min of meer evenwijdig aan de hoofdgeul loopt en die bij een gemiddelde waterstand en bij laagwater niet of nauwelijks water afvoert, maar die bij hoogwater de afvoercapaciteit van de rivier vergroot.

Verdieping

Het uitbaggeren van het zomerbed is duur en doordat de rivier steeds nieuw slib aanvoert, helpt deze maatregel maar voor korte tijd.

Kribverlaging

Het verlagen van de kribben om bij hoogwater de opstuwing te verminderen.

Rivierbedverruiming

Het landinwaarts verplaatsen van de winterdijk om een grotere waterafvoer mogelijk te maken. Heet ook rivierbedverbreding.

Obstakelverwijdering

Verwijdering van een obstakel of begroeiing uit het rivierbed dat de waterafvoer belemmert.

Binnendijkse maatregelen

Retentiebekken

Een binnendijks omdijkt gebied waarin bij hoogwater tijdelijk water opgeslagen kan worden

Noodoverloopgebied: Polder Noordwaard in de Biesbosch

Aan het Nationaal Park De Biesbosch grenst de polder Noordwaard. Dit landbouwgebied is in de afgelopen jaren deels ontpolderd (figuur 2.28). Delen van dijken zijn afgegraven waardoor het gebied enkele keren per jaar onder water staat, vooral in de wintermaanden.

Hoogwatergeul

Zeer ingrijpend is de aanleg van een nieuwe rivierloop buiten het winterbed, dus in het binnendijkse land. Zo’n hoogwatergeul ligt tussen twee speciaal voor dit doel gebouwde hoge dijken of hogere gronden in en maakt alleen bij hoogwater deel uit van de rivier

Welke doelen heeft "Ruimte voor de Rivier"

Vier doelstellingen

1. Verlagen overstromingsrisico

2. Verbeteren leefbaarheid 

3. Versterken van de landbouw

4. Verbeteren natuur

Hoe noem je dat als er rekening wordt gehouden met meerdere aspecten?

Afsluitende foto

Wat zie je?

Waar komt het voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de afsluitende foto

Rivieren zonder nevengeulen kun je vergelijken met snelwegen zonder parkeerplaatsen en tankstations. Het water jakkert er met hoge snelheid doorheen en voor maar een beperkte groep "weggebruikers" is er plaats. Sterke en snelle vissen redden zich wel, maar de jonge dieren en de organismen van rustig water overleven het niet. Eén hoofdstroom zonder zijgeulen is biologisch gezien erg beperkt. Een natuurlijke rivier wordt juist gekenmerkt door afgesneden meanders, meestromende nevengeulen en poelen, die alleen bij hoogwater in contact staan met de rivier. Hier is plaats voor oeverbegroeiing, in het water gevallen bomen en een rijke schakering van waterorganismen. De hoofdstroom is de slagader; het netwerk van nevengeulen de aders en haarvaten en samen zorgen ze voor de explosie van leven. De aanleg van nevengeulen speelt in die zin een cruciale rol in het ecologische herstel van de rivier.

Huiswerk

Bestuderen 2.3 maken 2 t/m 9 en de examentraining H2 (Je kan deze opdracht maken zonder atlas Behalve opgave 1 nr 4)

Leerdoelen voor paragraaf 2.3

1. Je kunt de omslag in het waterbeleid na 1995 verklaren.
   
2. Je kunt uitleggen met welke maatregelen zowel de veiligheid als de ruimtelijke kwaliteit (natuur, recreatie, wonen) kunnen worden verbeterd.
   
3. Je kunt redenen geven waarom noodoverloopgebieden vaak toch niet zijn aangelegd.

      Ruimte voor de rivier

Ruimte voor de rivier

Twee grote rivieren

Wat zijn dan de Lek, Ijssel, Neder-Rijn en de Waal dan?

opdr 5. blz 51

a)De IJssel voert meer water af na de Rijnkanalisatie; de Lek voert veel minder water af.

   

b langs de stuwen bij Driel, Amerongen en Hagestein

c Als de waterafvoer van de Rijn laag is, wordt de stuw gesloten (figuur 2.6B) omdat er anders te weinig water naar het IJsselmeer stroomt (in verband met de drinkwatervoorziening en water voor de landbouw).

Als de waterafvoer van de Rijn hoog is, staat de stuw open (figuur 2.6A). Op die manier wordt er zo veel mogelijk water afgevoerd (en kan een eventuele overstroming worden tegengegaan.

d Er stroomde te weinig zoet (rivier)water via de rivieren (Lek, Noord en Oude Maas) naar zee (oorzaak),

waardoor het zoute water onvoldoende kon worden teruggedrongen (gevolg).

e Door de stuwen in de Neder-Rijn en de dammen in het Haringvliet en het Volkerak stroomt er (via de Noord, de Oude Maas en de Lek-Nieuwe Maas) meer water dan voorheen naar de Nieuwe Waterweg. Dit zoete water verdringt het zoute water. 

Krib

Dijkverhoging

Terp

Hoe werken kribben?

1. Stroomsnelheid rivier wordt hoger, rivier in het midden dieper door uitschurende werking.
2. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden dieper door uitschurende werking.
3. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden ondieper door sedimenterende werking.
4. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden dieper door sedimenterende werking.

een rivier die volledig wordt gevoed door regen- en/of grondwater.

Een rivier die volledig wordt gevoed door smeltwater van sneeuw en/of gletsjers

Een rivier die wordt gevoed door zowel regen en grondwater al door smeltwater

smeltwater rivier

gemengde rivier

Rijn

Maas

regen rivier

regelmatig regiem

zeer onregelmatig regiem

onregelmatig regiem

Sleep de oplossingen om de rivier de ruimte te geven op de juiste plaats.

Dijkverhoging

Dijkverlegging

Nevengeul

Uiterwaardverlaging

Kribverlaging

Wat is geen maatregel in
het kader van Ruimte voor
de Rivier?

1. kribverlaging
2. aanleg nevengeul
3. kanaliseren
4. dijkverlegging

Welke maatregel zie je hier?

1. Uiterwaardvergraving
2. Kribverlaging
3. Zomerbedverlaging
4. Obstakelverwijdering

Koppel de maatregelen (foto's) met het juiste onderdeel uit de drietrapsstrategie.

VASTHOUDEN

BERGEN

AFVOEREN

Welke maatregel van Ruimte voor de rivier, hoort bij het binnendijksgebied?

1. nevengeul
2. uiterwaardvergraving
3. hoogwatergeul
4. zomerbedverdieping

Nadelen overloopgebieden

1. Functie is niet zeker.
2. Weerstand bewoners.
3. Gevaar van kwel.
4. Kostbaar.

Noodoverloopgebieden zijn maatregelen die ...... plaats vinden.

1. binnendijks
2. buitendijks

Binnendijkse maatregelen zijn ingrijpender dan buitendijkse maatregelen

1. juist
2. onjuist

Ruimte voor de Rivier