speerpunten ivm toets

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Hoofdstuk 9: Tijd van burgers en stoommachines,

de economische sprong van Europa

Kenmerkende aspecten:

• 1.  De industiële revolutie die de basis legde voor de industriële samenleving
• 2. De moderne vorm van imperialisme die verband hield met de industrialisatie 
• 3. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

9.1 De Industriële revolutie: van huisnijverheid naar fabriek,

samengevat

• Rond 1750: enorme groei Engels economie door:
  
• - stijging landbouwopbrengsten > bevolkingsgroei
• - bevolkingsgroei > grotere vraag naar voedsel en kleding
• - goedkope grondstoffen in Azië en Amerika > impuls textielnijverheid
• Textielnijverheid verplaatste zich naar fabrieken op
• - waterkracht, nadelen: 
•    moeilijker begaanbaar terrein / geen constante kracht >
• - stoomkracht (James Watt belangrijk, 1782)

gevolgen economische ontwikkelingen:

• stoommachine breed ingezet (Watt) 
• fabriekssteden in grondstofrijke gebieden
• aanleg kanalen en spoorwegen
• sociale veranderingen:
• - bourgeoisie meer economisch en politieke macht
• - ontstaan van het proletariaat 
• - middenklasse sterker door:
• stijging loon en daling prijzen (mechanisatie)

Economisch liberalisme

• 'The Wealth of Nations', 1776:


• eigenbelang essentieel
• geen bemoeienis overheid maar:
• economische vrijheid 
• wel: faciliteren 
• 'onzichtbare hand' > groei economie
• gevolg: einde bepleit van mercantilisme 
• en gilden

9.2: nationalisme

• liefde voor eigen land en eigen volk (= een groep mensen met een gemeenschappelijke geschiedenis, taal en cultuur)
• belangrijk doel: eigen staat
• voortgekomen uit Verlichting en Franse Revolutie > transitie in denken:
• van onderdaan naar burger

ook sporen in de Romantiek:

• reactie op de Verlichting met de nadruk op verstand en uniformiteit
• accent op gevoelens, tradities en (helden-)verhalen
• afkerig van bedorven, rationele denken
• nadruk op onbedorven plattelandsleven >
• aandacht voor het volk 

de ongerepte natuur

het eenvoudige volksbestaan

volkstafereel uit de 17e eeuw:

losbandigheid (Jan Steen)

tafereel uit 19e eeuw:

respectvol (Jean Francois Millet)

19e eeuw = eeuw van de 'ismen':

1. nationalisme
   
2. liberalisme
3. socialisme
4. feminisme

Nationalisme en

houding regeringen:

• natievorming bevorderd door:
• 1. onderwijs (taal en geschiedenis)
• 2. monumenten vb: 
• Hermanns Denkmal (1819-1875):
• 'Deutsche Einigkeit, meine Stärke - meine Stärke, Deutschlands Macht'
• 3. Wereldtentoonstellingen:

Parijs 1889

Engeland 1851

politiek nationalisme > streven naar eenheid 

• Citaat: 'politieke grenzen vielen niet altijd samen met de taal- en cultuurgrenzen' o.a. in:
• 1. Duitse taalgebied  
• 1817: Nationale studentenbond > doel:
• één staat met een grondwet 
• 1848: Revolutiejaar > 'Professorenparlement'
• 1849: Friedrich Wilhelm IV weigert de keizerstitel uit handen van het volk te aanvaarden


• 1871: Duitse keizerrijk olv Wilhelm I en:
• Bismarck
• 2. Italië: in 1870 verenigd (Garibaldi / V. Emmanuël II)

Wilhelm I: Koning van Pruisen (1861-71) en keizer van Duitsland ('71-88)

rijkskanselier Bismarck (1862-1890)

Kroning Wilhelm I tot keizer van Duitsland in de Spiegelzaal

gevolgen revolutiejaar in Nederland:

• Grondwetswijziging Thorbecke o.a:
• - ministeriële verantwoordelijkheid
• - koninklijke onschendbaarheid
• - vrijheid van godsdienst
• - vrijheid van vereniging en vergadering
• - vrijheid van meningsuiting/pers
• - budgetrecht per jaar (ipv 2 jaar)
• - censuskierecht

Arbeiders - sociale kwestie: 

het armoede probleem

• veroorzaakt door industrialisatie en
• economisch liberalisme
• diverse reacties op slechte woon- en werksituatie:
• - verzet van arbeiders (vernielingen)
• - liefdadigheid + beschavingsoffensief burgerij
• - vakbonden 
• - politieke organisatie: socialistische partijen

Marxisme

sociaal-

democratie

Waaraan denk je bij: Marxisme

0

Noem enkele verschillen tussen Marxisme en sociaal-democratie?

0

socialiale kwestie in Nederland,

activiteiten georganiseerd door:

• vakbonden (1e staking: 1869, scheepstimmerlieden)
• progressief liberalen (1874: Van Houten, kinderwetje)
• politieke partijen:
• - SDB  (F.D. Nieuwenhuis, 1881)
• - SDAP (P.J. Troelstra, 1894)
• eerste politieke succes: algemeen kiesrecht
• - 1917: actief en passief mannen, passief vrouwen
• - 1919: actief kiesrecht vrouwen >
• cartoon

Liberalen en de sociale kwestie:

• principe: geen of zo weinig mogelijk invloed van de staat
• 1874: Kinderwet Van Houten:
• - eerste sociale wetgeving in Ned
• - liberaal parlementslid
• - beweegredenen van Van Houten:
• 1.  humanitair
• 2. angst voor ontluikend verzet/revolutie

Socialisen en de sociale kwestie

• principe: vòòr overheidsingrijpen
• sociale wetgeving nodig
• werkgevers zijn uitbuiters
• nodig:
• - bescherming overheid
• - emancipatie