Hoofdstuk 1: arm in de negentiende eeuw

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 3

Sociale Zekerheid en Verzorgingsstaat in Nederland

Nederland is nu een verzorgingsstaat. Dat wil zeggen dat de regering wetten heeft gemaakt  om de oudere, zieke, werkloze en weduwe van Nederland te beschermen. 

         Inhoud 

1   Arm in de negentiende eeuw

2  Crisis, ellende en schaamte

3  Nooit meer armoede

4  De toekomst van de         verzorgingsstaat

H1 Arm in de negentiende eeuw

AANTEKENINGEN DEEL 1

Langzaam verandert er iets..

Leerdoel

Je kunt antwoord geven op de vraag: 

Hoe was de zorg voor armen, zieken en werklozen geregeld tot 1930?

• Arm, ziek, oud of werkloos? Dan was je afhankelijk van liefdadigheid. (De kerk of rijke burgers)

• Als het echt niet anders kon dan hielp de gemeente. In 1854 kwam de armenwet. 

• De gemeente moest armen helpen.

LEVEN VAN DE LIEFDADIGHEID

  Armenwet   1854

De Armenwet was een landelijke wet, 
Maar gemeenten moesten hem 
zelf betalen en uitvoeren...Dus alleen 

hulp als het echt niet anders kon.

De Armenwet zoals gepubliceerd in 1854

Gevolgen van de 

industrialistatie

• Na 1870 komt in Nederland de industrialisatie op gang
• Arbeiders (meestal vroeger boeren en landarbeiders) trekken naar de stad: urbanisatie

• Steden groeien snel: er moeten snel woningen worden gemaakt/gevonden

Arbeidsomstandigheden

• Saai (door arbeidsdeling/lopende band).
  

• Lange werkdagen (14 uur per dag).
• Gevaarlijk.

• Geen enkel recht, ook geen stakingsrecht.

• Lage lonen (bij fouten: loon inhouden).

Slechte werk en woonomstandigheden!

Gevaarlijk en zwaar werk

•    12 tot 14 uur per dag
•    6 dagen in de week
•    Laag loon ( dus vrouw en            kinderen werken ook mee) 
•    Veel lawaai
•    Onveilige machines

Regels over arbeidstijden, veiligheid en de hoogte van lonen waren er niet.

Kinderarbeid

• Ze zijn nog jong: je hebt er nog lang wat aan.

• Vrouwen en kinderen zijn goedkoper dan mannen.

• Kleine handen kunnen beter op plekken tussen machines.

  Woonomstandigheden

• Slechte woningen (snel gebouwd dus: haastige spoed...).

• Panden die niet als woning zijn bedoeld (zoals kelderwoningen).

• Dichtbij fabrieken met hun rokende schoorstenen.

• Slechte hygiëne, riolering en watervoorzieining.

  WONEN IN EEN KROT

• Doordat veel mensen naar de steden verhuisden, moesten er veel woningen bij komen. 

• De woningen werden snel en slecht  gebouwd. 

• De huizen stonden dicht op elkaar en dicht bij de fabriek. 

slechte woonomstandigheden

• Vaak geen riolering, elektriciteit en waterleiding
  
• Door de onhygiënische omstandigheden in de steden braken er vaak besmettelijke ziekten uit, zoals cholera.

De woningen van de arbeiders

Slechte woonomstandigheden

In sommige delen van Noord- en Oost-Nederland 

was het trouwens niet veel beter...

Een plaggenhut met heideplaggen bedekte hut. Ze waren te vinden in de armste gebieden van Nederland, vooral in Drenthe, Friesland en Overijssel en werden bewoond door de allerarmste arbeiders, vaak met grote gezinnen. Een plaggenhut was een eenvoudig bouwwerk, meestal gedeeltelijk uitgegraven en zonder zijmuren zodat het dak op grondhoogte begon. Het dak was bekleed met plaggen die uit het omliggende land werden gehaald.

0

Wie verzorgde de liefdadigheid in Nederland rond 1850?

1. de gemeente en de kerk
2. de kerk en rijke burgers
3. familie en rijke burgers
4. rijke burgers en de gemeente

Wat hoort niet bij de werkomstandigheden van arbeiders?

1. Lage lonen
2. Lange werkdagen
3. Smerige straten, geen riolering, en geen schoon drinkwater
4. Protesteren of demonstreren had weinig zin. Je werd ontslagen.

Hoe noem je het als veel mensen van het platteland naar de stad trekken?

Wat was de armenwet van 1854?

1. Gemeenten moeten voor de armen zorgen.
2. Liefdadigheidsinstellingen moeten voor armen zorgen.
3. De kerk moet voor armen zorgen.
4. Rijke burgers moeten voor armen zorgen.

EN NU?????????

Maak nu de oriëntatie.

Lees blz. 4 en 5

Maak opdracht 1 t/m 4 en 6

Volgende les in de GR

Lees blz. 8 t/m 10

Maak opdracht 1 t/m 9 

H1 Arm in de negentiende eeuw

AANTEKENINGEN DEEL 2

Als je rond 1850 in armoede moest leven, was je in eerste aangewezen op [.........1.........] . 

Kon je daar niet terecht, dan was je aangewezen op [.........2.........] . 

De overheid bemoeide zich verder niet met de [.........3.........] . 

Dat veranderde in 1854. Toen nam de [.........4.........] overheid een wet aan: de [.........5.........] . 

Hierin stond dat de [.........6.........] overheid moest zorgen voor de allerarmsten. Die zat hier helemaal niet op te wachten, want er kwam geen geld hiervoor uit [.........7.........] . 

Sleep de woorden naar 

de juiste plaats

landelijke

familie

gemeentelijke

Armenwet

armenzorg

Den Haag

liefdadigheid

• Wat zijn vakbonden?
• organisaties die opkomen voor de belangen van arbeiders. Doel: Hogere lonen en betere werkomstandigheden.

• Willen dit bereiken door demonstraties en stakingen te organiseren.

ONTEVREDENHEID EN PROTEST

1. Wat zie je op de afbeelding?
   
2. Met welke kleuren/effecten trekt de maker de aandacht?
   
3. Heeft het een titel?
   
4. Wanneer is de afbeelding gemaakt?
   
5. Wie heeft de afbeelding gemaakt?
   
6. Welk doel heeft de maker? 

Op de bron

Getekend door Albert Hahn, 8 februari 1903. Spoorwegstakingen van 1903: “Gansch het raderwerk staat stil/ Als uw machtige arm het wil” 

Spotprenten

• De slechte woon- en werkomstandigheden van de arbeiders zijn duidelijk zichtbaar. Het zoeken naar een oplossing hiervoor heet: de Sociale kwestie.
• Arbeiders gaan zich organiseren in vakbonden. Hierdoor komen er ook meer stakingen voor.
• De 'rijken' krijgen ook last van de problemen van de arbeiders: ongelukken en  stakingen in de fabrieken, en zeer besmettelijke ziekten.

SOCIALE KWESTIE

• besmettelijke ziekten
• dronkenschap, geweld, prostitutie
• verval van (Chr) normen en waarden >
• 'neergang van de beschaving'
• Reactie rijke burgerij:
• publiekscampagnes (> goed     gedrag),    opvoedingskampen vb: Veenhuizen

sociale kwestie leidde

tot bezorgdheid ( bij de rijken..)

In de politiek hadden de verschillende groepen een 

andere mening over de manier waarop de 

sociale kwestie kon worden opgelost. 

Wat moest er worden opgelost?

• Aanpak slechte woningen
• Aanpak slechte arbeidsomstandigheden
• maar ook het onderwijs
• Kiesrecht (wie mocht nu gaan stemmen)

Aanpak van armoede en andere problemen

3 politieke groepen tussen 1850 en 1900:

• liberalen
• socialisten
• confessionelen

De liberalen

De liberalen zaten als sinds 1848 in de regering en bepaalden dus het beleid in de Nederlandse politiek.

Thorbecke, leider liberalen

   De liberalen

Alles laten zoals het is

Wat is het belangrijkste verschil tussen een jong en-conservatief liberaal?

1. Jong liberalen vindt dat de overheid niets moet doen tegen armoede.
2. Conservatief-liberalen waren tegen sociale wetgeving.
3. Conservatief-liberalen waren voor armoede bestrijding
4. Jonge-liberalen wilden armoede bestrijden door middel van wetten

De confessionelen zijn de?

1. Liberalen en socialisten
2. Liberalen en katholieken
3. Katholieken en protestanten
4. Protestanten en socialisten

(Socialisten)

• Komen op voor de rechten van de arbeiders .
• De overheid moet er alles aan doen om de arbeiders te beschermen. 

Socialisten 

(sociaaldemocraten)

• Zij zetten zich in voor hogere lonen, betere arbeidsomstandigheden, een uitkering bij ziekte, en voor pensioenen. Bovendien mocht een arbeidsdag niet langer duren dan acht uur.
  
• Om dit te bereiken, moest er dus  algemeen kiesrecht komen.

Socialisten (sociaaldemocraten)

Liberalen

Confessionelen

Socialisten

Nachtwakerstaat

Geloof als uitgangspunt

Thorbecke

Opkomen voor de arbeiders

Algemeen kiesrecht

werkgevers en werknemers moeten er samen uitkomen, zonder ruzie

Sociale wetten zijn ...

1. Wetten die de leef- en werkomstandigheden van arbeiders verbeteren.
2. Wetten die er voor zorgen dat arbeiders beter samenwerken.
3. Wetten die zorgen dat fabriekseigenaren meer rechten krijgen.
4. Wetten die de relatie tussen overheid en arbeiders vastleggen.

Wie komen er op voor de arbeiders?

1. Katholieken
2. sociaaldemocraten
3. Liberalen
4. Protestanten