KA 2: het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

KA 2 Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen

Na de ijstijd krijgt Nederland langzaam zijn huidige vorm. Door klimaatverandering moeten de eerste bewoners zich aan hun nieuwe leefomstandigheden aanpassen. De cultuur van de jagers en verzamelaars verandert in een boerensamenleving.

1 Waarom leefden er eerder dan 15.000 jaar geleden geen mensen in Nederland?

2 Welk land zat voor de zeespiegelstijging nog aan Nederland vast?

3 Zet de volgende woorden in chronologische volgorde van verschijnen:  Jagers / ijs / loofbomen / naaldbomen

1. ………………………….. 2. …………………………..

3. ………………………….. 4. …………………………..

4 Welke drie predatoren moesten de wilde zwijnen en edelherten vrezen?

5 Waar werden voor het eerst wilde granen en peulvruchten gekweekt en vee gefokt?

A. In Zuid-Limburg

B. In Zuid-Italië

C. In het Midden-Oosten

6 Vul in: De overgang van jagen naar landbouw was niet op alle vlakken een ………………… . Jagers hoefden maar enkele uren per dag te jagen voor een ………………….. maaltijd, terwijl ………………… veel harder moesten werken en steeds ……………….. aten.

Antwoorden

1 Het was te koud en er groeide niks

2 Engeland

3 IJs/ naaldbomen/ loofbossen/ jagers

4 Lynxen, wolven en de mens

5 In het Midden-Oosten

6 Verbetering/ gevarieerde/ boeren/ hetzelfde

Welke invloeden van de jagers-samenleving en van de boerensamenleving zie je vandaag de dag nog terug in onze samenleving?

Kenmerken

Verkorte versie: Het ontstaan van landbouw en landbouwsamenlevingen

Tijdvak: Tijd van Jagers en Boeren

Jaartallen: Tot ca. 3000 v. Chr.

Periode: Prehistorie

Samenleving: Van jagers-verzamelaars samenleving naar landbouwsamenleving

Invalshoek: politiek, economie, sociaal, cultuur

Mindmap: landbouw (en ambachten), sedentair, autarkie, agrarische (neolithische) revolutie, kleine mate van arbeidsverdeling en specialisatie

Gebeurtenis: De uitvinding van de landbouw, ca. 12.000 v.Chr. en 9.000 v.Chr. Dit leidde tot de landbouwrevolutie ook wel neolithische revolutie genoemd.  Een omwenteling van een jagers-verzamelaars samenleving naar een samenleving van landbouwers. 

Gebeurtenis: De moord op Ötzi de IJsman (3200 v. Chr.)

Bron: https://nos.nl/artikel/2486871-nieuw-onderzoek-ijsmummie-otzi-was-kalend-en-had-donkerder-huidskleur

Document: De hunebedden van Drenthe. Dit zijn de meest tot de verbeelding sprekende materiële monumenten uit de Nederlandse prehistorie. Gemaakt door de trechterbekercultuur (3500-2700 v. Chr.). Hoe deden ze dit technisch? Waarom hebben zij zich zo enorm ingespannen om hunebedden te maken?

Persoon: Het meisje van Yde (omstreeks begin van de jaartelling). Gevonden in het veen in Drenthe. Reconstructie van het gezicht van het meisje van Yde uit 1993. Het meisje is ritueel gewurgd en aan de goden geofferd door haar in het veen te werpen.

Leerdoelen

• De leerling kan uitleggen hoe en waar de landbouw is ontstaan.
• De leerling kan uitleggen hoe de eerste boeren in Nederland (bandkeramiekers & trechterbekercultuur) leefden.
• De leerling kan de agrarische revolutie en de gevolgen ervan uitleggen.
• De leerling kan de kenmerken van de landbouwsamenleving benoemen en uitleggen.

In Nederland waren de bandkeramiekers de eerste boeren. Hun naam geeft aan dat we de vroege culturen vernoemen naar de vorm van het aardewerk dat ze maakten en de manier waarop ze het versierden.

Vragen van betekenis

Waarderen we wat op ons lijkt (onbewust) hoger?

Soms vinden we dingen beter of leuker als ze op de dingen lijken die we kennen. Neolithische culturen, de mensen die landbouw begonnen, lijken meer op hoe wij nu leven dan jager-verzamelaars. Deze boeren hadden al echte huizen, maakten gladde stenen bijlen en mooi versierd aardewerk. Omdat wij ons beter kunnen voorstellen hoe hun leven was, vinden we dit vaak fijner en beter.

Mensen denken dat de manier van leven van boeren een 'vooruitgang' was omdat ze niet steeds hoefden te verhuizen en wat meer zekerheid hadden over hun leven. Maar het boerenleven had ook minder leuke kanten: elke dag hetzelfde eten, lang werken, vastzitten aan het land en altijd het risico op mislukte oogsten.

Toch, ondanks deze minder leuke dingen, vinden veel mensen landbouwculturen beter dan de cultuur van jager-verzamelaars. En dat komt misschien doordat we ons er meer mee kunnen identificeren.

Test jezelf

Kenmerken

Verkorte versie: 

Tijdvak: Tijd van Jagers en Boeren

Jaartallen: 

Periode: Prehistorie

Samenleving: Van jagers-verzamelaars samenleving naar landbouwsamenleving

Invalshoek: politiek, economie, sociaal, cultuur

Mindmap: landbouw (en ambachten), , , agrarische (neolithische) revolutie, kleine mate van arbeidsverdeling en 

Wat zijn de kenmerken (politiek, economie, sociaal en cultuur) van een landbouwsamenleving?

Uit deze bron trek je twee conclusies:

1 De Klokbekercultuur was een landbouwsamenleving.

2 Uit namen als Klokbeker-, Trechterbeker- of Bandkeramiekcultuur kun je concluderen dat het gaat om prehistorische culturen.

2p Leg per conclusie uit waarom deze juist is.

Vraag 1.

 1. De klokbekercultuur was een landbouwsamenleving, omdat de klokbekers gebruikt werden voor het opslaan van overschotten van de landbouwproducten. 1p 

2. De culturen zijn genoemd naar de voorwerpen die van deze culturen gevonden zijn. Er zijn dus geen geschreven bronnen over gevonden/ deze culturen gebruikten zelf het schrift nog niet. 1p

Vraag 2.

Van jagers-verzamelaars zijn weinig sporen van oorlog of verdedigingswerken gevonden, terwijl van de eerste boeren meer sporen van oorlogsvoering en verdedigingswerken rond dorpen zijn aangetroffen.

 

2p Geef voor beide elementen een verklaring. (dus 1. waarom weinig sporen van de jagers-verzamelaars en 2. waarom wel van de eerste boeren)

Jagers-verzamelaars leefden in kleine groepen in een groot gebied, trokken rond en verbleven slechts tijdelijk ergens. Hierdoor bestonden er minder confrontaties met andere mensen/zijn er minder sporen bewaard gebleven. 1p  

De eerste boeren leefden sedentair, verbouwden voedsel op akkers en sloegen voorraden op. Deze plekken waren kostbaar en voor hen van levensbelang, en moesten dus goed verdedigd worden/waren interessant om te veroveren. 1p