De Opstand in Europees perspectief

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Karel V 1500-1558

• Hoewel hij koning van Spanje en Keizer van het Rooms-Duitse Rijk is, wordt hij geen koning, maar 'Heer van de Nederlanden'

Wat veroorzaakte dan een opstand in de Nederlanden? 

Het had te maken met verschillende dingen: 

• Centralisatie 
• Geloofsvervolgingen
• Het overlijden van de "goede" vorst: Karel V
• De tirannie onder de "slechte" vorst: Filips II

Noteer

• Karel V is streng katholiek
• iedereen in zijn rijk moet katholiek zijn, want:
• het geloof is een bindende factor én 
• het katholicisme is het enige echte geloof (volgens Karel)

Veel strijd :Nederland, Frankrijk en Duitsland

Om geloof
Katholicisme /protestantisme (Reformatie en contrareformatie)

Om politiek
Centraal bestuur (koning wil dat alle macht bij hem ligt)/

decentraal bestuur (lokale vorst wil lokale macht behouden)

Frankrijk

• Meerdere godsdienstoorlogen tussen de katholieken en de hugenoten (= Franse calvinisten)
  
  
• Rust met het Edict van Nantes (1598): hugenoten kregen enige vrijheid van godsdienst

Tijdens de Bartholomeusnacht in 1572, ook wel de Parijse bloedbruiloft genoemd, werden Franse hugenoten op bloedige wijze vermoord

Duitsland

• Karel V was keizer van heel Duitsland
  
  
• Macht onderverdeeld aan lokale vorsten en geestelijken
  
  
• Lokale machthebbers gingen steeds minder naar Karel luisteren
  
  

De Nederlanden

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten. Nederland bestond nog niet.

• In die gebieden was een heer de baas

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Kijkvraag

Wat was de kritiek op de katholieke kerk? 

Wat was de kritiek op de Spaanse overheerser? 

Vernield reliëf in de Domkerk te Utrecht

Centralisatie

Definitie: Bestuur vanuit één centraal punt waar regels en wetten gelden voor het HELE rijk. 

Hoe bestuur je zo'n groot rijk? 

• Vanuit één punt met een sterk georganiseerd bestuur
• Hij moest wel door de omvang van het gebied

Filips II

• Regeert vanuit Madrid
• Een "hardcore" katholiek
• Intensiveert vervolgingen
• Sterke centralisatie
• Vijandig tegenover Willem van Oranje

Willem van Oranje

• Hertog van Orange 
• Vertrouweling van Karel V
• Duitse oorsprong (Luthers)
• Wil geloofsvrijheid
• Vijandig tegenover Filips II

De Beeldenstorm

1566

• De onrust wordt tijdelijk minder, maar in augustus 1566 gaat het mis
• Oproep, van protestantse predikanten, om de beelden in de kerken te verwijderen
• Deze Beeldenstorm werd overigens niet alleen gedaan door fanatieke protestanten, maar ook door arme en hongerige katholieken en relschoppers.

Belangrijkste oorzaken zijn dus:

1. Godsdienst: 

Katholieke Spaanse gezag bestreed calvinisten ("ketters")

2. Politiek: 

Verzet tegen de centralisatie van het Spaanse gezag (Karel V en Filips II)

Het smeekschrift aangeboden aan Margareta van Parma

= 1566: 300 edelen komen aan het hof van de landvoogdes

Filips is woedend!

• Filips stuurt zijn beste generaal, Alva, met 10.000 soldaten, om af te rekenen met de Beeldenstorm
• Iedereen die schuldig is, zal zwaar worden gestraft, óók de edelen die de Beeldenstorm niet hebben voorkomen.
• Alva volgt Margaretha in 1567 op als landvoogd.
• Sommige edelen, zoals Willem van Oranje, vluchtten uit de Nederlanden.

Willem van Oranje

• Plot vanuit Duitsland een aanval op de Nederlanden. 
• De eerste gewelddadige actie werd uitgevoerd in 1568. 
• Dit vormde het begin van de "Nederlandse Opstand" en het begin van de "Tachtigjarige Oorlog". 

Een strijd tussen katholieke overheersers en protestantse opstandelingen

Alleen verder 

1579-1588

• In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.

De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Vanaf 1581

- Filips II verklaart Willem van Oranje 'vogelvrij'

- De Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning 
= Acte van Verlatinghe
- 1584: Willem van Oranje wordt vermoord.
- 1588: Nederland wordt bijzonderste staat in Europa. 

= Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
- 1609-1621: Twaalfjarig Bestand: wapenstilstand tussen NL en Spanje 

- 1648: Vrede van Munster

Moord op Willem van Oranje(1584) door Balthasar Gerards

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

1588

• Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek
• De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal

De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.

Kaart

Oorlog en vrede

1588-1648

• Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
• Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
• In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.

De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Nederlandse Opstand of

Tachtigjarige Oorlog?

• De naam Nederlandse Opstand wordt vaak gebruikt om het begin van de Tachtigjarige Oorlog aan te geven, ongeveer tussen 1566-1588.
• Sowieso werd er niet 80 jaar gevochten, en zijn historici het ook niet eens over het jaar waarin de oorlog begon: 1566, 1567 óf 1568?

De Slag bij Heiligerlee (1568) wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog, omdat het de eerste slag was tussen Spanjaarden en de Opstandelingen van Willem van Oranje.

1648: Vrede van Münster

Jaartallen van de Opstand (1)

1566: Smeekschrift afgeslagen
1566: Beeldenstorm
1567/68: Alva landvoogd / Bloedraad / Start 80-jarige oorlog
1568-71: Spanjaarden aan de winnende hand 

1572: Eerste succes Opstand: Inname Den Briel door de watergeuzen. (Omslagpunt in de strijd)

Jaartallen van de Opstand (2)

1579: Unie van Utrecht (bondgenootschap Noordelijke gewesten)
1579: Unie van Atrecht (bondgenootschap Zuidelijke gewesten)
1581: Unie van Utrecht erkent Filips II niet meer als koning