Poëzie gym 3 - het sonnet

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Leerdoelen

Aan het eind van de les...

kun je kenmerken van een sonnet uitleggen. 

kun je kenmerken van een sonnet herkennen en benoemen. 

kun je het begrip volta uitleggen en herkennen in een sonnet. 

Geschiedenis van het sonnet

• Italië  (eind 13e / begin 14e eeuw)
• Renaissance 
• Dante en Petrarca
• Nederland (16e eeuw)
• Jacques Perk
• William Shakespeare

Regels van het sonnet

• Altijd 14 regels 
• Twee kwatrijnen (samen: octaaf)
• Twee terzinen (samen: sextet)
• Het meest traditionele rijmschema is: abba abba cdc dcd, andere varianten komen wel voor, maar er is altijd sprake van enige vorm van rijm.

Petrarcasonnet

• Een klassiek sonnet is een rijmend gedicht van 14 regels en met de volgende structuur            -->  eerst twee kwatrijnen en daarna twee terzinen.
• Het rijmschema kan variëren, maar veel voorkomende rijmschema's zijn
• abba abba cdc cdc

Shakespearesonnet

Sonnet nr. 130

Mijn liefje heeft geen ogen als de zon;

 Veel roder dan haar lippen is koraal;

 En sneeuw is wit? Dan zijn haar borsten vaal;

 Zijn haren goud? ’t Is zwart goud dat zij spon.

 En ik ken rozen, roze, wit en rood,

 Maar zulke rozen sieren niet haar wangen;

 Ook zijn er geurtjes waar ik meer van genoot;

 Dan die er in mijn liefjes adem hangen.

 Ik die graag hoor praten moet beamen

 Dat ik muziek vaak aangenamer vond;

 Nooit zag ik hoe godinnen nader kwamen,

 als zij loopt, stampt mijn liefje op de grond.

En toch, mijn hemel, mijn lief kan meer bekoren

 Dan al die vrouwen vervalst in metaforen.

William Shakespeare (1564 - 1616)

Shakespearesonnet

• 14 regels
• 3 kwatrijnen = 3x 4 regels
• 1 distichon = 1x 3 regels
• abab cdcd efef gg

Sonnet 18

Shall I compare thee to a summer's day?

Thou art more lovely and more temperate.

Rough winds do shake the darling buds of May,

And summer's lease hath all too short a date.

Sometime too hot the eye of heaven shines,

And often is his gold complexion dimmed,

And every fair from fair sometime declines,

By chance or nature's changing course untrimmed;

But thy eternal summer shall not fade

Nor lose possession of that fair thou ow'st,

Nor shall death brag thou wander'st in his shade

When in eternal lines to time thou grow'st.

             So long as men can breathe or eyes can see,

             So long lives this, and this gives life to thee.

Sonnet 18 

Zal ik jou vergelijken met een zomerdag?

Je bent veel mooier, zachter, niet zo heet

Ruwe winden schudden lieftallige knoppen in mei

En voor je het weet is die zomer alweer voorbij

Soms schijnt het hemeloog te fel

En dan weer wordt haar gouden glans versluierd

Al wat mooi is vervaagt zo met de tijd

Door ongeluk of door verval van de natuur

Maar jouw zomer gaat nimmermeer voorbij

Noch zal jouw schoonheid ooit vergaan

Noch zal de Dood snoeven dat jij in zijn schaduw dwaalt,

Want deze regels vereeuwigen jou

      Zolang er mensen leven en dit kunnen aanschouwen

       Zal jij in dit gedicht verder leven.

Inhoud

• Thema - de vergankelijkheid van aardse schoonheid en de eeuwigheid van de poëzie.  Oorspronkelijke onderwerp -> de geliefde tot wie de dichter zich richt, is een man; hoewel het gedicht vaak wordt gebruikt om een vrouw te beschrijven.
• Metrum - jambische pentameter -> rijmschema waarin elke sonnetregel bestaat uit tien lettergrepen - verdeeld in vijf paren, jambes genoemd, waarbij elk paar begint met een onbeklemtoonde lettergreep. 
• 'Shall I compare thee to a summer's day?'

Inhoud

• De dichter vergelijkt zijn geliefde met het zomerseizoen en beweert dat zijn geliefde beter is.  Zijn geliefde zal eeuwig leven in de woorden van het gedicht. Er zijn parallellen met de gedichten van Ovidius Tristia en Amores, die beide ook gelijkaardige thema's behandelen.

Inhoud

• De eerste twee kwatrijnen richten zich op de schoonheid van de door de dichter bewonderde man.  - vergelijkt deze met een zomerse dag, maar laat zien dat er geen sprake kan zijn van enige vergelijking, aangezien de tijdloze schoonheid van deze man die van het vluchtige, onbestendige seizoen overtreft. 
• Bedenkt een manier om deze schoonheid te vereeuwigen. De meest aangewezen manier zou het krijgen van kinderen zijn, waarin de schoonheid van de ouder weerspiegeld zou zijn. Omdat de toegesprokene echter geen kinderen wil, zal de dichter die schoonheid vatten in de "eternal lines" van een gedicht.
• Hier zien we ook hoe Shakespeare "zomer" gebruikt als metafoor voor schoonheid en jeugd.

Modern sonnet

Een modern sonnet lijkt veel op een gewoon sonnet. Het grote verschil is dat de dichtvorm sonnet hoort te rijmen, terwijl een dichter bij het schrijven van een modern sonnet juist rijm doelbewust vermijdt. 

De strofe-indeling van een modern sonnet is meestal gelijk aan het klassieke sonnet (4/4/3/3) of het Engelse sonnet (4/4/4/2).

Modern sonnet

Joke Kaviaar

Kaas

De schaal met blokjes kaas gaat rond

Daarin geprikt het rood wit blauw

De vlag van 't nieuwe vaderland

wordt uitgedeeld - kritiek verstomt

Welkom zijn de nieuwe mensen

Als mosterd, want de kaas is flauw

Het volkslied in 't geheugen gebrand

netjes gezongen - Nog wat te wensen?

De camera's, zij registreren de zucht

die na jaren wachten wordt geslaakt

We krijgen te horen hoe opgelucht

de vreemden zijn die tot ons zijn gemaakt

Dat wij voor hen niet meer beducht

hoeven zijn - Maar de grens wordt bewaakt

De wending

• Wending = Volta
• Wordt gezien als een soort ontwikkeling/verandering

 Volta

Geert Zomer

De sonnettenschrijver

Hij wilde graag sonnetten schrijven,

woorden schikken in een klassieke vorm.

Zinnen die bij hun lezers zouden beklijven,

ze wikken en wegen volgens de norm.

Maar het liefst wilde hij lekkere wijven,

om te beminnen, in Harderwijk of Benidorm.

Hij zocht ze op stranden, die naakte lijven,

om ze desnoods te verdoven met chloroform.

Hij was niet bij machte er één te versieren.

Een heerlijke snol of lekkere del?

Hij wist het telkens te verstieren.

Floor, Sandra, Annabel, Pia of Nel,

ze wezen hem af, die vervelende klieren.

Maar sonnetten schrijven, dat lukte hem wel!

Waar zit de wending in het gedicht van Geert Zomer?

Aan het eind van de les...
kun je kenmerken van een sonnet uitleggen.
kun je kenmerken van een sonnet herkennen en benoemen.
kun je het begrip volta uitleggen en herkennen in een sonnet.

😒🙁😐🙂😃