5.1 Vrijheid en onvrijheid

• Maatschappijleer
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Rechtsstaat en criminaliteit

5.1 Vrijheid en onvrijheid

Wat gaan we doen deze les? 

Kijken: Hel of Hotel

Zelfstandig werken 5.1 afmaken en nakijken

www.rtl.nl

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat is.

• Je kunt het verschil aangeven tussen een autoritaire staat en een dictatuur.

• Je kunt uitleggen wat censuur is.

In deze paragraaf

• Wat is een rechtsstaat?

• Autoritaire staten

• Wel of niet boven de wet

• Dictaturen

Op de achtergrond de demonstraties in Servië van 15 maart 2025

Wat is een rechtsstaat? 

Nederland is een rechtsstaat, een land waar de rechten en plichten

van de burgers en van de overheid zijn vastgelegd én worden

nageleefd.

Deze rechten en plichten zijn in wetten opgeschreven door politici

die wij zelf gekozen hebben. Nederland is immers een democratie.

Nederland is daarmee een democratische rechtsstaat.

Autoritaire staten

In een rechtsstaat heb je veel rechten en vrijheden. Bijvoorbeeld de

vrijheid van meningsuiting, het stemrecht en het recht op privacy.

In andere landen zijn er veel minder rechten en vrijheden.

Dit zijn autoritaire staten: landen waarin een kleine groep mensen

de macht heeft en de regels bepaalt.

Autoritaire staten

Autoritaire staten hebben wel een parlement, maar daarin zitten vooral mensen die het met de machthebbers eens zijn.

Verkiezingen zijn vaak niet eerlijk. Er wordt geknoeid met de stemmen.

Andere kandidaten krijgen vaak geen toegang tot de media.

Wel of niet boven de wet? 

In een rechtsstaat moet ook de overheid zich aan de wet houden. 

Elke wetsovertreder kan straf krijgen. Ook een agent, een minister of de directeur van een groot bedrijf. We zeggen daarom: niemand staat boven de wet. 

In autoritaire staten staan machthebbers wel boven de wet.

Wel of niet boven de wet? 

Wat denk jij? Wordt de agent die schoot vervolgd of niet? 

En waarom wel of niet? 

Wat is een typerend kenmerk van een autoritaire staat?

1. Vrije verkiezingen en democratische besluitvorming.
2. De overheid respecteert de grondrechten van haar burgers.
3. Burgers hebben volledige vrijheid van meningsuiting.
4. Slechts één persoon of een kleine groep heeft alle macht.

Wat is geen kenmerk van een rechtsstaat

1. Grondrechten
2. Scheiding der machten
3. Legaliteitsbeginsel
4. Dictatuur

In een autoritaire staat...

1. is er één sterke leider, beperkt door de wet
2. bepaalt één persoon of een groepje de regels
3. is er relatief veel sociale cohesie
4. houden de meeste burgers zich aan de wet

Welke onderdelen horen bij een rechtsstaat?

Past wel rechtsstaat

Past niet bij rechtsstaat

vrijheid van meningsuiting

eerlijke rechters

de overheid bepaalt wat er in de krant of op tv komt

recht op democratie

je hebt minder rechten als je geen hetero bent

de macht is in handen van één persoon of een kleine groep

de overheid mag jouw vrijheid niet zomaar beperken

de overheid mag de uitkomst van verkiezingen beïnvloeden

Aan de slag! 

5.1 Vrijheid en onvrijheid

Lezen: Blz 72 t/m 75

Maken en nakijken : 1 t/m 14

Leren: begrippen

Rechtsstaat en criminaliteit

5.1 Vrijheid en onvrijheid (les 2) 

Planning

Journaal kijken

Herhalen 5.1 Vrijheid en onvrijheid

Zelfstandig werken

Leren

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat een rechtsstaat is.

• Je kunt het verschil aangeven tussen een autoritaire staat en een dictatuur.

• Je kunt uitleggen wat censuur is.

Paragraaf 5.1 Vrijheid en onvrijheid

Nederland is                               , een land waar de rechten en plichten van de burgers en van de overheid zijn vastgelegd én worden nageleefd. We zeggen ook wel: niemand staat boven                         .          Maar voor veel andere landen geldt dit niet. Deze landen noemen we                                  , landen waarin een kleine groep mensen de macht heeft en de regels bepaalt. De meest strenge autoritaire staten zijn                                               : landen waar één persoon of een kleine groep mensen alle macht heeft en inwoners vrijwel helemaal geen rechten hebben. In dit soort landen is vaak sprake van                               , het expres weglaten of veranderen van bepaalde informatie. Journalisten kunnen daardoor hun werk niet goed doen. Er is vaak geen  

autoritaire staten

de wet

dictaturen

een rechtsstaat

censuur   

persvrijheid

Nederland is een rechtsstaat.
Wat is een rechtsstaat?

Dictaturen

Autoritaire staten verschillen van elkaar. In de ene hebben inwoners meer rechten dan in de andere. De meest strenge autoritaire staten noemen we dictaturen: landen waar één persoon of een kleine groep mensen alle macht heeft en inwoners vrijwel helemaal geen rechten hebben.

> In dictaturen mag je niet zomaar je mening over iets geven. De media worden streng gecontroleerd.

Dictaturen

In dictaturen geven de staatsradio en staats-tv alleen ‘goed’ nieuws over het land en de machthebbers.

We noemen dit censuur, het expres weglaten of veranderen van bepaalde informatie. Journalisten kunnen daardoor hun werk niet goed doen.

Dictaturen

• De machthebbers in een dictatuur accepteren geen enkele kritiek.  Demonstreren is dus verboden. 
• Mensen die het oneens zijn met de leider worden gedwongen om zich stil te houden.
• Mensen die zich wel uitspreken, komen vaak in de gevangenis terecht en worden soms gemarteld.

Aan de slag! 

5.1 Vrijheid en onvrijheid

Lezen: Blz 72 t/m 75

Maken en nakijken : 1 t/m 14

Leer de stof! 

Klaar? Maak de samenvatting op blz 142 en de begrippenlijst op blz 144 en/of kijk de uitlegvideo. 

Rechtsstaat en criminaliteit

5.1 Vrijheid en onvrijheid (les 2) 

Planning

Kijken: Hel of hotel? 

Zelfstandig werken

npo.nl

Aan de slag! 

5.1 Vrijheid en onvrijheid

Lezen: Blz 72 t/m 75

Afmaken en nakijken : 1 t/m 14

Klaar? Maak de samenvatting op blz 142 en de begrippenlijst op blz 144

Of kijk de uitlegvideo.