H10.5 Giftige stoffen

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Toxicologie: Giftige Stoffen

Aan het eind van deze les...

• kun je het verschil tussen chronische en acute toxiciteit uitleggen
• kun je uitleggen wat de ADI-waarde, TGG-8 en LD-50 zeggen over de giftigheid van een stof
• kun je rekenen met  de ADI-waarde, TGG-waarde en LD-50

Giftige stoffen 

“Poison is in everything, and no thing is without poison. The dosage makes it either a poison or a remedy.”

Uitspraak Paracelsus, zweedse arts (1493-1541)

De giftigheid van een stof wordt dus bepaald door de hoeveelheid die je ervan binnen krijgt

Voorbeeld: atropine

• Wordt verkregen uit de dodelijkste bessen van de wolfskers (Atropa belladonna)




• ± 10 bessen zijn dodelijk voor een mens
• Werd gebruik om pupillen te verwijden, wat vroeger als schoonheid (belladonna) werd gezien
• In moderne geneeskunde o.a. gebruikt bij hartritmestoornissen

Voorbeeld: botulinetoxine

• Meest potente gif dat bekend is.
• Neurotoxisch: eiwit legt zenuwcellen tijdelijk stil.
• bij 0,2 nanogram per kg lichaamsgewicht gaat 50% dood
• Wordt in zeer lage doseringen toch 

gebruikt als cosmetisch hulpmiddel.

Uitleg

In het volgende filmpje wordt uitgelegd op welke manieren je de giftigheid van stoffen kunt aangeven.

Ook wordt uitgelegd wat het verschil is tussen acute en chronische toxiciteit

LD-50 

• LD-50 is maat voor acute giftigheid (lethal dose)
• Dit is de dosis waarbij de helft van de proefdieren overlijdt, uitgedrukt in mg per kg lichaamsgewicht.

Waarom is LD50 van water niet 0?

Leg uit waarom de LD-50 waarde niets zegt over de chronische toxiciteit.

Bij een relatief giftige stof, is de LD-50 dan (relatief) hoog of juist laag?

1. Hoog
2. Laag
3. Geen idee

ADI-waarde

• Aanvaardbare dagelijkse inname (acceptable daily intake)
• Aantal mg per dag per kg lichaamsgewicht dat een persoon binnen mag krijgen zonder gezondheidseffecten.
• Voor medicijnen en additieven in voedingsmiddelen.

Wat betekent ADI-waarde van een stof?

1. Wanneer die stof schadelijk voor je is
2. Hoeveel gram je van die stof per dag mag innemen
3. Wat de Algemene Dagelijkse Inname van een stof is
4. Hoeveel mg je van die stof per kg lichaamsgewicht mag innemen.

Wat is de ADI-waarde van mentol?

Hoeveel mg tin mag een man van 85 kg binnenkrijgen?

1. 17
2. 85
3. 170
4. 850

Een vrouw weegt 60 kg en krijgt 300 mg nitraat binnen. Is de ADI-waarde overschreden?

1. nee
2. ja

Een persoon weegt 75 kg. Hij krijgt 25 gram van een stof binnen waarvan je 0,3 gram per kg lichaamsgewicht mag binnenkrijgen.
Hoeveel mag de persoon binnenkrijgen?

1. 0,3 gram
2. 25 gram
3. 22,5 gram
4. 75 gram

Voor elke wijze van innemen is er een veilige grens vastgesteld. Hoe heet deze drempelwaarde?

1. LD-50
2. TGG (grenswaarde)
3. MAC-waarde
4. ADI

TGG-waarde

• Tijd Gewogen Gemiddelde


• Maximale concentratie van een stof waar een volwassen persoon gedurende 8 uur (soms 15 min) per dag, gedurende een heel arbeidsleven, aan mag worden blootgesteld zonder gezondheidsproblemen.
• Uitgedrukt in ppm of mg per m³

De TGG-8 waarde zegt iets over

1. De gemiddelde hoeveelheid er van een stof in een ruimte aanwezig mag zijn gedurende de werkdag.
2. De kans dat een giftige stof in een bepaald etenswaar aanwezig is.
3. De hoeveelheid waarbij de helft van de proefdieren dood gaat.
4. De gemiddelde hoeveelheid die gedurende een piek van 15 minuten mag aanwezig zijn.

Leg uit of de TGG-15 hoger of lager zal zijn dan de TGG-8 voor een stof

Chronische toxiciteit

Giftigheid op de lange termijn of chronische toxiciteit is moeilijk vast te stellen met proeven. Van veel stoffen is die dan ook niet bekend. Het kan zijn dat het gaat om effecten over tien jaar, dertig jaar of zelfs in de tweede of derde generatie.

Chronische toxiciteit

Chronische effecten kunnen zijn:

carcinogeniteit = kankerverwekkende eigenschappen

teratogeniteit = kans op aangeboren afwijkingen (vb: Softenon)

mutageniteit = erfelijke afwijkingen in het DNA

aborterende werking 

allergische reacties

Cumulatieve effecten door het ophopen van het gif in het lichaam.

Opname giftige stoffen