hoofdstuk 5

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Hoofdstuk 5 Steden en Staten

wat gaan we doen?

inleiding lezen

uitleg deelvraag 1

aan het werk

afsluiting

De late middeleeuwen

Periode van 1000 tot 1500 n.C.

Tijdvak 4: tijd van steden en staten

Vervolg op hoofdstuk 4: vroege middeleeuwen

Dit behandelen we in hoofdstuk 5: steden, staten en de kerk

Leerdoelen 5.1

• Je kunt de oorzaken noemen van de opkomst van steden in de late middeleeuwen.
  
• Je kunt uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond.
  
• Je kunt aan de hand van een voorbeeld van een middeleeuws netwerk tussen handelssteden uitleggen waarom samenwerking voordelig was.

Je kunt de oorzaken noemen van de opkomst van steden in de late middeleeuwen.

Rond jaar 1000:

• Continuïteit --> Meeste mensen woonden + werkten op platteland 
• Verandering --> handel + nijverheid bloeide weer op

       --> twee oorzaken.

1. Verbetering in de landbouw

• Betere werktuigen: ploeg van ijzer, het halsjuk
• Grond efficiënter gebruiken -->
  drieslagstelsel:
  Landbouwmethode waarin een stuk land in het eerste jaar wordt gebruikt voor wintergraan en in het tweede jaar voor zomergraan, voordat het een jaar braak komt te liggen.

2. Woeste gronden ontginnen

= het voor landbouw bruikbaar maken van bossen en moerassen

• 1 + 2 zorgen voor stijging voedselopbrengst --> zorgt voor stijging bevolking + meer voedsel over om te ruilen 

• Voedsel ruilen op markten bij kruispunten, kloosters, kastelen --> Daar ontstonden dorpjes met handelaren + ambachtslieden --> sommige werden steden 
• Boeren trokken naar de steden 
• Tussen 900 - 1300 ontstonden er ongeveer 1000 steden in Europa
• Ontstaan agrarisch-stedelijke samenleving = Maatschappij waarin merendeel op platteland woont + werkt, maar ook deel in steden als ambachtsman of handelaar

Aan het werk!

 maken opdrachten 5.1

Leerdoel

Je kunt uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond

Van ruilen naar ontstaan geldeconomie

• Domeinheer vond pacht in vorm van oogst onhandig --> oogst vergaat. Geld praktischer --> leger + hofhouding betalen makkelijker

• Op markt niet altijd voldoende producten om direct te ruilen
• Boeren hadden geld nodig voor pacht + belasting

Nadeel geldeconomie = overal een ander soort munt... moeilijk te bepalen hoeveel de munten waard zijn. 

Leerdoel

Je kunt aan de hand van een voorbeeld van een middeleeuws netwerk tussen handelssteden uitleggen waarom samenwerking voordelig was

Handelsnetwerk

• Groeit --> grotere gebieden
• Steden die geld met langeafstandshandel verdienen: handelssteden
• Extra geld door tol heffen

• Vanaf 12e eeuw samenwerking kooplieden Noord-Europese steden

Handelsnetwerk

• Hanze = handelsverbond van steden langs Noordzee en Oostzee. 

Voordelen: 

• 1. Koggeschepen in groepjes varen = veiliger 
• 2. Samen eisen minder tol te betalen 
• 3. Leveranciers mochten niet samenwerken met concurrenten Hanze

Producten: 

Engeland: wol, linnen

Oostzeegebied: hout, graan, haring, huiden

• Niet enige handelsnetwerk in Europa

• In Brugge ontmoetten Hanzekooplieden & kooplieden uit Zuid-Europa elkaar

Aan de slag 

Maken §5.1: 4 t/m 17

Tijd van ' Steden en "Staten" ' (1000-1500)

H5: Steden, staten en de kerk

----------------

5.1: 

Handel en de opkomst van de steden

5.1 Handel en de opkomst van de steden:

Leerdoelen

Je kunt:

1. Oorzaken noemen van  opkomst van de steden in de late middeleeuwen
2. Uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond
3. Uitleggen waarom samenwerken in een netwerk van handelssteden voordelen heeft. Geef daarbij een voorbeeld van een handelsnetwerk.

5.2  De middeleeuwse stad

Leerdoelen

• Je kunt de sociale lagen in een middeleeuwse stad noemen en uitleggen hoe het ambachtswezen was georganiseerd.
• Je kunt uitleggen waarom de invoering van stadsrechten laat zien dat steden in de late middeleeuwen meer macht kregen ten opzichte van de adel.
• Je kunt uitleggen hoe steden in de late middeleeuwen werden bestuurd.

Middeleeuwse stad: sociale groepen

 Sociale groepen in de stad

 Wie in de stad woonde, was een BURGER

1. Rijke kooplieden en belangrijke ambachtslieden
   
2. Winkeliers en gewone ambachtslieden
3. Gewone arbeiders
4. Bedelaars en daklozen

De meeste gilden hadden een prachtig gildehuis. Hier werden, behalve vergaderingen, ook feesten gehouden. Heel het leven draaide om het gilde.

Voorbeelden van ambachten in een middeleeuwse stad:

- smid

- bakker

- timmerman

- meubelmaker

- brouwer

- kleermaker

Het Gilde

Vereniging van ambachtslieden met hetzelfde beroep

Bijvoorbeeld: schoenmakers, kleermakers.

Alleen leden mochten het beroep uitoefenen

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

Waarom een Gilde?

Tegen concurrentie

Regels voor:

* Werktijden

* Opleiding

* Prijs en kwaliteit van de producten

Elkaar steunen

Elkaar helpen bij ziekte of overlijden

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

Van leerling 

tot meester

• Je mag alleen een eigen bedrijf hebben, als je lid van een gilde bent.

• Hiervoor moet je eerst meester worden:

1. Je begon al erg jong als leerling;
2. Daarna werd je gezel;
3. Als je meesterproef had gedaan kon je meester worden. 

Middeleeuwse ambachtslieden aan het werk.

maak de opdrachten bij 5.2

5.1 Handel en de opkomst van de steden:

Leerdoelen

Je kunt:

1. Oorzaken noemen van  opkomst van de steden in de late middeleeuwen
2. Uitleggen dat er weer een geldeconomie ontstond
3. Uitleggen waarom samenwerken in een netwerk van handelssteden voordelen heeft. Geef daarbij een voorbeeld van een handelsnetwerk.

Stadsrechten

De Heer gaf steden stadsrechten

Stad betaalde de heer voor de rechten.

Zo kon de heer  zijn leger en mensen aan zijn hof (hofhouding) betalen.

Maar de adel werd wel minder machtig en de burgers machtiger!

Stadsrechten

De Heer gaf steden stadsrechten

Stad met stadsrechten mocht: 

• Zelf de stad besturen
• Eigen wetten maken
• Stadsmuur bouwen
• Eigen leger hebben
• Rechtspraak zelf doen
• Eigen munten slaan

Rechters = het bestuur

Wie is de baas?

• De schout is de voorzitter. Aangesteld door de heer
• De schepenen zij zijn de andere rechters.
• Hun taken:
• Misdaden oplossen 
• Misdadigers berechten en laten straffen
• Veiligheid in de stad
• Verdediging van de stad
• Regels in de stad bepalen (wetten)

Straffen in de Middeleeuwen

• Zeker: lijfstraffen en doodstraffen kwamen voor...
• ...maar de meeste straffen waren geldboetes!
• Die leverden meer op en kostten minder geld: een beul moet je als stad namelijk ook gewoon betalen!

Begrippen uit deze les

• burgerij
• gilde
• meester, leerling en gezel
• stadsrechten



• schout
• schepenen

Carcassonne

Sleep de foto's naar de juiste plek in de stad.

Het gilde controleert de kwaliteit en de prijs van de producten die de gildeleden maken.

1. Waar
2. Niet waar

Als een gildelid ziek is, zorgen de andere leden voor hem en zijn gezin.

1. Waar
2. Niet waar

Waar zorgde het gilde in de middeleeuwen NIET voor?

1. Elkaar steunen in slechte tijden
2. Opleiding
3. Rechtspraak
4. Eigen regels

Stadsrechten: het recht van een stad op eigen winkels.

1. Waar
2. Niet waar

Van wie kreeg een stad stadsrechten?

1. Schepenen
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

Hij is de baas van de schepenen

1. Schout
2. Burgemeester
3. Rechter
4. Jury

De schout is de plaatsvervanger van de ... in de stad

1. Burgemeester
2. Heer
3. Rechter
4. Politie

Lees onderstaande drie zinnen. Kies steeds het juiste woord:

1. Burgers kochten stadsrechten van een heer / rechter.
2. Hierdoor regelden ze meer / minder voor hun bestuur en rechtspraak.

1. 1. heer, 2. meer
2. 1. rechter, 2. meer
3. 1. heer, 2. minder,
4. 1. rechter, 2. meer

De Middeleeuwse Stad

Leven in de Middeleeuwse stad