H1.3 Schuivende continenten

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Schuivende continenten

Leerdoelen

• Je kan uitleggen hoe ‘convectiestromen’ de lithosfeer laten bewegen;
• Je kan ‘platentektoniek’ verklaren aan de hand van paleomagnetisme de drie soorten plaatbeweging (divergent, convergent, transform) uitleggen en verklaren; hun gevolgen beschrijven en verklaren;
• Je kan het ontstaan van mid-oceanische ruggen, plooiingsgebergten, diepzeetroggen en breukgebergten verklaren;
• Je kan de werking van een ‘hotspot’ uitleggen;
• Je kan strato- en schildvulkanen herkennen en hun eigenschappen benoemen.

Opbouw van de aarde

Even terug naar de les van vorige week!

Convectiestromen?

Mantelconvectie is convectiestroming in vast gesteente in de aardmantel. Convectie treedt in de Aarde op twee plaatsen op: in de aardmantel en in de buitenkern. De convectie van vast materiaal in de aardmantel is een aandrijvend mechanisme van platentektoniek in de lithosfeer.

Hoe werkt convectie in de mantel?

Mantelconvectie vindt plaats op lange ("geologische") tijdschalen. Typische stroomsnelheden zijn enkele millimeters tot enkele centimeters per jaar. Het is in de mantel de belangrijkste wijze waarop de Aarde haar interne warmte verliest. Mantelgesteente staat bloot aan een naar boven gerichte warmtestroom vanuit de aardkern. Doordat gesteente onder de drukken en temperaturen die in de mantel heersen plastisch deformeert kan er in de mantel, in tegenstelling tot de korst, stroming van vast gesteente plaatsvinden.

Kenmerken

• Heet taai vervormd mantel gesteente stijgt op
• Snelheid enkele mm/cm p/j
• Veroorzaakt beweging van de aardplaten  
• Veroorzaakt 3 typen plaatbewegingen
  

Heet, taai en vervormd

Wet van superpositie

De wet van de superpositie is een basisbegrip uit de geologie. De lagen in de bodem zijn zo gerangschikt dat de oudste lagen onderop liggen, en de jongste lagen boven, tenzij een later proces deze volgorde heeft verstoord.

Opdracht 6a t/m d

Opdracht 1a t/m 2f

Opdracht

Expert worden in een van de processen op aarde:

Paleomagnetisme

Mid-Oceanische rug

Plooiingsgebergte

Diepzeetroggen

Hotspots

Breukgebergten

Slabpull en Ridge push

Probeer een zo duidelijk mogelijk, niet te kort natuurlijk, uitleg te geven over de processen of natuurverschijnselen die links beschreven staan. 

Moeder magneet

Meer uitleg over het magnetisch veld van de aarde

Paleomagnetisme

Paleomagnetisme is in de geologie en geofysica de richting van het magnetisch veld in gesteenten. Gesteenten kunnen magnetisch zijn als ze magnetische mineralen bevatten. Magnetische mineralen in gesteenten nemen de richting aan van het aardmagnetisch veld ten tijde van hun vorming, waardoor de steen zelf ook (zwak) magnetisch wordt.

Opdracht 3a,b; 4a t/m e

Mid-oceanische rug(MOR)

Een voorbeeld van een mid-oceanische rug is de Mid-Atlantische rug in de Atlantische Oceaan. De mid-oceanische ruggen spelen een belangrijke rol in het proces van platentektoniek. Bij de ruggen bewegen verschillende tektonische platen van elkaar af. Het gevolg is dat er een ruimte ontstaat tussen de platen, deze ruimte zal worden opgevuld door magma uit de asthenosfeer (de laag in de Aarde onder de lithosfeer). De magma zal aan het oppervlak stollen, waardoor hier nieuwe oceanische lithosfeer zal worden gevormd. Dit zorgt ervoor dat op mid-oceanische ruggen veel vulkanisme voorkomt.

Spreidingszone?

Omdat de platen uit elkaar blijven bewegen, zal het proces door blijven gaan, waarbij steeds nieuwe lithosfeer worden gevormd bij de oceaanruggen. Men noemt in de platentektoniek een mid-oceanische rug daarom een spreidingszone. Het proces waarbij op spreidingszones oceanische korst wordt gevormd wordt oceanische spreiding genoemd.

Opdracht 5a t/m e

Plooingsgebergte

Gebergte waarvan de gesteentelagen plooien vertonen. Deze plooiingen ontstonden meestal door de werking van endogene krachten. Bijv. botsingen van twee continententale schollen.

Diepzeetroggen

Diepzeetroggen zijn super diepe inzinkingen van de zeebodem. Troggen bevinden zich altijd langs plaatgrenzen. Er moet sprake zijn van een convergente beweging, waarbij twee platen naar elkaar toe bewegen. Hier zal dus één plaat onder de andere duiken en afsmelten, dit noem je subductie.

Breukgebergten

Breukgebergten ontstaan waar twee continentale platen uiteen drijven. Een

deel van het gebied langs de breuk komt omhoog (horst) of zakt weg (slenk).

Slab-pull en Ridge push

Slab pull = subductie, zware oceanische korts zakt onder de relatief(lichte) continentale korst. Ridge push ontstaat bij divergente platen lang MOR's

Vulkanische hotspots

Een hotspot is een plek op de lithosfeer waar vulkanisme plaatsvindt dat niet gerelateerd is aan plaatbewegingen zoals die in de plaattektoniek gelden

Vulkanisme

Schildvulkaan

Een schildvulkaan is een type vulkaan dat vlakke hellingen heeft. Schildvulkanen worden gevormd door uitbarstingen waarbij mafische (silica-arme) lava vrijkomt. Omdat mafische lava een kleinere viscositeit heeft (het stroomt makkelijk en is het minder explosief) dan felsische lava kan het snel over grote oppervlakten uitstromen en worden vulkanen met een kleine hellingshoek gevormd.

Stratovulkaan

Een stratovulkaan is een hoge kegelvormige vulkaan die is opgebouwd uit lagen van gestolde lava . Stratovulkanen hebben relatief steile hellingen en worden gekenmerkt door regelmatig explosieve uitbarstingen. De samenstelling van lava's uit stratovulkanen is relatief felsisch (rijk aan SiO2) wat de lava viskeus maakt. Lavastromen reiken dan ook niet tot op grote afstand van de vulkaan. Pyroclastische stromen en asregens daarentegen wel.

Samenvattend: de plaatbewegingen en gevolgen voor de lithosfeer

Opdracht H1.4: 1a t/m 3d