YH4-TH4-BS5

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

BS5: Onderzoek naar evolutie

V4

Thema 4

Evolutie

De volgende tekst is evolutionair niet juist opgesteld.
De ijsbeer paste zich aan aan zijn nieuwe, sneeuwrijke omgeving door zijn vacht wit te laten worden

Maak van de bovenstaande omschrijving een juist 'Darwin antwoord'.

BS4: Het juiste antwoord op een 'Darwinvraag'. Deze vier elementen zitten ALTIJD in je antwoord!!!

Een 'Darwinantwoord' bestaat altijd uit de volgende elementen

• Benoem letterlijk: "Er is sprake van genetische diversiteit in de populatie" 
• Beschrijf op welke wijze de omgeving selectiedruk uitoefent op de populatie
• Beschrijf welk selectievoordeel sommige individuen (dan) hebben
• Benoem letterlijk: "Door onderlinge voorplanting wordt de gunstige eigenschap doorgegeven aan het nageslacht"

Gebruik nooit: "het organisme heeft zich aangepast" Dit is echt FOUT!

Sleutelwoorden in een Darwinantwoord: genetische variatie, selectiedruk, selectievoordeel, onderlinge voortplanting

Als een arts de ziekte van Lyme vaststelt bij een patiënt schrijft de arts een antibioticum voor. Artsen zijn echter terughoudend in het voorschrijven van antibiotica. Door veelvuldig gebruik van antibiotica kunnen namelijk resistente bacteriestammen ontstaan. Je krijgt daarom niet bij iedere tekenbeet een antibioticum. 

Beredeneer hoe door het gebruik van een antibioticum een resistente

bacteriestam kan ontstaan. (2p)

Eindexamen 2021 !!!

Leerdoelen BS 5

1. Je kent enkele onderzoeksmethoden naar verwantschap. 
2. Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie.
3. Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan.
4. Je kunt een stamboom (cladogram) aflezen en construeren. 

Verwantschap 

Op basis van:

- anatomie (bouw en functie)

- biochemie (bloedeiwitten, cytochroom C) 

- ribosomaal RNA (rRNA)

- DNA 

Verwantschap op basis van anatomie

HOX-genen

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Zijn de voorpoot van de krokodil en de vleugel van een mol homologe of analoge organen?

Zijn de voorpoot van de krokodil en de voorpoot van een mol homologe of analoge organen?

1. homoloog
2. analoog

Zijn de vleugel van een vleermuis  en de vleugel van een vlieg homologe of analoge organen?

analoog

homoloog

Zijn de poten van insecten en de poten van zoogdieren homologe of analoge organen?

1. homologe organen
2. analoge organen

Zijn de poten van insecten en de poten van zoogdieren homologe of analoge organen? 

analoog

homoloog

Rudimentaire organen

Rudimentaire organen

BS5: Rudimentaire organen

• organen die in de loop van de evolutie hun functie hebben verloren
• organen kunnen zelfs verdwijnen
• voorbeelden: blindedarm bij de mens, bekken bij een walvis, dijbeen bij een slang

Rudimentaire organen

Verwantschap zichtbaar maken met een stamboom - cladistiek

Op basis van:

- anatomie (bouw en functie)

- biochemie (bloedeiwitten, cytochroom C) 

- ribosomaal RNA (rRNA)

- DNA 

Stambomen - cladistiek

tot ver 20e  eeuw -> uiterlijke kenmerken

rond 1970 onderzoek naar cytochroom c -> mitochondrien

-> rRNA vergelijking

rond 1990 indeling in 3 domeinen:

-> bacteriën, archaea en eukaryoten

nu meer op basis van DNA sequenties!

(1e genoom: $1.000.000.000,-  (1990-2003)

2020 zo'n $1000,- in 1 dag)

BS5: Hoe in clades indelen?

Tot ver in de 20e eeuw:

• op basis van uiterlijke kenmerken

Vrij recentelijk: op basis van moleculaire homologie

• overeenkomsten in DNA sequenties
• overeenkomsten in eiwitbouw (homologie in aminozuurvolgorde (primaire structuur))

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!

Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.

Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Leerdoelen

• Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie
• Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan
• Je kunt beschrijven wat het doel is van de cladistiek
• Je kunt een cladogram op een juiste wijze interpreteren
• 
  

Huiswerk

• Je maakt de volgende opgaven op BVJ online van BS5: 50 t/m 57