De Opstand - Klas 4

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

In deze les:

1. Leerdoelen

2. Kenmerkend aspect

3. Herhalingsopdrachten

4. Uitleg + aantekeningen

5. Video's 

6. Huiswerkopdrachten

Leerdoelen

1. Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand. 

2. Je kunt beschrijven hoe uit de Opstand de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond. 

3. Je kunt de gevolgen van de Opstand voor de bestuurlijke en religieuze verhoudingen in de Republiek beschrijven. 

Kenmerkend aspect

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat. 

--> Conflict = De Nederlandse Opstand/ Tachtigjarige Oorlog tussen de Spaanse kroon en de opstandige Nederlandse gewesten. 

--> Nederlandse staat = De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Ontdekkingsreizen

De Reformatie

Renaissance

Luther

Columbus

Da Vinci

Conquistadores

Uomo universalis

Aflaat

encomiënda

Redenen om ontdekkingsreizen te gaan

Wat is géén gevolg van de ontdekkingsreizen?

1. Driehoekshandel
2. Vele indianen sterven
3. Kerstening
4. Hervorming van de kerk

Luther

Calvijn

"Zelfs als de dragers van het gezag slecht zijn en goddeloos, is het toch het gezag en zijn macht goed en van Godswege."

"Onze gehoorzaamheid is alleen dan verplicht als de gehoorzaamheid op onze Heer is gericht: want aan zijn wil zijn alle wensen van de koningen onderworpen, hun besluiten moeten stroken met de wil van de Heer."

Uitleg

Bourgondische Nederlanden 

centralisatie t.o.v. particularisme

Maria van Bourgondië - Maximiliaan I van Habsburg

Huwelijks politiek

--> Keizer Karel V

Uitleg

Keizer Karel V:  hertog van Bourgondië (1515-1558), koning van Spanje (1517-1556) en keizer van het Heilige Roomse Rijk (1519-1558)

Wilde centraliseren. Dat stond lijnrecht tegenover 

het particularisme (= het streven naar het behoud

van privileges). 

Centralisatiepolitiek van Karel V

Drie collaterale raden: (lees blz. 111!)

Geheime Raad 

Raad van Financiën 

Raad van State 

Machtsstrijd: 

Juristen; ambtenaren in dienst van Karel V, wilden wetgeving en rechtspraak centraliseren. Nederlandse edelen wilden hun voorrechten behouden. 

Aantekening

Oorzaken Opstand: 

1. Politiek; de landsheer wilde centraliseren, dat stond lijnrecht tegenover het particularisme van de Nederlandse edelen. 

(bijv.; Collaterale Raden en de groeiende invloed van juristen t.o.v. edelen.)

2. Religieus; de landsheer wilde centraliseren; alleen het katholieke geloof werd toegestaan en ketters vervolgd.  

(voorbeeld; instelling Bloedplakkaten 1550)

3. Economisch; verzet tegen centrale belastingen (voorbeeld; Tiende Penning)

Leg uit hoe het innen van belasting een leenheer hielp om zijn rijk te centraliseren

Uitleg

Willem van Oranje 

- Prins van Oranje / Orange (Frankrijk)

- Graaf van Nassau-Dillenburg

---------------------------------

- Brussel

- Filips II

- Protestants -> katholiek

1555: Godsdienstvrede van Augsburg. Karel V treedt af. 

Uitleg

Karel V treedt af. 

Filips II van Spanje    +     Ferdinand van Oostenrijk. 

Filips II

Landsheer van de Nederlanden en koning van Spanje.

Samen aan het hof in Brussel opgegroeid. 

Centraliseren en streng katholiek. 

Aantekening

1555 - Godsdienstvrede van Augsburg --> 1555 Karel treedt af. 

1555 - Zijn zoon Filips II wordt landsheer der Nederlanden. 

Filips wil centraliseren en bestrijdt de protestanten fel. 

1559 - Filips II vertrekt naar Spanje -> Margaretha van Parma regeert in zijn naam als landvoogdes. 

Willem van Oranje, als hoogste edelman, uit kritiek op Filips' godsdienstbeleid ((bron 24))

Herhalen: Wat is géén Collaterale Raad?

1. Geheime Raad
2. Raad van Financiën
3. Raad van Kerk en Staat
4. Raad van State

Centralisatie

Particularisme

Besturen vanuit het hof in Brussel

Bestuur bij gewesten zelf

Karel V

Eigen wetten en regels in gewest

Collaterale Raden

Eigen munten

Uitleg

1566 - Eedverbond (Smeekschrift) der Edelen

Brussel

'Ce ne sont que des gueux, madame'

Geuzen! 

Aantekening

Margeretha van Parma geeft toe aan het Eedverbond. 

Geen strenge vervolging dus: 

1. hagenpreken 

2. Beeldenstorm (1566) 

Leg uit waarom juist de beelden in de katholieke kerken neer werden gehaald tijdens de Beeldenstorm 1566.

Sleep de woorden naar de juiste plek

Aflaten

Beeldenstorm

Heiligenbeelden

eenvoudige kerk

kritiek

Johannes Calvijn

Paus

Katholieken

Protestanten

Uitleg

Voor de Beeldenstorm had Antoine Perrenot de Granvelle, een raadgever van koning Filips II en later van Margaretha van Parma de inquisitie ingevoerd. 

In 1561 kwamen drie hoge edelen uit de

Nederlanden tegen zijn beleid in opstand, het 

driemansschap; Oranje, Egmont en Van Horne

Filips de Montmorency,                 Willem van Oranje                  Lamoraal I van Gavere  

Graaf van Horne                               Prins van Oranje,                     Graaf van Egmont

                                                              Graaf van 

                                                              Nassau-Dillenburg

(1524 - 1568)                                       (1533 - 1584)                               (1522 - 1568)

Uitleg 

Alva naar de Nederlanden

Fernando Álvarez de Toledo, hertog van 

het Spaanse gebied Alba (/Alva). Een vrome 

generaal die al een lange militaire carrière

achter de rug had. 

 

Aantekening

1567 - De hertog van Alva komt aan in Brussel met een leger van 10.000 man. Hij vervangt Margaretha van Parma als landvoogd en stelt de Raad van Beroerten aan. 

De Raad van Beroerten (= Bloedraad) veroordeelde duizenden protestanten.

Daarnaast stelt hij een centrale belasting in; de Tiende Penning*. 

(*10 % van alle verkochte producten gaat naar de Spaanse staat, een soort btw dus). 

In het beleid van Alva komen enkele oorzaken voor het uitbreken van de Opstand aan bod. Welke?

Uitleg

De opstandige ridders; de Graaf van Egmont en Van Horne werden opgepakt door de Bloedraad en in Brussel (1568) publiekelijk geëxecuteerd. Dat was een grove schending van de regels van de ridderorde van het Gulden Vlies. 

https://historiek.net/orde-van-het-gulden-vlies-ridderorde/82515/

Sleep de gebeurtenis naar het juiste jaartal

1566

1521

1567

1568

Begin van de opstand

Luther moet voor de Rijksdag verschijnen

Smeekschrift der Edelen

Alva komt naar de Nederlanden

Waar was de hoge adel ontevreden over wat betreft de centralisatiepolitiek van Filips II

1. aantasting van hun privileges
2. de beeldenstorm
3. de godsdienstvrijheid
4. Het calvinisme

Verschillen tussen Luteranisme en Calvinisme.
Wat zijn hun idee"n over de paus?

1. Beide erkennen de paus als leider van de kerk
2. Luther erkent de paus als leider van de kerk
3. Calvijn erkent de paus als leider van de kerk
4. Beide erkennen de paus niet als leider van de kerk.

Wat was de staatsgodsdienst
van de Republiek?

1. Katholicisme
2. Calvinisme

Philips de Montmorency,

Graaf van Horne

Willem van Oranje,

Graaf van Nassau-Dillenburg

Prins van Oranje

Fernando Álvarez de Toledo, 

Hertog van Alva (Alba)

Filips II, 

Koning van Spanje

Uitleg 

1567 - Alva komt naar de Nederlanden --> terreur

Willem van Oranje --> Nassau

Vanuit Nassau valt Oranje samen met zijn 

broers en gesteund door een leger van 

Franse protestanten; de Hugenoten.

Aantekening

1568 - Willem van Oranje komt openlijk in opstand

23 mei 1568 - Slag bij Heiligerlee = Begin Opstand

De eerste veldslagen zijn veelal niet succesvol tot 1 april 1572; Inname van Den Briel door de watergeuzen

Leerdoelen

1. Je kent de economische, politieke en religieuze oorzaken van de Nederlandse Opstand. 

2. Je kunt beschrijven hoe uit de Opstand de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond. 

3. Je kunt de gevolgen van de Opstand voor de bestuurlijke en religieuze verhoudingen in de Republiek beschrijven.