H5 - De kerk in de late middeleeuwen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

De kerk en ketterij 

Leerdoel

Aan het eind van deze lessen kun je: 

- Uitleggen wat het christelijk geloof in de late middeleeuwen inhield

- Beschrijven hoe de kerk in de late middeleeuwen was georganiseerd

- Uitleggen hoe de kerk in de late middeleeuwen omging met christenen met afwijkende geloofsopvattingen

- uitleggen hoe de verhouding tussen de christelijke kerk en de islam zich ontwikkelde.  

- Bevolkingsgroei + heropleving handel = ontstaan steden
- Verschil ontginningen en drieslagstelsel.
- Voordeel gilden: minder concurrentie, 

goedkoper transport
, opleiding, voorzieningen voor weduwen en wezen

'Momento Mori'

• In de Middeleeuwen waren de meeste mensen in Europa christenen
  

•  Leven na de dood - Mensen waren van nature zondig
• Zonde = Wat God verboden heeft: Stelen of liegen
• Biechten en goede daden zouden zonden weer goedmaken: Zorgen voor arme en zieke mensen
• Gedenk te sterven --> Hemel of Hel

Bidden en Heiligen

• Doel bidden = bescherming of steun vragen van God.
• Heilige vereering = iemand die voor het geloof is gestorven.
• Reis naar een heilige plek = Bedevaart (Rome/Jeruzalem).
• Relieken = botten van heiligen.

Sint-Valentinus, Sint-Maarten, 
Sint-Nicolaas, Sint-Sylvester 

Hoger, beter, mooier

• Mensen wilden erg graag na hun dood in de hemel komen.
• Om hun God te eren bouwden ze hoge kerken.
• Ook konden ze zo laten zien hoe rijk de stad was.
• Het geld voor de bouw kwam van de gilden, of van de handel in aflaten.
• Met een aflaat kon je je zonden afkopen om tóch in de hemel te komen

Hoger, beter, mooier

De bouw van de dom (latijn: domus, huis) in Keulen is begonnen in 1248, maar de kerk was pas in 1880(!) klaar. De bouw lag vaak jaren stil omdat het geld op was, of omdat delen van de kerk tijdens de bouw instorten. De beide torens van de kerk zijn ongeveer 160 meter hoog.

Aflaat brief

De monnik Tetzel verkoopt aflaten

Organisatie van
de kerk

Alle gelovingen van een dorp of stadswijk = parochie. Een parochie had een eigen kerk en een eigen pastoor = een priester.

Parochies in een bepaald gebied vormen een Bisdom. Een Bisdom werd bestuurd door een Bisschop = baas over de pastoors in het Bisdom.

Bisschoppen werden benoemd door de Paus = Hoofd van de katholieke kerk (Rome)

Hoe noem je de geestelijke die de kerkdiensten voor de gelovigen verzorgt?

1. Priester
2. Monnik
3. Bisschop
4. Kardinaal

Hoe noem je een bewijs dat de kerk je zonden heeft vergeven?

1. een adellijke titel
2. reliek
3. oorkonde
4. aflaat

Wie was het hoofd van de katholieke kerk?

1. Bisschop
2. Paus
3. Kardinalen
4. Priester

Hoe noem je iemand die voor het geloof is gestorven?

1. Monnik
2. Priester
3. Heilige
4. Bisschop

Waarom was het bouwen van kerken en kathedralen zo belangrijk voor de Middeleeuwse mens? Noem 2 redenen.

Waarom kochten veel mensen in de Middeleeuwen een aflaat bij de kerk?

Waarom was de verkoop van aflaten gunstig voor de katholieke kerk?

Weektaak:

1HV
- Lezen paragraaf 5.3
- Maken opdracht 2-10
1V:
- Lezen paragraaf 5.3
- Maken opdracht 2-14

Heb je nog een vraag over de les?

De Middeleeuwen

De kerk, ketterij en kruistochten

Geloof in de
Late Middeleeuwen

Bedelorden

• Verzet tegen de katholieke kerk; Té rijk en té machtig
• Er werden nieuwe kloosterorden gesticht - nieuwe en strengere leefregels voor monnikenen en nonnen. 
• Sommige bedelorden moeten bedelen voor levensonderhoud = Bedelorden

Ketters en inquisitie

• Inquisitie =  kerkelijk rechtbank - ketters op de brandstapel
• Ketterij = mensen die afweken van de officiële kerkelijke leer.
• Tegen paus of katholieke geloof, joden, homoseksueel, wetenschappers..

Bijgeloof

• Er gebeurden veel dingen om hen heen die zie niet begrepen: natuurrampen, hongersnoden, ziektes en overlijden.
• De mensen vroegen hulp aan de kerk, maar die kon hen niet altijd helpen
• Daarom waren de mensen erg bijgelovig: ze probeerden met witte magie ervoor te zorgen dat dingen toch goed gingen.

Heksen

• Dingen die misgingen waren vaak de schuld van mensen die zich bezighielden met zwarte magie.
• Er werd gezocht naar een zondebok, iemand die je de schuld kunt geven.
• Deze zondebokken werden vaak gevonden in mensen die andere gewoonten hebben.
• Zo werden sommige vrouwen (én mannen) van hekserij beschuldigd.

Vervolging van heksen

• Om heksen te 'ontmaskeren' werden de meest vreselijke ondervragingen en proeven gebruikt.
• Zo werden heksen gewogen of in het water gegooid om te kijken of ze te licht waren (en dus bleven drijven).
• Heksen werden verbrand om er zeker van te zijn dat de duivel werd uitgedreven.

Vermoedelijk zijn er in Europa ongeveer tussen 1450 en 1650 ongeveer 60.000 mannen en vrouwen als 'heks' terechtgesteld. Opvallend is dat de heksenvervolging eigenlijk pas aan het einde van de Middeleeuwen plaatsvond.

Joden

• In de Middeleeuwen vonden de mensen de Joden 'vreemd' en 'onbetrouwbaar'.
  
• Zo zouden zij het drinkwater hebben vergiftigd met de pest.
• Joden moesten vaak in andere delen van de stad wonen (getto's), mochten geen eigen grond bezitten en ze mochten geen lid zijn van een gilde.
• Daarom hadden ze vaak beroepen als: handelaar, bankier of juwelier.

Als er in een middeleeuwse stad de pest uitbrak of er was een misdrijf gepleegd, dan werden de Joden vaak als schuldigen aangewezen. Het gevolg was een pogrom: een uitbarsting van Jodenhaat. De huizen van de Joden werden geplunderd en vernield. De Joden zelf werden mishandeld.

De rol van de kerk

• De kerk deed erg weinig aan de vervolgingen van Joden en heksen
• Het christelijke geloof was het enige ware geloof: alle andere geloven waren ketters en moest worden vernietigd.
• Voor veel christenen waren het Joden geweest die Jezus hadden gekruisigd: dit konden ze niet vergeten.

Weektaak:

1HV
- Lezen paragraaf 5.3
- Maken opdracht 2-10
1V:
- Lezen paragraaf 5.3
- Maken opdracht 2-14