De les geschiedenis

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 1

Welkom bij Geschiedenis 

Mijn naam is Meneer Verkleij 

Wat weten jullie al over geschiedenis?

De Middeleeuwen

Veilig maar vies

Wat weet je al over de Middeleeuwen?

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt: iemand die binnen de poorten van een stad woont.

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Een dodelijke ziekte...

• De pestbacterie bestond al eeuwen in meren in China
• De bacterie leeft in het bloed van de zwarte rat
• Vlooien leven van het bloed van de rat en worden besmet met de pest
• De pest zorgt ervoor dat vlooien niets binnenkrijgen, waardoor ze honger houden en op zoek naar nieuw voedsel gaan: het bloed van mensen.
• Een besmette vlo brengt zo de pest over op mensen.

De pestbacterie, Yersinia pestis, 2000x vergroot.

De pest in Europa

• In 1347 komt de pest aan in Europa: via de Krim naar Italië
• Via de handel verspreidt de ziekte zich razendsnel door Europa
• De viezigheid en het ongedierte in de middeleeuwse steden helpen ook mee in het ontstaan van de grote pestepidemie van 1347 tot 1351
• Uiteindelijk sterft 1/3 van de Europese bevolking, ongeveer 20 miljoen mensen.

De pest door de ogen van schilder Pieter Brueghel de Oude (1562). Voor veel mensen moet de pest zo zijn ervaren: overal dode mensen en complete steden die zijn verlaten.

De verspreiding van de pest tussen 1347-1351

1347

midden 1348

begin 1349

eind 1349

1350

1351

kleine uitbraak van de pest

Straf van God!

• De oorzaken van de pest zijn pas in de 19e eeuw bekend geworden
• Voor de mensen in de Middeleeuwen was de ziekte een straf van God
• De mensen dachten dat God hen ging straffen, omdat ze niet goed en zondig hadden geleefd.

Flagellanten sloegen zichzelf om zo aan God te laten zien dat zij spijt hadden van hun zonden. De naam Flagellant komt van het Latijnse woord voor zweep: flagellum. Aan het eind van de leren riempjes zitten spijkers.

Video

Clipphanger: De Pest

0

Eten

• VOedsel komt niet uit de lucht vallen!
• Middeleeuwers aten vlees maar ook veel producten die waren gemaakt van graan! -> hoe en waar vinden we dit op het domein?
• Wat hebben we nodig om van graan iets eetbaars te maken? denk ook hier aan bij je tekening

Een onveilige tijd

• Op de oude wegen die nog door de Romeinen waren aangelegd was het niet veilig!
  
• Overal kans op overvallen door Rovers 
• Hierdoor stond de handel stil en werd er bijna geen voedsel meer naar steden gebracht 
  
• Mensen gingen op het platteland wonen!
  

Domeinen 

• Om veilig te zijn gaan kleinere boeren wonen op het gebied van een grote boer die hen kan beschermen
• Kleine boeren moeten dan wel hun land aan de grote boeren geven 
• Zo worden sommige boeren Heer van een heel groot stuk land: Een domein

Hofstelsel (1)

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein

• De heer, bijvoorbeeld een ridder, was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een donjon, een soort kasteel en soms in een vroonhof, de grote boerderij van de heer in het dorp

Hofstelsel (2)

• In het hofstelsel was het domein in twee stukken verdeeld.
  

• Het ene deel van de grond was verpacht (verhuurd) aan horige boeren voor eigen opbrengst. Zij moesten een deel van opbrengst als pacht (belasting) betalen)

• De opbrengst van het andere deel was volledig van de heer.

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Veel plichten,

weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• De boeren waren horigen van de heer: ze moesten gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen
• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer.

Wat gaan we deze les doen?

• We gaan ons verder verdiepen in het Middeleeuwse Domein
• We gaan voor onszelf uitzoeken hoe dit er uit ziet en gaan vervolgens in groepjes van 2 een Domein ontwerpen
• Domein moet er uit zien zoals een echt domein er uit heeft gezien 

De heer en bescherming

• De Eerste domeinen ontstaan door onveiligheid.
• Domeinen waren plekken waar de heer ( vaak een ridder) woont en zijn horigen en vrije boeren kan beschermen
• Denk dus bij het ontwerpen van je domein aan het tekenen van zaken om de horigen veilig te houden 
• Denk ook aan de Heer: Hij is heel belangrijk! zou dit te zien zijn aan zijn huis en voorzieningen?

Geloof

• Ook het Christendom was erg belangrijk voor de Mensen uit de Middeleeuwen! 
• Denk hier aan bij het tekenen van je domein! 
• wat hebben gelovige mensen nodig ?

Vrije boeren en woeste gronden

• De horigen woonden op het Domein en moesten voor alles toestemming vragen aan de heer.
• Vrije boeren hoeven dit niet! waar wonen de vrije boeren ( teken dit)
• Buiten het domein was vaak een gebied waar de heer kan jagen, hout kan kappen etc, we noemen dit woeste gronden!
• 
  

Waarom woonden mensen in de Tijd van steden en staten zo graag in een stad? Kies het juiste antwoord.

1. In de stad was het schoner dan buiten de stad.
2. In de stad was het rustiger dan buiten de stad.
3. In de stad was veel te doen. Zo waren er vaak feesten en markten.
4. In de stad kwamen minder vaak ziektes voor dan buiten de stad.

Er stierven miljoenen mensen aan de pest. Waardoor maakte de pest zoveel slachtoffers?
Kies het juiste antwoord.

1. De mensen dachten dat de pest een straf van God was. Daarom wilden ze de zieken niet helpen, want ze dachten dat God dan nog bozer zou worden.
2. Alleen arme mensen stierven aan de pest. Dat kon de rijke mensen weinig schelen en dus kregen de arme mensen geen hulp.
3. Men wist niet wat de oorzaak van de ziekte was. Daardoor kon er geen goede manier bedacht worden om de ziekte uit te roeien.

Mensen gooien poep en plas op straat. Was dat normaal in middeleeuwse steden?

1. Ja
2. Nee

Om de stad is een muur gebouwd waar een poort in zit. Was dat normaal in middeleeuwse steden?

1. Ja
2. Nee

Er lopen varkens door de stad. Was dat normaal in middeleeuwse steden?

1. Ja
2. Nee

De Pest

De opdracht

• Je maakt deze opdracht individueel
• Je moet je inleven in de late middeleeuwen
• Je hebt de hele les de tijd voor deze opdracht 

Het verhaal

• Je bent een inwoner van het middeleeuwse Deventer
• De pest is net zoals in Zuid-Nederland ook in jouw stad uitgebroken
• Om je heen zie je steeds meer mensen ziek worden
• De pestdokter komt naar je stad 

De pest

• Je wil je stad beschermen voor de pest
• Je gaat hierom waarschuwingsposter maken zodat niet iedereen besmet raakt
• Bedenk je wel dat je in de Middeleeuwen leeft en dus geen moderne medische middelen hebt

Opdracht

• Je maakt een poster waarmee je het volk waarschuwt voor de pest
• Je laat zien waardoor de pest verspreid wordt ( denk aan middeleeuwse kennis)
• Je laat zien welke oplossingen er zijn voor de ziekte
• Denk er aan veel plaatjes te gebruiken( niet iedereen kan lezen!)
• De poster moet opvallen!! je wil mensen waarschuwen