HC2, DC2 Duitsland na de oorlog (1945-1961)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Deelcontext 2: Duitsland na de oorlog

Deelvraag: Hoezeer beïnvloedde de 

Koude Oorlog de geschiedenis van 

Duitsland na de Tweede Wereldoorlog 

(1945-1961)?

In de periode na de oorlog zijn, met toestemming van de geallieerden, zeker 12 miljoen Duitsers uit hun huizen gezet en van hun land gejaagd door Tsjechen, Polen en Russen. Miljoenen zijn door internering, honger, kou, massamoord en verkrachting om het leven gekomen. De overlevenden moesten een nieuwe woonplaats vinden in het kleinere Duitsland.

Heimatvertriebene

Volksdemocratieën

In deze oost-Europese landen achter het IJzeren Gordijn werden door de communistische regering in Moskou (Stalin) zogenaamde volksdemocratieën ingericht. Ze werden bestuurd door communistische partijen die gehoorzaam waren aan de regering in Moskou. Stemmen mocht, maar er was maar één partij om op te stemmen.

Trumandoctrine

Vlak na de oorlog bleef de economische situatie in Europa slecht. De Amerikanen waren bang dat heel europa in handen zou vallen van het communisme. Er was bijvoorbeeld een (mislukte) poging van communisten om de macht over te nemen in Griekenland in 1947. President Truman van Amerika beloofde iedereen te steunen met geld en andere hulp om te voorkomen dat hun land communistisch zou worden: dit is de Trumandoctrine.

Stalin probeert het communisme uit te breiden naar andere landen

Marshallplan

Bij de Trumandoctrine hoorde het Marshallplan. Uit Amerika kwam dit plan om alle Europese landen een financieel-economisch reddingsplan aan te bieden. Met Amerikaanse steun konden de industrie en landbouw snel weer op poten gezet worden. Daardoor, zo dachten de Amerikanen, zou de steun voor het communisme snel afnemen. Stalin verbood de landen achter het IJzeren Gordijn deze steun aan te nemen. De West-Europese landen, inclusief het westen van Duitsland in de geallieerde bezettingszones, accepteerden deze hulp wel.

De blokkade van Berlijn

Blokkade van Berlijn 1948

Om het slagen van het Marshalplan te helpen voegden de geallieerden hun bezettingszones  economisch samen. Er werd daar een nieuwe munt ingevoerd: de Deutschmark. In de Russische bezettingszone van Duitsland was er geen Marshallplan en geen nieuwe munt. Stalin was boos over deze maatregelen. Het was namelijk tegen de afspraak in dat Duitsland een economische eenheid zou blijven.  Het kan ook zijn dat Stalin een poging wilde doen heel Berlijn in te lijven.

In elk geval legde hij een blokkade om Berlijn heen met tanks en soldaten. De geallieerden konden hun zones in Berlijn aleen nog bereiken met vliegtuigen. De luchtbrug was een succes. Na en jaar gaf Stalin de blokkade op en kon Berlijn ook weer over land bereikt worden.

BRD 1949

Na de economische tweedelinge en de blokkade volgde al snel de oprichting van de zelfstandige Duitse staat in het westen: de Bundesrepublik Deutschland. West-Duitsland kwam binnen de westerse invloedssfeer te liggen.

DDR 1949

Om direct te reageren op deze beslissing vanuit de westerse geallieerden riep Stalin in Oost-Duitsland de DDR in het leven. De DDR lag vanaf toen geheel binnen de Russische invoedssfeer.

De politieke en economische scheiding van beide Duitslanden bleef een feit tot de hereniging in 1991

NAVO 1949

West-Duitsland trad toe tot de NAVO (de Noord-Atlantische Verdrags-organisatie). Dat was een militair bondgenootschap van het westen om zich te verdedigen tegen de dreiging van de Sovjet-Unie. (West)Duitsland speelde dus internationaal weer mee, vier jaar na de oorlog.

EGKS 1952

West-Duitsland integreerde verder door deelname aan de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Economische samenwerking tussen de aangesloten landen was goed om twee redenen.

1. De productie van kolen en staal voor de oorlogsindustrie kon efficiënt en goedkoper georganiseerd worden.

2. Frankrijk en Duitsland hadden al eerder over het bezit van deze grondstoffen oorlog gevoerd. Door hun economiën op dit punt te integreren zou de kans op vreedzame oplossingen tussen deze landen toenemen.

Wirtschaftswunder jaren '50

De BRD ontving veel steun (denk aan het Marshallplan) voor de wederopbouw van de Duitse industrie en de Duitse steden en infrastructuur. Maar de Duitsers voerden de wederopbouw met ongelofelijk veel inzet uit. Gesproken werd over het 'economisch wonder' van de BRD.

Konrad Adenauer

In de jaren '50 werkte deze bondskanselier (minister-president van de BRD) keihard aan het verbeteren van het imago van West-Duitsland. zocht toenadering tot de voormalige geallieerden en andere westerse landen. Hij stimuleerde binnenlands het economisch herstel (Wirtschaftswunder) en hij maakte van de BRD een stabiele democratie die vertrouwd werd door de andere landen. Hij erkende het bestaan van twee Duitslanden echter niet, omdat hij vond dat er een Duitse eenheidsstaat moest zijn.

BRD

DDR

Staatssicherheitsdienst (Stasi)

Oost-Duitsland werd totalitair bestuurd. Het hele leven stond onder controle van de communistische partij en iedereen werd gecontroleerd op loyaliteit en trouw aan de DDR. De binnenlandse veiligheidsdienst (Stasi) had overal gewone mensen als spionnen rondlopen om ieders gedrag en uitspraken door te vertellen aan de stasi.

In 1953 kwamen veel Oost-Duitsers in opstand tegen het gebrek aan vrijheid en de bezetting door de Russen. De opstand van deze burgers werd neergeslagen waarna de controle door de staat alleen maar toenam.

Warschaupact 1955

Als reactie op het toetreden van de BRD tot de NAVO, trad de DDR toe tot het militaire bondgenootschap van het Oostblok (de Oost-Europese landen achter het IJzeren Gordijn): het Warschaupact.

Comecon 1949

De DDR trad ook toe tot het economisch samewerkingsverband tussen de Oostbloklanden. De comecon (Council for Mutual Economic Assistence) hielp niets in de wederopbouw van de DDR. De Sovjet-Unie nam hoge herstelbetalingen en beroofde de industrie door de Duitse fabrieken naar Rusland over te brengen.

Planeconomie

De economie stond o.l.v. de Sovjet-Unie en die este dat ook de DDR met vijfjarenplannen moest werken. Plannen waarin van te voren vaststond wie wat moest produceren en hoeveel. Daarin werd niet gekeken naar wat er nodig was voor de burgers en hun welvaart. De tegenstelling met de BRD's wirtschaftswunder werd schrijnend. In de DDR heerste armoede en onderdrukking.

Berlijnse Muur 1961

Natuurlijk probeerden veel mensen te ontsnappen naar de BRD via West-Berlijn. In het begin was dat niet zo moeilijk, omdat je nog gewoon tussen de bezettingszones heen en weer kon reizen. Denk bijvoorbeeld aan familiebezoek of werken in een ander stadsdeel.

Tot 1961 vluchtten ongeveer drie miljoen vooral jongeren en hoogopgeleiden op deze manier naar het westen. In de maand juli van 1961 alleen al namen 30.000 mensen de vlucht. Om deze leegloop te stoppen bouwde de DDR de muur dwars door Berlijn. De geallieerden lieten dit gebeuren, omdat de afspraak was dat je de invloedssfeer van de ander met rust moest laten. Het risico op (atoom)oorlog was te groot.

Oefenvragen HC Duitsland

Waarom wordt over de heimatvertriebene relatief weinig gesproken?

1. Omdat het na de oorlog gebeurde en niet relevant voor de Duitse samenleving
2. Omdat de geallieerden liever niet praten over hun oorlogsmisdaden tegen de Duitsers.
3. Omdat het toch hun land niet was waaruit ze werden verjaagd.
4. Omdat er discussie is over of het wel feitelijk is gebeurd

Volksdemocratieën waren:

1. Alle landen waarin na de oorlog de dictatuur werd vervangen door echte democratieën. (inclusief de Sovjet-Unie_
2. De democratieën in de West en Oostblok landen die erg populair waren onder de inheemse bevolking en daarbuiten.
3. De landen in het westen waar het volk door middel van democratie het land bestuurde
4. De communistische regeringen van de Oostbloklanden, waarin je alleen mocht stemmen op de communistische partij

Wat hadden de Trumandoctrine en het Marshallplan met elkaar te maken?

1. Weinig, de Trumandoctrine was om het communisme te bestrijden
2. Veel, wat de Trumandoctrine en het Marshallplan waren allebei Russische plannen.
3. Veel, Het Marshallplan was een onderdeel van de Trumandoctrine
4. Weinig, het Marschallplan was een economisch reddingsplan voor Europa

Sleep het jaartal naar het juiste begrip

Trumandoctrine

Berlijnse Muur

Warschaupact

Oprichting DDR en BRD

Blokkade van Berlijn

1947

1948

1949

1961

1955

Welk begrip past bij de BRD?

1. Wirtschaftswunder
2. Arbeidersparadijs
3. Planeconomie
4. Bouw Berlijnse Muur

Bij welk antwoorden staan alleen maar woorden die over 'Het Oostblok' gaan (en dus NIET over Het Westen)?

1. Bondsrepubliek Duitsland, DDR, Warschaupact, Navo
2. DDR, Warschaupact, Communisme
3. Communisme, Warschaupact, Navo
4. Bondsrepubliek Duitsland, Communisme, Navo

Wie was GEEN lid van de EGKS?

1. Nederland
2. Belgie
3. Oost-Duitsland
4. Frankrijk

Wat was het gevolg van de Blokkade van Berlijn?

1. Stalin krijgt meer macht
2. De Stasi ontstaat
3. BRD en DDR ontstaan
4. De VS bezetten heel Berlijn

Sleep de woorden naar het goede vak.

BRD

DDR

Oost-Duitsland

kapitalistisch

West-Duitsland

communistisch

Stasi

Wirtschaftswunder

vrijemarkteconomie

planeconomie

Wat is NIET waar over de Berlijnse Muur?

1. Het was een idee van de BRD
2. De Berlijnse Muur sloot het IJzeren Gordijn volledig
3. De Berlijnse Muur werd gemaakt zonder overleg tussen BRD en DDR
4. De Berlijnse Muur is hét symbool voor de Koude Oorlog

Oefenvraag 7 op p. 38 katern

Gebruik bron 5

a. Adenauer vroeg in deze toespraak de wereld om hulp. Verduidelijk zijn verzoek door:
- Uit te leggen welke functie hij bekleede;
- de twee belangrijkste oorzaken te noemen van de grote sociale problemen van dat moment in Duitsland.
b. Leg uit dat de BRD haar problemen heeft kunnen oplossen door:
- de economische ontwikkeling te beschrijven die de BRD in de jaren na Adenauers toespraak doormaakte;
- aan te geven welke internationale hulp de BRD daarbij kreeg.

Bron 5

Antwoord

Oefenvraag 12 op p. 39 katern

In 1948 reageerden de Verenigde Staten anders op de Blokkade van Berlijn dan zij in 1961 reageerden op de bouw van de Berlijnse Muur. Verklaar dit verschil door uit te leggen:

- wat de Blokkade van Berlijn inhield en hoe de Amerikanen daarop reageerden;

- wat de bouw van de Berlijnse Muur inhield en hoe de Amerikanen daarop reageerden;

- door welk verschil de Amerikanen zo anders reageerden.

Antwoord