6.2 - Om de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Tijd van Regenten en Vorsten 

6.2 Om de macht 

kenmerkende aspecten

tijdvak 6

23. Het streven naar absolute macht.

24. De bijzondere plaats van de Republiek in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek.

25. Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie.

26. De wetenschappelijke revolutie

welke woorden ken je niet?

Leerdoelen

1. Je kunt beschrijven hoe het streven naar particularisme de staatsinrichting van de Republiek heeft beïnvloed. 

2. Je kunt de verschillen van inzicht tussen staatsgezinden en Oranjegezinden benoemen.

3. Je kent de kenmerken van het Frans absolutisme.

4. Je kunt overeenkomsten en verschillen noemen tussen de staatsinrichting van de Republiek en die van Frankrijk.

Theorie

Weet je nog? In 1588 besloot de Staten-Generaal geen nieuwe landsheer te zoeken. De zeven noordelijke gewesten gingen zichzelf besturen: De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

Vrij opmerkelijk, want overal in Europa was een vorst aan de macht. De Republiek werd bestuurd door regenten: bestuurders van de Republiek, komend uit rijke handelsfamilies. 

Theorie

De macht in de Republiek was verdeeld onder: 

Gewestelijke Staten: Elk gewest bepaalde eigen rechtspraak, regels en belasting. 

Staten-Generaal: Buitenlandpolitiek en verdediging van het land. 

Zo overheerste het Particularisme: elk gewest kon eigen regels en wetten maken. Godsdienstvrijheid! (?)

In de meeste gewesten was er wel tolerantie ten opzichte van andere godsdiensten. Katholicisme werd niet verboden, maar gedoogd. Zij kwamen samen in schuilkerken, zoals deze in Amsterdam. (Onze lieve vrouwe op Solder).

In dit grachtenpand kwamen de katholieken in het geheim bij elkaar.

Theorie

In de Republiek hadden twee functionarissen veel macht: de stadhouder en de raadspensionaris: hoge ambtenaar van het gewest Holland en voorzitter Staten-Generaal. 

Je zou de rol van de raadspensionaris kunnen vergelijken met onze M.P. Rutte. De raadspensionaris ging over de handel en het buitenlandse beleid.

Theorie

De stadhouder was bevelhebber van het leger en de vloot. In sommige steden mocht hij ook de bestuurders benoemen, dat maakte dat hij best wat inspraak kon hebben in de Staten-Generaal.

De raadspensionaris was de voorzitter van de Staten-Generaal, een machtige positie dus. Hij ging over de handel en het buitenlandse beleid.

In eerste instantie werkte stadhouder en raadspensionaris goed samen.

Theorie

Weet je nog? De Republiek was in oorlog met Spanje. Deze duurde inmiddels al tientallen jaren. Mensen binnen de Republiek raakten men verdeeld in twee groepen over hoe nu verder: 

Oranjegezinden: Onder leiding van stadhouder Maurits oorlog voortzetten. 

Staatsgezinden: Onder leiding van Johan van Oldenbarnevelt de oorlog stoppen, beter voor de handel. 

Theorie

De belangrijke stadhouder - en leider van het leger en zoon van Willem van Oranje - Maurits van Oranje Nassau had het niet zo met Johan Van Oldenbarnevelt. 

Maurits

Johan van Oldebarnevelt

Theorie

Uiteindelijk kwamen de Republiek en Spanje overeen tot een wapenstilstand. Het Twaalfjarige Bestand: Vrede tussen de Republiek en Spanje (1609-1621). 

Maar in deze twaalf jaar brak er onrust in de Republiek uit tussen gematigde en de orthodoxe protestanten. Stadhouder Maurits en Van Oldenbarnevelt kozen beide partij..

Theorie

Maurits wilde iedereen laten zien wie de baas was in de Republiek en liet daarom Johan Van Oldenbarnevelt oppakken en berechten. Deze werd vermoord op het Binnenhof in Den Haag wegens landverraad. 

Een politieke moord om de macht in handen te krijgen? In ieder geval geen fraaie actie...

I

De terechtstelling van Johan van Oldebarnevelt

Theorie

Vrede tussen de Republiek en Spanje kwam er uiteindelijk in 1648 met de Vrede van Munster. Hier werden door alle Europese staten de Republiek als soevereine staat gezien. 

Met de Vrede van Munster (1648) eindigt de oorlog met Spanje en wordt de Republiek erkend als soeverein: onafhankelijk en bepaalt zelf de regels en wetten.  

Belangrijk detail: Na de dood van de stadhouder Willem II, was er geen geschikte opvolger (zijn zoon moest nog geboren worden). De Staten-Generaal besloten zonder stadhouder verder te gaan.

Het 1e stadhouderloze tijdperk 1650-1672

Het ondertekenen van de Vrede van Munster -1648

Absolutisme in Frankrijk

Vanuit Europa werd met minachting gekeken naar de Republiek, waar de stadhouder de macht moest delen met de regenten in de Staten-Generaal.

In Frankrijk daarentegen lag alle macht bij de vorst: absolutisme.

Lodewijk XIV had alle macht gecentralseerd en hij negeerde zijn Staten-Generaal. Dat was zijn Droit Divin = goddelijk recht om alleen te heersen. Lodewijk verbood ook de godsdienstvrijheid. Vele Franse protestanten (Hugenoten) vluchten naar de Republiek en namen hun kennis en rijkdom met zich mee. De Republiek profiteerde van hun komst. GOUDEN EEUW.

Lodewijk hield de Franse adel allemaal bij zich op zijn paleis in Versailles, zo kon hij alles en iedereen goed in de gaten houden.

Rampjaar 1672

De Republiek ontwikkelde zich tot een economisch sterke macht.

Lodewijk XIV wilde deze macht breken en sloot een verbond met Engeland en de bisdommen in Keulen en Munster om de Republiek ten val te brengen.

De Republiek moest tegelijkertijd oorlog voeren op land en op zee. Op zee werden onder leiding van Michiel de Ruyter wel overwinningen behaald op Engeland.

Maar omdat de Republiek sinds 1650 geen stadhouder meer hadden was  het landleger verwaarloosd.

Rampjaar 1672

Het landleger was niet in staat iets te beginnen tegen de Fransen en de legers vanuit Duitsland.

De nieuw raadspensionaris Johan de Witt kreeg hiervan de schuld van het volk. Zij wilden (de nieuwste versie van) Willem van Oranje (nu inmiddels 21 jaar oud) terug.  Oranjegezinden slachtten De Witt en zijn broer gruwelijk af. 

Willem werd stadhouder Willem III, het lukte hem de Fransen tegen te houden en zijn populariteit steeg enorm. Maar omdat hij tegen de Fransen bleef vechten liep de schatkist leeg, de Gouden Eeuw was voorbij.