5.3. Nederland tijdens de Koude Oorlog

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-6

Introduction

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen welke veranderingen de Nederlandse samenleving in de tijd van de Koude Oorlog doormaakte.

Historisch Overzicht 

vanaf 1848

De Koude Oorlog (1945-1989)

3. Nederland tijdens de Koude Oorlog

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen welke veranderingen de Nederlandse samenleving in de tijd van de Koude Oorlog doormaakte.

Wat weet jij eigenlijk van Nederland
ná de Tweede Wereldoorlog?

De Wederopbouw

Waarom?

• De schade in Nederland was groot: er was veel kapot en geplunderd in WOII

• In de crisisjaren ’30 waren hadden mensen hun vertrouwen verloren in de democratie (en gekozen voor communisme en fascisme)

• Nooit meer armoede!

In Nederland zelf

• Harmoniemodel: samenwerking tussen werkgevers, werknemers en regering: De schouders eronder!
  

• De sociaaldemocraten (PvdA) komen in Nederland aan de macht: opkomen voor de zwakkeren

• Ontdekking van aardgas in Slochteren (Groningen) in 1959.

Willem Drees

Willem Drees (PvdA) was tussen 1948 en 1958 minister-president.

In die periode werd langzaam de verzorgingsstaat opgebouwd, met de komst van wetten zoals de Algemene Ouderdomswet (AOW, 1957)

'Vadertje Drees' wordt dan ook wel gezien als de grote man achter

de verzorgingsstaat, hoewel sommige wetten niet eens door hem zijn bedacht.

Het verhaal gaat dat Nederland de Marshallhulp heeft gekregen omdat de toenmalig minister-president Willem Drees de vertegenwoordiger van de Verenigde Staten in plaats van met een staatsbanket, met een kopje thee met een mariakaakje ontving. De vertegenwoordiger vond dat Nederland de steun blijkbaar hard nodig had en dat een land met een zo sobere minister-president het geld ongetwijfeld goed zou besteden.

Vanuit het buitenland

• Marshallplan: geld en goederen vanuit de VS

• Samenwerking in Europa (EGKS: 1958, voorloper van de Europese Unie).

Het lukt!

• De welvaart groeit enorm

• Prijzen en lonen worden losgelaten en mensen krijgen eindelijk weer meer loon (maar ook: hogere prijzen...)

• Nederland wordt een consumptiemaatschappij: ook het kopen van luxe wordt belangrijk.

Een auto, vakantie en een sigaar...

...wat een luxe!

Amerikanisering

De invloed van Amerika in Europa neemt niet alleen politiek toe:

na de oorlog komen ook bedrijven als Coca Cola en Levi Strauss naar Nederland. Hierdoor nemen ook in het dagelijks leven, zoals bijvoorbeeld in de kleding of de muziek, veel Nederlanders Amerikaanse gebruiken over.

Dit heeft amerikanisering.

De Amerikaanse acteur James Dean wordt vaak genoemd als rolmodel voor de opstandige tiener: vetkuif, spijkerbroek en roken. Niet alleen de Amerikaanse jeugd nam zijn uiterlijk (en gedrag) over. Ook de Nederlandse jongeren, die zijn films in kleur in de bioscoop konden bekijken, vonden hem 'stoer'. De ouders spraken er, uiteraard, schande van! Lang heeft James Dean niet van zijn succes kunnen genieten: op 24-jarige leeftijd kwam hij bij een auto-ongeluk om het leven.

Jeugdculturen

Vanaf de jaren 50 gaan jongeren steeds langer naar school, waardoor ze vaak een hogere opleiding dan hun ouders volgen én in contact kwamen met andere ideeën.

Door de stijgende welvaart kunnen (en gaan) jongeren zich steeds meer onderscheiden door hun kleding, kapsel, muziek en manier van omgaan met elkaar. Ze vormden een eigen jeugdcultuur.

Elvis Presley (1935-1977) was een Amerikaans zanger en acteur. Hij wordt vaak The King of Rock and Roll of kortweg The King genoemd. Veel ouders spraken schande van de bewegingen die Elvis met zijn heupen maakt: "Het had alleen maar te maken met seks!"

Nozems

Nozems zijn vaak werkende jongeren. Ze dragen spijkerbroeken, leren jassen en hadden vetkuiven. Meisjes dragen korte rokken en petticoats. Ze staan in groepjes bij elkaar op straat of bij een snackbar, hangend op hun brommer. Ze maken (volgens ouderen...) veel lawaai en schreeuwden naar voorbijgangers. Ze luister naar rock-’n-rollmuziek, uiteraard: uit Amerika.

Provo

Halverwege de jaren zestig ontstaat in Amsterdam de provobeweging. 

Provo komt van het woord ‘provoceren’, dat ‘uitdagen’ of ‘uitlokken’ betekent. Dat is ook precies wat de provo’s willen: iets doen of zeggen om een reactie uit te lokken. 

Met ludieke acties, grappig en zonder geweld, wilden zij de ouderen aan het denken zetten. 

Hippies

Amerikaanse jongeren komen in protest tegen de oorlog die hun regering voert in Vietnam. Hieruit ontstaat de hippie- of flowerpowercultuur. 

Eind jaren zestig komt deze jeugdcultuur ook naar Nederland. De hippies hebben lange haren en vrolijke, kleurrijke kleding. Ze willen zo eenvoudig mogelijk en zonder luxe leven. 

De slogan van de hippies is: ‘Make love, not war’. 

Het Woodstock-festival (1969) wordt wel gezien als hét hippie-festival. Bijna alle grote bands uit die tijd waren aanwezig bij '3 Days of Peace & Music'. Hoewel het wereldberoemd is geworden, was het bijzonder slecht georganiseerd (slechte sanitaire voorzieningen) en kwamen er veel te veel mensen binnen (zonder te betalen). De organisatie maakte dan ook geen winst.

Meer inspraak

Jongeren hadden in de politiek weinig te zeggen: stemmen mocht pas vanaf 23 jaar.
Ook op scholen en universiteiten, waar dingen nog op de 'ouderwetse manier' gingen, hadden jongeren kritiek. 
Omdat ze niet veel konden inbrengen begonnen jongeren in de jaren 60 meer inspraak te eisen. Dit heet democratisering. 

In september 1969 bezetten studenten het Maagdenhuis in Amsterdam. Dit is het bestuursgebouw van de Universiteit Amsterdam. Ze probeerden hiermee meer inspraak te bereiken. 

Toen na vijf dagen de politie hen met harde hand verwijderde, leek alles voor niets. Toch kwam er langzaamaan steeds meer inspraak voor studenten op scholen en universiteiten. Maar ook op het werk werd veel democratischer met beslissingen omgegaan: personeel en directie gingen steeds vaker samen overleggen.

Tweede Feministisch Golf

Vrouwen hebben niet dezelfde kansen in de samenleving als mannen. Vrouwen die buitenshuis werkten, verdienen vaak minder dan mannen die hetzelfde werk doen. De meeste mensen vinden dat het beter is dat een vrouw thuis voor de kinderen zorgt en dat de man kostwinner is. 

Tijdens de Tweede Feministische Golf verzetten veel vrouwen zich tegen deze rolverdeling en ongelijkheid.

Video

Congres van Dolle Mina (1970)

0

De opkomst van de televisie

De eerste tv-uitzending in Nederland was in 1951. Televisietoestellen waren toen nog zeldzaam, maar twintig jaar later had vrijwel elk huishouden er een.

Via de televisie kwamen mensen in aanraking met meningen en ideeën buiten hun eigen zuil. 

In 1967 was er voor het eerst een naakte vrouw op de tv te zien. 

Daarover werden zelfs in de Tweede Kamer vragen gesteld.. 

Ontzuiling en secularisatie

Veel mensen voelen zich niet meer thuis in hun zuil. Waarom zouden ze nog luisteren naar een dominee of priester? Ze hadden immers geld en hersenen genoeg om zelf over hun leven te beslissen. 

Hierdoor ontstaat ontzuiling en secularisatie (kerk en geloof worden minder belangrijk)

Koningin Juliana

Juliana (1909-2004) volgt in 1948 haar moeder Wilhelmina op als koningin. Juliana wil dicht bij het volk staan. Als er iets ergs gebeurt (Watersnoodramp, 1953), dan gaat zij erheen om mensen te troosten. 

Juliana vindt het moeilijk dat ze als koningin niet alles kan zeggen en doen, en voelt zich daardoor soms in haar vrijheid beperkt.

Pluriforme samenleving

Door de stijgende welvaart is er in Nederland zoveel werk dat mensen uit andere landen worden gehaald om hier te werken. Deze gastarbeiders (uit Marokko, Turkije, Spanje en Italië) doen hier ongeschoold werk. Kennis van de Nederlandse taal of cultuur was niet nodig om het werk te kunnen doen: 

de mensen waren te gast en zouden weer teruggaan.

Begrippen uit deze les

• consumptiemaatschappij
  
• amerikanisering
• jeugdcultuur
• nozems
• Provo
• hippies
• tweede feministische golf
• ontzuiling
• secularisatie
• pluriforme samenleving (multiculturele samenleving)

Personen uit deze les

• Willem Drees
• koningin Juliana

Jaartallen uit deze les

• 1947: Marshallplan
• 1957: invoering AOW
• 1948-1958: Willem Drees minister-president
• 1958: oprichting EGKS
• 1959: ontdekking gasveld Slochteren
• 1948-1980: Juliana koningin

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen