H4.1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

De tijd van Pruiken en Revoluties

§4.1 De pruikentijd 

De tijd van Pruiken en Revoluties

1700-1800

4.1 - De pruikentijd

Leerdoelen

1. Je weet hoe het ging met de Nederlandse economie.

2. Je weet welke sociale verhoudingen er waren in Frankrijk.

3. Je weet hoe de verlichting zorgde voor een andere manier van denken.

4. welke kritiek er was op de samenleving.

Kenmerk: de Verlichting

1. De Nederlandse economie

Tijdens de Gouden eeuw verdienden Amsterdamse handelaren

 veel geld.

Tussen Utrecht en Amsterdam staan langs de rivier de Vecht veel mooie oude huizen met prachtige tuinen.

1. De Nederlandse economie

Door de Gouden Eeuw zijn er in de 18e eeuw veel rijke handelen in Nederland

Toch gaat de economie heel erg achteruit: de nijverheid gaat slechter en de VOC maakt steeds minder winst, werkloosheid groeit.

Geldbanken doen het wel goed: rijke mensen lenen geld aan de bank tegen een rente

Rijke mannen droegen een pruik!

2. Franse sociale verhoudingen

De handel bloeit in de havens van FRA

Maar: er is ook grote armoede onder boeren en arbeiders

Standenmaatschappij: maatschappij waarin de bevolking is verdeeld in standen met eigen rechten en plichten

1e en 2e stand hebben meer privileges:

- Ze betalen minder belasting

- Boeren met pacht betalen aan hun heer

Wat hoort bij welke stand?

1e stand

2e stand

3e stand

Adel

Belasting betalen

Geestelijken

Leiding geven aan het leger.

Wonen in kastelen en betalen geen belasting.

Mis voordragen in de kerk.

Hebben kloosters en veel grond.

Boeren en burgers

Herendiensten verrichten

Rijke mensen, middenstanders en arme mensen.

98% van de bevolking

1e stand

2e stand

3e stand

Adel

Geesteijken

Boeren en burgers

Leg uit wat de tekenaar hiermee bedoeld zou hebben.

Een spotprent uit 1789

over de drie standen. Onder de

prent staat: ‘Men mag hopen

dat dit spel binnenkort voorbij

zal zijn.’

De Franse standensamenleving

Nederland verloor zijn economische voorsprong aan Engeland, Schotland en Frankrijk.
Rond Parijs ontstonden enorme bedrijven die textiel, wapens of luxe goederen maakten. De landbouw bleef wel het grootste middel van bestaan in Frankrijk. Veel boeren gingen gebukt onder de verplichtingen van de lokale adel. Frankrijk had een standensamenleving.

Er waren enorme verschillen tussen de eerste, tweede en de derde stand (adel, geestelijkheid en boeren/burgers)

Driekwart van alle belastingen waren indirecte belastingen die voornamelijk werden betaald door de derde stand. Hierdoor leden de derde stand het meest van de hoge staatsuitgaven.

Terwijl de adel en de geestelijkheid vrijgesteld zijn van belastingen, zijn het vooral de boeren die de zwaarste lasten moeten dragen. (Ets, 18de eeuw, auteur onbekend)

De Verlichters en politiek I

Verlichters

• Een koning is er voor het volk
• Het volk mag een slechte koning afzetten
• De echte macht ligt bij het volk

Gevolg

• Tegen absolutisme
• Vóór democratie

De Verlichters en politiek II

John Locke (Eng. 1632-1704)

Niet god, maar het volk geeft de koning macht en zij mogen een slechte koning afzetten.

Charles de Montesquieu (Fr. 1689-1755)
Trias Politica, de scheiding der machten

Trias Politica 

Wetgevende macht 

Uitvoerende macht 

Rechtelijke macht 

De Verlichters en het geloof

Verlichters

• God heeft de aarde gemaakt, maar grijpt niet in.
• Er is niet 1 waar geloof

Gevolg

• Vóór godsdienstvrijheid
• Tegen een grote invloed van de kerk

Voltaire. (Fr.1694-1778)

"Er moet een gemeensch-appelijke karakter van de staat komen, die doormiddel van een “sociaal contract” tussen het volk en de bestuurder(s) georganiseerd moet worden."

"In de politiek zijn er drie machten aanwezig( de rechtelijke, de uitvoerende en wetgevende macht) die gescheiden van elkaar moeten worden uitgevoerd om zo machts-misbruik te voorkomen.

"God is een horlogemaker die de wereld in gang heeft gezet en zich daarna niet meer met de aarde bemoeit."

Tekst

Voltaire                                   Locke                                Montesquieu

Mensen hadden veel wetenschappelijke ontdekkingen en uitvindingen gedaan

1. Oorzaak van de verlichting
2. Gevolg van de verlichting

Mensen kregen andere ideeën over godsdienst

1. Oorzaak van de verlichting
2. Gevolg van de verlichting

Zet de uitspraken in de juiste kolom

Een idee vóór de verlichting

Een idee van de verlichte denkers

Alle gebeurtenissen in het leven kun je logisch uitleggen

In Frankrijk moet iedereen een katholiek zijn

God regelt alles wat in het leven van mensen gebeurt

In Frankrijk moeten mensen zelf bepalen wat ze geloven

Waren de verlichters hier voor of tegen?

Verlichters zijn voor

Verlichters zijn tegen

Vrijheid van meningsuiting

Gelijke rechten voor iedereen

Vrijheid van godssdienst

Ongelijkheid

Horen de uitspraken van absolute vorsten of verlichte denkers?

Absolute vorsten

Verlichte denkers

Als bestuurders slecht besturen, moeten ze vervangen worden

Elke staat moet een grondwet hebben

De macht moet verdeeld zijn tussen de regering, het parlement en de rechters

Een koning hoeft zijn besluiten niet uit te leggen

Iedereen moet zich aan de wet houden

Mensen hebben mensenrechten

Koningen hebben hun macht van het volk gekregen

Koningen hebben hun macht van God gekregen

Kijk de opdr. 3.5 na.