2.4 Spanning in de steden

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

2.4 Spanning in de steden

Leerdoelen

1. Hoe ziet het verstedelijkingspatroon in Brazilië eruit en hoe is dit patroon ontstaan?

2. Hoe zijn de verschillen tussen arm en rijk in de Braziliaanse steden zichtbaar, te verklaren en te verkleinen? 

Benodigde voorkennis 

nnn

Je weet wat urbanisatiegraad en -tempo is;
Je weet wat (ruimtelijke)segregatie is;
Je weet wat push- en pull factoren zijn;

• de urbanisatiegraad is het % mensen van een land dat in steden woont
  
• het urbanisatietempo is de snelheid waarmee de urbanisatiegraad stijgt

Regio's

Verschil verstedelijking

tussen de regio's aan

de kust 

• noordoosten
• zuidoosten
• zuiden

De oudste steden liggen in Noordoost-Brazilië. In het achterland verbouwden de Portugese kolonisten op grote landbouwbedrijven suikerriet. Via de steden werd suikerriet uitgevoerd en werden slaven uit Afrika voor het werk op de suikerrietplantages aangevoerd. Bahia do Salvador was toen de hoofdstad van de kolonie. 

Zuidoosten later, redenen:

18e eeuw: mijnbouw,

19e eeuw: toenemende economische en politieke macht (mijnbouw, koffieteelt en hoofdstad na onafhankelijkheid)

vanaf 1930: vooral industrialisatie

zuiden aparte ontwikkeling, want vestigingsgebied Europese immigranten

Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw (1850) middelgrote en kleinere steden, waar de handel in landbouwgewassen belangrijk werd.

Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis

De concentratie van steden in de kustgebieden stamt uit de koloniale periode -> grote rol in handel in land- en mijnbouw



Oudste steden in noordoosten:

- schepen vertrokken hiervandaan met suikerriet, tabak en katoen naar Europa

- schepen arriveerden met tot slaaf gemaakten uit Afrika



Na de onafhankelijkheid verstedelijking in het zuiden:

- eerst door de export van koffie uit het gebied rond São Paulo

- later door de industrialisatie

Verstedelijkingspatroon: een historische erfenis

 het demografisch zwaartepunt bewoog met het economisch zwaartepunt mee door:

 + bouwvakkers die bleven na de aanleg van de woningen, fabrieken en wegen

+ landloze boeren uit het noordoosten

 + miljoenen migranten uit Europa en Azië

 



Het binnenland lag lange tijd te ver weg en daarmee geïsoleerd. 

Steden ontstaan 

• aan het water
  
• waar handel is
  
• waar grondstoffen zijn
  

Bevolkingsspreiding

Wat kun je zeggen over de bevolkingsspreiding?

Welke gevolgen heeft dit voor het natuurlandschap van Brazilië?

Brazilië heeft hoge verstedelijkingsgraad (urbanisatiegraad = 90%) met ongelijkmatige bevolkingsspreiding 

gevolgen voor natuurlandschap:

langs kust is oorspronkelijk Atlantisch regenwoud grotendeels weg

Binnenland -op enkele uitzonderingen na, zoals Brasília of Manaus

- komt nog veel tropisch regenwoud voor, maar bebouwing dringt op 

Verschuivingen in het verstedelijkingspatroon

In de grote miljoenensteden in het zuiden was niet voldoende woningen en werk voor de toestroom van zoveel migranten.

Twee belangrijke besluiten van de overheid:

Besluit 1: Brasília werd midden in de cerrado ontwikkeld om het binnenland te ontwikkelen -> nu 3 miljoen inwoners

Besluit 2: Manaus werd een vrijhandelszone waardoor veel internationale bedrijven zich midden in het tropisch regenwoud vestigden -> nu meer dan 2 miljoen inwoners

Stedelijke spreiding

Brasilia: 

1  Vervangt Rio Janeiro als hoofdstad 

2 ontsluiting economische activiteit, met name platteland

zie foto's 

De hoofdstad Brasilia

Brasilia moest als nieuwe, neutrale hoofdstad van het land dienen ter vervanging van Rio de Janeiro. Een belangrijk doel was de economische ontwikkeling van het Braziliaanse achterland.

Het ontwerp van de stad is gemaakt door Lúcio Costa. Hij heeft de stad verdeeld in verschillende sectoren. Vanuit de lucht vertoont Brasília de vorm van een vliegtuig. In de cockpit zetelt de regering, de romp is het zakencentrum en de vleugels zijn de woonwijken.

In 1956 beloofde Juscelino Kubitsch een hoofdstad te bouwen in 4 jaar als hij gekozen werd als president

Kathedraal van Brasilia

www.google.com

Stedelijke spreiding

Manaus

1  Indianenjacht

2 Rubberplantages

3 Vrijhandelszone, dus bedrijven willen daar wel naar toe

Welk ecosysteem het meest te lijden onder de verstedelijking

1. Tropisch regenwoud
2. de Pantanal
3. Het Atlantisch regenwoud
4. de Caatinga

Wat is de belangrijkste voorwaarde voor een stedelijk netwerk?

1. bedrijven
2. overheid
3. infrastructuur
4. instellingen

Verstedelijking

De verstedelijkingsgraad van Brazilië is met bijna 88% heel hoog.

- in São Paulo en Rio de Janeiro wonen 15% van alle Brazilianen

Het verstedelijkingstempo ligt juist laag:

- wel hoger in het binnenland dan in de kustzone

- belangrijke oorzaak: grootgrondbezit dwingt 

mensen naar de stad te verhuizen

ook mondiaal maakt het deel uit van een stedelijk netwerk van wereldsteden.

Waarom willen grote bedrijven zich vestigen in Manaus?

Wat is een ander woord voor verstedelijkingsgraad?

1. urbanisatietempo
2. verstedelijkingstempo
3. urbanisatiegraad

Hoeveel procent van de Brazilianen woont in steden?

1. 25%
2. 55%
3. 76%
4. 90%

Aan de slag 

Maken volgende opdrachten van par. 2.4 

2,3,4

Wat zijn gated communities

1. Een wijk met alleen maar arme mensen
2. Een wijk met hoogopgeleiden.
3. bewaakte woonbuurten met een hek eromheen
4. Een wijk met favela's

Eerste gated community Alphaville uit 1974 Sao Paulo

 aanleiding bouw: criminaliteit  en files

-buiten Sao Paulo

- gekochte grond door projectontwikkelaars 

- 20.000 inwoners 2.000 bedrijven

- meerdere scholen en universiteit

Alphaville 2020

Favela’s

 zelfbouwwijken:

- heten in Brazilië favela’s

 - aanleiding bouw: woningtekort

 - omvang steden + gebrekkige infrastructuur = veel reistijd en reiskosten naar het werk

Stereotiepe beeld van favela’s:

- woningen zijn van bij elkaar  geraapte bouwmaterialen

- bewoners leven onder de armoedegrens

- geen waterleiding, riolering en stroomvoorziening

- (drugs)criminelen zijn de baas

Favela’s

Werkelijkheid in de meeste favela’s is anders.

VB: Rocinha

- grootste favela van Rio de Janeiro

- bijna alle bewoners hebben een redelijk inkomen en pensioen

- kinderen gaan naar school

- huizen zijn van steen en hebben wifi                                                 

- merendeel is preto of pardo

Favela's 

Alle favela’s zijn op een informele manier ontstaan:

- bewoners zijn geen eigenaar van huis of grond

- wet om te beschermen tegen huisuitzetting

Favela bewoners worden regelmatig gediscrimineerd:

- sollicitaties, toelatingen

- adres heeft een slechte naam door beeld van veel criminaliteit

Kenmerken favela's 

- Geen bescherming tegen extreme weersomstandigheden

- Meerdere personen in dezelfde woonruimte

- Beperkte toegang schoon drinkwater

- Onvoldoende sanitaire voorzieningen

- Onzeker bezit woning

Favela

Favela (Sao Paulo)

Gated community

Problemen en oplossingen

De overheid neemt maatregelen tegen ongelijkheid, gebrek aan huisvesting, verkeersdrukte, luchtvervuiling en corruptie in de steden.



De sociale ongelijkheid neemt enerzijds af: 

Brazilianen uit alle lagen van de samenleving komen elkaar vaker tegen.

- in het hoger onderwijs, in een winkelcentrum of het vliegveld  

- tegelijkertijd trekken de rijken zich terug in gated communities

Problemen en oplossingen

Beleid overheid enerzijds: schoonvegen favela’s om ruimte te maken voor dure huizen en winkelcentra 

Beleid overheid anderzijds: Minha Casa, Minha Vida (mijn huis , mijn leven) waarbij miljoenen huizen voor de lagere inkomens worden gebouwd.

Kritiek op Minha Casa, Minha Vida:

- slecht bereikbare locaties leiden tot meer files en luchtvervuiling 

 - veel corruptie bij welk bouwbedrijf er mag bouwen

 - beroerde bouwkwaliteit, beperkt aantal voorzieningen

Leerdoelen

1. Hoe ziet het verstedelijkingspatroon in Brazilië eruit en hoe is dit patroon ontstaan?

2. Hoe zijn de verschillen tussen arm en rijk in de Braziliaanse steden zichtbaar, te verklaren en te verkleinen? 

Aan de slag 

Maken volgende opdrachten van par. 2.4 

5,6,7,