H2 De Opstand

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

H2 De Opstand

H2 De Opstand

§2.1 Oriëntatie

• Periode
• Tijdvak
• Jaartallen
• Samenleving 

Vroegmoderne tijd

Tijd van Ontdekkers en Hervormers

Tijd van Regenten en Vorsten

1500-1600/1600-1700

Landbouwstedelijke samenleving

Kenmerkende Aspecten

• De protestantse Reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
• Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
• De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel  opzicht van de Nederlandse Republiek.

§2.2 Onrust in de kerk.

Algemene kritiek

Misstanden:

• centralisme van de paus
• pracht en praal
• pauselijke belastingen
• aflatenhandel
• handel in kerkelijke ambten
• levenswijze en de onderontwikkeling van vele geestelijken

Waarom in de 14e/15e eeuw?

• meer mensen kunnen lezen en schrijven
  
• uitvinding van de boekdrukkunst
  

Luther

• De voornaamste kritiek was de handel in aflaten.
• 95 stellingen
• Kern van zijn leer: 
• In de ban, maar kreeg steun van veel vorsten. 
• Het Lutheranisme had de volgende voordelen voor de vorsten:
• Godsdienstoorlogen
• 1555 Vrede van Augsburg. 

De zondige mens kan niet gered worden door goede werken of andere handelingen, maar alleen het geloof kon hem redden. Hij was tegen relikwieën en verering van heiligen. Alleen door Bijbelstudie en bidden konden gelovigen in contact komen met God. Priesters waren overbodig.

Zij werden het hoofd van de Kerk

Ze konden kloosters sluiten en de bezittingen overnemen

Onderdanen moesten de vorst altijd gehoorzamen ook als hij zich slecht gedroeg.

Elke vorst mocht in zijn gebied de godsdienst bepalen

Calvijn

Radicaler dan Luther.

Alle niet-Bijbelse franje werd afgewezen

De mens was van nature zondig en slecht.

Vanaf het begin der tijden was voorbestemd wie verdoemd waren tot de hel en wie uitverkoren voor Gods rijk. God bepaalde dat, de mens had hier geen invloed op.

Bijbelstudie was zeer belangrijk net als gebed, kerkgang, hard werken soberheid en zelfbeheersing,

Gewone gelovigen hadden de macht, ouderlingen bestuurden de gemeente en wezen predikanten aan.

De overheid moest Gods wetten naleven, anders mocht de bevolking in opstand komen.

§2.3 Onrust in de Nederlanden

De Nederlanden

Waren verdeeld in gewesten.

Aan het hoofd van elk gewest stond een heer.

Elk gewest regelde zijn eigen bestuur en rechtspraak.

Karel V werd heer in alle gewesten.

Centralisatie

Karel V:

• wilde voor al deze gebieden één soort belasting, rechtspraak en wetten (hield geen rekening met rechten en vrijheden van de adel en steden).
  
• regeerde liever met ambtenaren, die kon hij ontslaan, edelen niet.
  
• benoemde in elk gewest een stadhouder.
  
• Als de koning niet aanwezig was in de Nederlanden stelde hij een landvoogd(es)aan.
  

Protestanten

De Nederlanders waren het niet eens met het strenge optreden tegen de protestanten

• 1521 Edict van Worms
• 1522 Nederlandse inquisitie
• Plakkaten werden steeds strenger, met als toppunt Bloedplakkaten (1550)

In 1555 volgt Filips II zijn vader Karel V op

§2.4 De opstand breekt uit.

Vervolging ketters

1566:

Smeekschrift = verminder kettervervolging pls

Beeldenstorm = protestanten vernielen katholieke kerken in NL

Alva

Margaretha wist de orde te herstellen, maar werd door Alva vervangen

• 1567: Alva naar de Nederlanden, grote kloof tussen edelen en Filips II door Bloedraad
• 1568: mislukte aanval Willem van Oranje op de Nederlanden. Begin opstand.
• 1572: Den Briel ingenomen door watergeuzen (1 april) in naam van Willem van Oranje 

Alva probeerde de opstand met harde hand te onderdrukken, maar dit lukte niet.

§2.5 De breuk wordt definitief

Spaanse furie

Alva werd vervangen door Requesens (1573). Maar ook hij had geen succes.

Requesens overleed in 1576. In datzelfde jaar ging Spanje bankroet. Het niet betalen van de Spaanse soldaten leidde tot de Spaanse furie.

Pacificatie van Gent (1576)

Als reactie op de Spaanse Furie

Tussen zowat alle Nederlandse gewesten.

Spaanse troepen moeten vertrekken.

Onenigheid over godsdienstige kwesties.

Unies van Atrecht en Utrecht

• Protestanten namen Katholieke steden in het zuiden in en sloten deze aan bij de opstand (Gent) + pacificatie van gent mislukt
• Andere katholieke steden voelden zich bedreigd hierdoor      -> Unie van Atrecht 1579
• Als reactie hierop sloten de noordelijke gewesten hun eigen verbond -> de Unie van Utrecht 1579.

Unie van Atrecht

Verbond tussen zuidelijke gewesten om vrede te sluiten met Filips II

Unie van Utrecht

Verbond tussen noordelijke gewesten om de opstand voort te zetten

Moord op Willem van Oranje

1580 Willem van Oranje vogelvrij verklaard.

1584 Willem doodgeschoten door Balthasar Gerards.

§2.6 De Republiek ontstaat

Ontstaan Republiek

Fase 1: Pacificatie van Gent (1576)

Fase 2: Unies van Utrecht en Atrecht (1579)

Fase 3: 1581: Plakkaat van Verlatinghe

Fase 4: 1588 Zoektocht naar nieuwe koning mislukt, verder als                    de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Vrede van Munster

• 1588 Armada vergaat
• 1598 Filips II overlijdt, Spanje bijna bankroet
• 1609-1621 Twaalfjarig Bestand, onderhandelingen over vrede mislukken.
• 1648 Vrede van Munster

Aan de slag!

Maken:

116, 118, 119, 120, 122, 123

blz. 66