5.6 Geschiedenis van het leven op aarde

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

5.6 Geschiedenis van het leven op aarde

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe fossielen zijn ontstaan.
  
• Je kunt uitleggen dat soorten verwant zijn als ze een gemeenschappelijke voorouder hebben.
• Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Fossielen

• Versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten

• Uit gevonden fossielen blijkt dat in de loop van de evolutie soorten zijn ontstaan, veranderd en/of verdwenen
  

--> argument voor de evolutietheorie

Bij welke overeenkomsten in bouw of functie van organen hebben soorten dezelfde gemeenschappelijke voorouder?
(Bijvoorbeeld vleugel)

1. Verschillende functie Dezelfde bouw
2. Dezelfde functie Verschillende bouw

Overeenkomsten in bouw organen

• Organen met verschillende functie kunnen dezelfde bouw vertonen
• Deze organen zijn waarschijnlijk uit dezelfde grondvorm/voorouder ontstaan
  
• Deze organismen zijn nauw aan elkaar verwant
  

=verwantschap

Verschillende functie, dezelfde bouw

Overeenkomst in functie organen

• Organen met dezelfde functie kunnen weinig overeenkomsten in bouw vertonen
  
• Deze organen zijn waarschijnlijk niet uit dezelfde grondvorm/voorouder ontstaan
  
• Organismen zijn dus niet nauw aan elkaar verwant
  

Verschillende functie, dezelfde bouw

Rudimentaire organen

= Organen die geen functie meer hebben en nauwelijks tot ontwikkeling komen

• Bewijs dat verschillende soorten een gemeenschappelijke voorouder hebben

 

Wat is geen voorbeeld van een rudimentair orgaan?

1. Tepels bij mannen
2. 'Snotgootje' (filtrum)

Overeenkomst in bouw van cellen

• Elk organismen bestaat uit een of meerdere cellen, cellen vertonen overeenkomst in bouw
  
• In cellen komen overeenkomstige processen voor (celdeling, verbranding) 
• Cellen vertonen meerdere overeenkomsten in samenstelling (DNA)

--> argument voor evolutietheorie, bewijs van verwantschap

Overeenkomst in embryonale ontwikkeling

Evolutionaire stamboom

Geschiedenis van het leven op aarde

Precambium (7% zuurstof in atmosfeer)

• 4,6 miljard jaar geleden: ontstaan aarde
• 3,8 miljard jaar geleden: eencelligen
• 670 miljoen jaar geleden: meercelligen 

Paleozoïcum

• 542 miljoen jaar geleden: gepantserde dieren, geleedpotigen, stekelhuidigen en vissen -> fossielen
• 400 miljoen jaar geleden: eerste landplanten en daarna geleedpotigen
• 350 miljoen jaar geleden: gewervelden (amfibieën), eerste planten met vaatbundels en reptielen en insecten
• 250 miljoen jaar geleden: eerste zaadplanten

Geschiedenis van het leven op aarde

Mesozoïcum

• Reptielen (eerste gewervelde landdieren), niet meer afhankelijk van water voor de voortplanting (eieren in schaal = geen uitdroging) en de Sauriërs (eerste zoogdieren en vogels = warmbloedig)

Cenozoïcum

• Langdurige klimaatverandering na een meteorietaanslag = verdwijning Sauriërs
• Zoogdieren en vogels konden zich verder ontwikkelen
• 5 miljoen jaar geleden: oudste fossielen met menselijke kenmerken

Tijdbalk leven op aarde

Uitsterven sauriërs

1. Meteoriet --> veel branden, vulkaanuitbarstingen --> veel roet 
2. Weinig zonlicht, temp. op aarde daalde
3. De sauriërs hebben deze klimaatverandering niet overleefd
4. De vogels en zoogdieren wel en konden zich daarna goed ontwikkelen.
5. ~3 miljoen jaar geleden ontstonden de eerste primitieve mensachtigen. Homo sapiens is 300 000 jaar geleden ontstaan in Afrika.

Welke zijn het meest met elkaar verwant?

1. Walvisachtigen en herten
2. Kameelachtigen en varkens
3. Herten en holhoornigen
4. Dwergherten en herten

Opdrachten maken

Basisstof 5.6 opdrachten 1, 2, 3, 5, 6, 7, 11

Wat hebben we geleerd?

1. Hoe ontstaan fossielen?
2. Hoe kun je in cellen zien of ze verwant zijn aan elkaar?
3. Hebben organen met dezelfde functie maar een verschillende bouw een gemeenschappelijke voorouder?
4. Hebben organen met een verschillende functie maar dezelfde bouw een gemeenschappelijke voorouder?