4H Herhaling erfelijkheid 2023

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Vandaag

Herhaling th3 Genetica

• Biologiepagina.nl/4h/genetica/oefenen
• huiswerkopdrachten; stel vragen
• lessonUp- herhaal en oefenles (in Magister en ELO)

- Oefenopdrachten indien gewenst

DNA: 4 verschillende nucleotiden (bouwstenen)

A     Adenine
T     Thymine
G      Guanine
C     Cytosine

Vaste basenparing: 

A altijd tegenover T

C altijd tegenover G

Fosfaatgroep

Stikstofbase

desoxyribose

Nucleotide: fosfaatgroep + desoxyribose + stikstof base

Stikstofbasen: Adenine, thymine, guanine of cytosine

Je hebt geleerd dat chromosomen in paren voorkomen. Genen komen hierdoor ook in paren voor. Één genenpaar bevat de informatie voor één erfelijke eigenschap.

= volgorde van de bouwstenen

Nucleotideketen

Allelen

Allel: enkelvoudig gen van een genenpaar

Genenpaar = allelenpaar. Bevat informatie voor één erfelijke eigenschap.

Twee verschillende = heterozygoot

Twee dezelfde = homozygoot

Noteren van een kruising

P 

Geslachtscellen 

Schema

Bijvoorbeeld

P:  Aa en Aa

Geslachtscellen :
A of a en A of a

Schema:        A        a

                    A    AA     Aa

                    a    Aa      aa

Intermediaire genen noteren

X-chromosomale overerving

- Zonen krijgen het x-chromosoom altijd van hun moeder

- Dochters krijgen altijd een x-chromosoom van hun vader en een van hun moeder

Kruisingsregel x-chromosomale overerving:

'zieke dochters hebben zieke vaders'

Bloedgroepen

Bloedgroepen is een bekend voorbeeld van multiple allelen. 

Multiple allelen komen voor op autosomale genen (lichaamscellen). 

Want een kanarie met een kuif moet een K hebben, twee K (KK) betekent 2x de lethale factor. 

Dihybride kruising: er wordt gekeken naar 2  verschillen genen

B = bruine ogen    b = blauwe ogen 

XA = normaal

Xa = kleurenblind

Gekoppelde genen

Twee genenparen kunnen op andere
chromosomenparen liggen = onafhankelijke
overerving 

Twee genenparen kunnen ook op hetzelfde
chromosomenpaar liggen = gekoppelde overerving

Door de koppeling zien we dat beide ouders nu maar 2 mogelijke typen geslachtscellen kunnen maken 

biologiepagina.nl

Genregulatie

Niet alle genen staan ''aan'' in een cel. 

Een gen over huidkleur is niet actief in de cellen van de lever.

Het aan/uitzetten van genen noem je genregulatie.

Wanneer een gen ''aan'' staat produceert het eiwitten (enzymen), dit noem je genexpressie.  

Genexpressie kan veranderen door milieuomstandigheden.

Coderend en niet-coderend DNA

Functie van junk DNA

Complete set DNA (coderend en niet-coderend) = het genoom. 

Niet-coderend DNA hoort niet tot het genotype, maar wel tot het genoom. 

Genomica = studie van genomen. 
DNA-sequencing = de nucleotide volgorde van een genoom in kaart brengen

DNA-microarray = onderzoeksmethode om de functie van genen te achterhalen.

Effecten mutaties (negatief)

Effect hangt af van de plaats.

Geslachtscel, bevruchte eicel of cel van embryo-> groot effect.

Lichaamscel meestal weinig effect.

Waarom is onderzoek aan tweelingen zo interessant voor het nature/nurture debat?

Bij een-eiige tweelingen is zowel nature als nurture identiek (zelfde genotype)

Bij twee-eiige tweelingen is nature verschillend, nurture identiek.

Verschillen tussen een-eiiige tweelingen zijn dus het gevolg van nature.

Door tweelingonderzoek probeert men meer zicht te krijgen op de invloed die het genotype heeft en welke invloed milieufactoren hebben op het fenotype.

Sleep het kenmerk naar nature of nurture.

Nature

Nurture

Haarkleur

Met bestek eten

Gluten-

allergie

Lengte

Kunnen schrijven

Leg uit hoe het bekeken filmpje laat zien wat de invloed van nurture is