5.4: Van Goud naar Zilver

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

5.4: Van Goud naar Zilver

Herhaling leerstof

Leg uit wat de rol was van de Oostzeehandel in de rijkdom in de Republiek.

Leg uit hoe de 'stapelmarkt' van invloed was op de welvaart in De Republiek.

Zowel de VOC als de WIC wilden een handelsmonopolie. Wat bedoelden ze hier mee?

Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde.

1

2

3

4

5

Oprichting VOC

Oprichting WIC

Onthoofding van Oldenbarnevelt

Vrede van Münster

Beeldenstorm

Koppel de schilder aan het schilderij

Frans Hals

Rembrandt van Rijn

Johannes Vermeer

Leg uit dat de schilderkunst uit de 17e eeuw geen goede weergave is van de geschiedenis uit deze eeuw.

5.4: Van Goud naar Zilver

Leerdoelen

• Je kunt de strijd tussen de staatsgezinden en Oranjegezinden uitleggen.
• Je kunt uitleggen waarom Engeland en Frankrijk met de Republiek in oorlog raken.
• Je kunt uitleggen waarom de oorlogen van de Republiek leidden tot een vermindering van het succes van de handel.

Een nieuwe stadhouder

• Na de Vrede van Münster (1648) wil een nieuwe Stadhouder meer macht. (Willem II)
• Met een staatsgreep hoopt hij koning te worden.
• Voordat hij zijn plan kan uitvoeren gaat hij dood aan de pokken.

Stadhouderloze tijdperk (1650-1672)

• Na de dood van Stadhouder Willem II ontstaat er een politieke strijd binnen de Staten-Generaal.
• Strijd tussen:
• Staatsgezinden: weg met de Oranjes als Stadhouder.
• Oranjegezinden/Prinsgezinden: meer macht voor de Oranjes.
• Besluit van Staten-Generaal om zonder stadhouder verder te gaan.
• Gevolg: ontstaan van het eerste Stadhouderloze tijdperk.

staatsgezinden

Johan de Witt

oranjegezinden

Willem II

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• De stadhouder (Prins van Oranje) is de hoogste militaire baas in de Republiek
• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen! 

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Johan de Witt

• In de Republiek werd Johan de Witt aangewezen als raadspensionaris
• Regeringsleider (vergelijkbaar met minister president).
• Investeerde veel in de economie.

opdrachten 1-4 van 5.4

Zonder stadhouder verder

1650-1672

Stadhouderloze tijdperk- Johan de Witt raadspensionaris

Handelsoorlogen met Engeland en Frankrijk want zij beschermden de eigen produkten

Zeeoorlogen olv Michiel de Ruyter gewonnen

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

1672

Engeland

EIC

• East-India Company
• 1600
• 'Engelse' VOC

- Zelfde gebied
- Zelfde producten
- Zelfde doel: geld

-Acte van Navigatie

Frankrijk

Lodewijk XIV

Alle macht ==> Absolutisme

1. Edelen bij hem

2. Economische groei (Mercantilisme)

3. Macht van God

4. Eigen leger

1672

Duitse Bisdommen

• Bisdom = Gebied onder leiding van een bisschop
• Zij willen gewoon meer gebied
• Helpen Frankrijk

1672

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen  tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.

vragen 5 t/m 11

Einde Gouden Eeuw

Willem III drijft vijandelijke troepen terug

maar oorlogen gaan door

Oorlog = duur

Video

Nederlandse vrijheid

Denk je dat de persoon die de toespraak geeft Oranjegezing of Staatsgezind is? Leg je antwoord uit.

Is deze video een betrouwbare bron voor onderzoek naar de 17e eeuw? Leg je antwoord uit.