3.7 M3 Verwantschap 2024

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

3. Erfelijkheid

3.7     Verwantschap

Welkom allemaal!

Boeken, schrift, pen en

laptop (dicht) vast klaarleggen!!!

Hoofdhaar groeit bij de kruin een bepaalde kant op (zie afbeelding). De groeirichting is erfelijk bepaald. Het gen voor de groeirichting naar rechts is dominant (G).

Een man en een vrouw krijgen een kind. De man is heterozygoot voor de groeirichting van het haar. Bij de vrouw groeit het haar naar links.

Maak het kruisingsschema.

Moeder

Vader

G

g

g

g

Gg

Gg

gg

gg

Met de informatie uit de afbeelding hieronder kan nu het genotype van de F2 generatie worden bepaald. Vul het kruisingsschema in.

 

Moeder

Vader

H

H

h

h

Hh

Hh

HH

hh

Nummer 5 en 6 in de stamboom zijn beiden heterozygoot voor het gen dat taaislijmziekte veroorzaakt. Ze krijgen nog een dochter.

Hoe groot is de kans dat deze dochter geen taaislijmziekte heeft?

Sleep het vinkje naar het goede antwoord.

0%

25%

50%

75%

100%

Leerdoelen bij Thema 3 Erfelijkheid

Je kunt omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is.

Je kunt beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen.

Je kunt omschrijven wat homozygoot, heterozygoot, dominant, recessief en intermediair fenotype betekenen.

Je kunt een kruisingsschema opstellen.

Je kunt bij een gegeven kruising genotypen en fenotypen van ouders en/of nakomelingen afleiden.

Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Je kunt omschrijven wanneer organismen tot één soort behoren.

Je kunt beschrijven wat de evolutietheorie inhoudt en hoe geslachtelijke voortplanting, mutatie en natuurlijke selectie bijdragen aan het ontstaan van nieuwe rassen en soorten.

Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.

Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.

Je kunt enkele DNA-technieken in de biotechnologie beschrijven. (SE)

Je kunt beschrijven dat katten informatie over de vachtkleur doorgeven via de geslachtschromosomen.

Je kunt methoden beschrijven om organismen te klonen en uitleggen wat de functie van klonen is.

Begrippen bij 3.7 Verwantschap

evolutionaire stamboom:

Schematisch overzicht van de verwantschap tussen soorten.

verwant(schap):

Soorten met een gemeenschappelijke voorouder.

Begrippen bij 3.8 

biotechnologie:

Alle technieken waarbij organismen worden gebruikt om producten voor mensen te maken.

genetische modificatie:

Aanpassen van erfelijke eigenschappen van organismen door de mens.

Leerdoelen

• Je kunt toelichten wat fossielen hebben bijgedragen aan de evolutietheorie.
  
• Je kunt toelichten dat overeenkomsten in de bouw van organen, de bouw van cellen en de samenstelling van stoffen in cellen duiden op verwantschap.
  

Fossielen

• Fossielen: versteende overblijfselen van organismen of afdrukken van organismen in gesteenten (zie afbeelding 1). 
• Van de meeste soorten organismen komen fossielen alleen voor in gesteentelagen van een bepaalde ouderdom.  
• Dit betekent dat die soorten organismen alleen in die periode geleefd hebben. 

• Uit fossielen blijkt dat in de geschiedenis van de aarde soorten zijn ontstaan, zijn veranderd en/of weer zijn verdwenen.

Versteende afdruk

Versteend organisme

Verwantschap

Op basis van overeenkomsten in:

• de bouw van organen
  
• de processen in cellen
  
• de samenstelling van stoffen in cellen

Mens

Mol

Arend

Walrus

Rudimentaire organen

Resten van een orgaan waar de voorouder veel aan had, maar omdat de functie van het orgaan langzaam verdween, verdween ook het orgaan langzaam.

Staartwervels mens

Wat is geen rudimentair orgaan?

1. Het heupbeen bij een walvis
2. De blinde darm bij de mens
3. Het staartbotje bij een kat
4. Het staartbeen bij de mens

Wat zijn rudimentaire organen

1. Organen die dezelfde bouw hebben maar een andere functie
2. Organen die dezelfde functie hebben, maar apart van elkaar zijn ontstaan
3. Organen die dezelfde functie hebben, maar niet dezelfde bouw
4. Organen die we door aanpassingen aan het milieu niet meer nodig hebben

Overeenkomsten in cellen

Celdeling

Verbranding
Samenstelling DNA
Eiwitten

        Verwantschapsschema of   

                                                       evolutionaire stamboom

Door al het DNA van organismen te vergelijken, kan een stamboom van de verwantschap worden opgesteld. Dat noem je een evolutionaire stamboom.

Evolutionaire stamboom

Geeft aan of soorten meer of minder verwant zijn

Hoe lager in de stamboom hoe langer geleden

Bekijk het verwantschapsschema hiernaast.

Wat is de meest recente, gemeenschappelijke voorouder van de wolf, de luipaard en de kat?

1. A
2. B
3. C

Een verwantschapsschema

In de afbeelding is in een verwantschapsschema de afstamming van een aantal soorten weergegeven.

Welke soort is eerder ontstaan, soort 3 of soort 7?

1. soort 3
2. soort 7

Een verwantschapsschema (stamboom) bestaat uit een lijn die de ouderdom aangeeft met aftakkingen.
Byron zegt: hoe dichter de aftakkingen bij elkaar staan, hoe meer dezelfde eigenschappen organismen bezitten.
Jack zegt: hoe langer geleden de soorten een gemeenschappelijke voorouder hebben, hoe meer ze verwant aan elkaar zijn.
Wie heeft of wie hebben gelijk?

1. Alleen Byron heeft gelijk.
2. Alleen Jack heeft gelijk.
3. Geen van beide heeft gelijk.
4. Zowel Byron als Jack hebben gelijk.

de stof met de erfelijke informatie

een verandering in de erfelijke informatie

proces waarbij een cel zich opsplits in twee nieuwe cellen

ontstaan van nieuw organisme met eigen genotype vanuit uit twee geslachtscellen met ieder hun eigen enkelvoudige genen

de zichtbare erfelijke eigenschappen

alle informatie over de erfelijke eigenschappen

een stukje van een chromosoom (of een stukje DNA) met informatie over één erfelijke eigenschap

een streng DNA waarin de informatie van meerdere erfelijke eigenschappen zit

Dat wat je van je ouders aan eigenschappen hebt meegekregen

erfelijkheid

genotype

fenotype

chromosoom

gen

DNA

celdeling

geslachtelijke voortplanting

mutatie

Aan de slag...

3.7   Verwantschap

Opdracht 1 t/m 8