4.1 Van de bergen naar de zee

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Fluviaal schaalniveau

Stroomgebied

Een stroomgebied (1) wordt begrensd door de waterscheiding (2).

De neerslag wordt afgevoerd door het stroomstelsel (3).

Stroomgebied A       Stroomgebied B

Stroomgebied

het verzamelgebied van een rivier waarbinnen alle neerslag en grondwater via de zijrivieren uiteindelijk in de hoofdrivier stroomt

Een stroomstelsel

het geheel van de hoofdrivier met al zijn zijtakken

Blauw = Stroomstelsel

Rood = Stroomgebied

Grens = Waterscheiding

Lengteprofiel

1. Bovenloop

2. Middenloop

3. Benedenloop

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

1. De bovenloop: hoog in de bergen, waar de rivier ontspringt. Door het grote hoogteverschil stroomt de rivier snel en is de erosieve kracht groot.

2. De middenloop: het middelste deel waar de rivier door een dal loopt waar hij zich heeft ingesneden.

3. De benedenloop: dicht bij de monding waar de rivier door een riviervlakte stroomt. De stroomsnelheid is laag en hierdoor neemt de sedimentatie toe.

1.Reliëf

2. Stroomsnelheid

3. Processen

4. Sediment

Bovenloop

Middenloop

Benedenloop

Veel

Weinig

Overgang hoog naar laag

Laag

Sedimentatie

Fijn zand, klei

Hoog

verticale 

erosie

stenen

hoog/laag

Erosie/sedimentatie in evenwicht

Grof zand, grind

Verval en verhang

Verval: Hoogteverschil tussen twee plaatsen aan een rivier.

Verhang: Het verval per kilometer

Verval=

hoogteverschil=

2500-2000= 500 m

Verhang

Het verhang (of helling) van de rivier bereken je door het hoogteverschil(verval) te delen door de lengte langs de rivier.

Wat is het verval van een rivier?

1. hoeveelheid water (m³/s)
2. stroomsnelheid (m/s)
3. verticaal hoogteverschil langs de rivier (m)
4. helling van de rivier (m/km)

In de bovenloop is het verhang groot. Welk proces treedt hier op?

Regiem:

Het verschil in waterafvoer van een rivier gedurende het jaar 

(hoog=groot verschil)

Debiet:

De totale hoeveelheid water die een rivier op een bepaald punt (op een bepaald moment) afvoert

Type rivier (herkomst water)

1. Gletsjerrivier (=smeltwaterrivier)
2. Regenrivier
3. Gemengde rivier

Regenrivier

De rivier ontvangt niet het gehele jaar door smeltwater. De bron ligt dus niet hoog genoeg.

Gletsjerrivier

Hoog in de bergen bij de bron bestaat het rivierwater grotendeels uit smeltwater. Dit deel van de rivier mag je een gletsjerrivier noemen.

Gemengde rivier

De gletsjerrivier hoog in de bergen is inmiddels aangevuld met regenwater. Nu spreken we over een gemengde rivier.

In welke periode heeft een gletsjerrivier de hoogste afvoer (piekafvoer)?

1. januari-maart
2. april-juni
3. juli-september
4. oktober-december

Welk type rivier (herkomst water) is de Maas?

1. Regenrivier
2. Gletsjerrivier
3. Smeltwaterrivier
4. Gemengde rivier

Regiem

Het regiem van de rivier is de waterafvoer door het jaar heen.

Gletsjerrivier

Regenrivier

Gemengde rivier

Opvallend

De afvoer van de rivier is in de zomer het laagst terwijl de neerslag door het jaar heen constant is.

Geef een reden waarom de afvoer van de rivier in de zomer lager is terwijl dan vaak veel neerslag valt?

Maar

Verschillen in de afvoer ontstaan ook door veranderingen in het klimaat en veranderingen in onze leefomgeving.

Daarover gaan de volgende slides

Neerslagregiem

Gemiddeld zien we een toename van de hoeveelheid neerslag in NL

Daarnaast valt de neerslag onregelmatiger: in pieken en droge periodes

Het neerslagregiem (het verschil in neerslag in een jaar) verandert dus

Verstening

We bebouwen steeds meer. Er is hierdoor weinig ruimte meer voor groen in de stad.

Dit is verstening

Het regenwater zakt normaal door de bodem richting het grondwater --> naar de rivier.

Door de verstening kan dat niet meer

Vertragingstijd

Door de verstening + ontbossing loopt al het regenwater in stedelijke gebieden direct via het riool naar de rivieren.

Water wordt hierdoor snel naar de rivier afgevoerd.

Vertragingstijd

Neerslag in een stroomgebied komt in de rivier terecht en er treedt een piekafvoer op ==> vertragingstijd

Wat gebeurt er met de piekafvoer wanneer verstedelijking/verstening/ ontbossing optreedt?

Vertragingstijd

Bij verstedelijking/verstening/ ontbossing: 

- piekafvoer komt eerder

- piekafvoer is hoger

Na verstening/ontbossing zal de piekafvoer in de rivier.....

1. Later komen en groter zijn
2. Eerder komen en kleiner zijn
3. Later komen en kleiner zijn
4. Eerder komen en groter zijn

Het water dreigt!

Extra gevaar bij een combinatie van:

- springtij

- storm

- piekafvoer rivieren

waterstand zee > rivier

Gevolg: rivieren kunnen water niet meer op zee lozen

Bodemdaling

Bodemdaling = het zakken van de bodem tov NAP

Verschillende oorzaken, zowel tektonisch, als door gaswinning als door de landbouw

Landbouw --> door het aanleggen van akkers in veenlandschap + afwatering in de akkers, zakt de bodem langzaam in.

Hierdoor komen we steeds lager --> absolute bodemdaling

Bodemdaling

Zeespiegel stijgt --> bodem ligt t.o.v. zee lager = relatieve bodemdaling

Bij een hoge zeespiegel, stroomt een deel van het water de monding van de rivier in

De rivieren kunnen hierdoor hun water niet goed naar zee afvoeren, waardoor de waterstand in de rivieren stijgt

Dit is problematisch in het geval van een hoge piekafvoer

Hoe op te lossen?

Stroomgebied van de rivieren vergroten zodat ze meer water aankunnen

Meer groen in de stad en eromheen om de vertragingstijd te vergroten en de piekafvoer te verkleinen

Tegengaan bodemdaling --> bv minder water uit de bodem halen