Samenvatting H1

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Intro

In september 1898 reed de populaire jonge koningin Wilhelmina met haar moeder in een koets door Amsterdam.

Wilhelmina had echter weinig politieke macht.

Grondwet 1848 --> Johan Rudolf Thorbecke

'De ministers zijn verantwoordelijk, de koning is onschendbaar'

= ministeriële verantwoordelijkheid 

In de 19e eeuw is Nederland een  constitutionele monarchie met een parlementair stelsel geworden. 

Bestuur van het land ligt bij zowel de koning, en in diens naam de ministers, en bij de vertegenwoordigers van het volk, de staten-generaal. De macht wordt bepaald en begrensd door de grondwet.

Koningin Wilhelmina

Stamboom 

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

De machtige koning

In Nederland moeten de burgers en de overheid zich aan de wet houden --> rechtsstaat.

Sinds 1815 is Nederland een constitutionele monarchie.

Monarchie=koninkrijk

Constitutie=grondwet  --> hierin staat hoe het land geregeerd wordt en wat de belangrijkste rechten van de burgers zijn.

In 1815 was koning Willem I staatshoofd en regeringsleider --> veel macht.

- ministers benoemen en ontslaan.

- volk weinig inspraak.

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

De machtige koning

Veel rijke burgers waren ontevreden met deze situatie.

Liberalen: (libertas)

- Voor vrijheid

- Minder macht voor de koning en meer bij het volk (rijke mannen).

Koning Willem I en zijn opvolger Willem II weigeren dit.

--> 1848, Willem II wordt in één nacht van conservatief naar liberaal.

Uit angst voor een revolutie in Nederland geeft Willem II de liberaal Thorbecke de opdracht voor het maken van een nieuwe grondwet.

Johan Rudolf Thorbecke

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Het machtige parlement

Binnen een paar weken was de grondwetswijziging van Thorbecke klaar.

De koning raakte zijn gezag kwijt.

'De koning is onschendbaar, de ministers zijn verantwoordelijk'

--> Hoogste macht bij het parlement (volksvertegenwoordiging).

Taak: De regering controleren en samen wetten maken.

- In Nederland heet dit de Staten-Generaal: - Eerste kamer

                                                                          - Tweede kamer

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Het machtige parlement

In 1867 ontstonden er problemen tussen het parlement en de koning over Luxemburg.

Koning Willem II wilde Luxemburg verkopen aan de Fransen. --> Pruisen woedend. --> koop afgeblazen.

Nu dreigde Frankrijk met een oorlog.

Oplossing voor de Luxemburgse kwestie:

Op een internationale conferentie in Londen --> Luxemburg onafhankelijk.

Parlement

Kabinet

Koning

Tweede kamer

Eerste kamer

Ministers

Staatssecretarissen

Ministers

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Luxemburgse kwestie

De Tweede kamer was boos om de kwestie.

Vraag; Heeft de Tweede kamer invloed over de buitenlandse politiek?

Willem III en ministers: Nee

Tweede kamer: Ja --> ontbond de kamer --> nieuwe verkiezingen, nieuwe kamer heeft hetzelfde standpunt.

--> Willem III gaf toe, geen enkele regering (koning + ministers) blijft aan zonder vertrouwen van de kamer.

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Meer burgerrechten

Liberalen wilden voorkomen dat de overheid te machtig zou worden, zodat het de vrijheden van de burgers kan inperken.

--> Grondrechten: belangrijkste rechten van de burgers. Deze werden opgenomen in de grondwet van 1848.

- Klassieke grondrechten: vrijheid van onderwijs, meningsuiting, godsdienst, drukpers en vereniging en vergadering.

- Sociale grondrechten: Bijv. recht op huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs.

--> Nieuw in de grondwet: Tweede kamer, Provinciale Staten en de Gemeenteraad werden rechtstreeks gekozen door het volk.

Klassiek grondrecht

Sociaal grondrecht

vrijheid van meningsuiting

vrijheid van godsdienst

vrijheid van onderwijs

recht op onderwijs

recht op gezondheidszorg

recht op bestaanszekerheid

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Uitbreiding van het kiesrecht

Rond 1848 mochten alleen de mannen die voldoende belasting betaalden stemmen --> censuskiesrecht.

Liberalen; 'Politiek is alleen voor de verstandige mensen en niet voor de massa'.

Vanaf 1848 werd Nederland een parlementaire democratie;

Een land waarin de regering afhankelijk is van een parlement dat via algemeen kiesrecht werd gekozen.

VMBO KGT 4

1.1 Nederland wordt een democratie

Uitbreiding van het kiesrecht

--> Steeds meer liberalen vonden het censuskiesrecht oneerlijk

- Grondwetsherziening van 1887 --> censuskiesrecht verdwijnt.

Stemrecht: mannen die genoeg 'tekenen van geschiktheid' hebben.

--> parlement bepaald wat dit is (Caoutchouc-artikel=oprekbaar zoals rubber).

De arme arbeiders mochten echter nog steeds niet stemmen. De SDAP eiste kiesrecht voor alle mannen. --> 1917 algemeen mannenkiesrecht.

- 1919 algemeen kiesrecht (mannen en vrouwen).

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Industrie en samenleving

Nederland vóór 1850	Nederland na 1850
- vervoer: koets en de trekschuit - Meeste mensen woonden en werkten op het platteland. Boeren verdienden bij met huisnijverheid.	- vervoer; Stoomtrein en stoomboot. - Rotterdamse en Amsterdamse haven groeiden door handel in grondstoffen vanuit koloniën. - Verstedelijking. Er ontstond een nieuwe groep; arbeiders die werkten in de industrie.

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Industrie en samenleving

Oorzaken modern imperialisme: (= Europese landen bouwen grote koloniale rijken in Azië en Afrika na 1870).

-Grondstoffen nodig voor de industrie 

- Afzetmarkt

- Macht en aanzien.

Nederland veroverd steeds meer in het Indonesisch archipel. Rond 1870 was heel Indonesië een kolonie van Nederland: Nederlands-Indië.

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Industrie en samenleving

Jullie gaan een video bekijken over de verovering

van Atjeh door Gouveneur- generaal van Heutsz.

Maak tijdens het bekijken aantekeningen over de volgende vragen.

Na het de klassikale uitleg heb je dit nodig. (tip kopieer de vragen naar Word)

1. Welke daden die van Heutsz verrichtte waren goed voor Nederland?

2. Welke daden die van Heutsz verichtte zien wij nu als een schande?

3. In de video worden de daden vergeleken met hedendaagse terrorisme. Leg uit waarom ze die vergelijking maken.

4. De oud-commandant praat de genocide die gepleegd is in Atjeh goed voor generaal van Heutsz. Welke uitleg heeft hij daarvoor?

Video De ijzeren eeuw.

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Industrie en samenleving

Gevolgen industrialisatie:

- Werkloze boeren en landarbeiders trokken naar de stad om te werken --> verstedelijking met verpauperde arbeiderswijken.

- Kinderarbeid

- Slechte werkomstandigheden

- Arbeiders hadden geen bescherming. (geen uitkeringen).

Vanaf 1870 groei bij politici om iets te doen tegen deze sociale kwestie.

Neel Poff, die opgroeide in een kelderwoning beschreef haar huis als volgt: "Een kamer waar de zon nooit doordrong; 's winters was het een grot vol nattigheid en 's zomers werden we ziek van de klamme hitte. In een hoek stond een ton die het gezin tot plee diende, in de andere ton kwamen de vuile luiers en verder alle rommel die je in zo'n onderkomen kon verwachten. De rook van vaders pijp en de uitwasemingen van tien arme mensen maakte dat je in de kamer aan één stuk door naar lucht zat te happen." (1)

Krotwoningen in Amsterdam

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Liberalen en socialisten

In de 19e eeuw steeg de politieke particifatie;

- kiesrecht breidde zich langzaam uit, waardoor meer mensen mee konden doen.

- Bevolkingsgroepen nu hun stem laten horen en gelijke rechten krijgen (=emancipatie).

--> Aanhangers van verschillende politieke ideologieën gingen zich organiseren --> politieke partijen. --> bewustwording politieke identiteit.

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Van liefdadigheid naar sociale wetten

Rond 1850 bewustwording bij sommige liberalen: --> sociale kwestie kon alleen opgelost worden met hulp van de overheid.

Hulp voor armen --> liefdadigheid.

--> rol van de overheid: maken van sociale wetten:

- 1854 Armenwet (armen konden steun krijgen bij de gemeente).

- 1874 Kinderwetje van Van Houten (kinderen onder de 12jr mochten niet meer in de fabrieken werken)

- 1900 Ongevallenwet (uitkering voor arbeiders die door een ongeval niet meer konden werken)

- 1900 Woningwet (kwaliteitseisen aan woningen)

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Confessionelen en feministen

Vanaf 1848 officieel godsdienstvrijheid. In de praktijk werden protestanten en katholieken vaak achtergesteld.

Emancipatiebeweging onder de protestanten:

Ideologie: het christelijk denken moest terugkomen in de politiek.

Leider: Abraham Kuyper --> 1879 ARP (Anti revolutionaire partij, tevens 1e politieke partij van Nederland).

Leden: eenvoudige mensen. landarbeiders, kleine boeren etc. --> 'Kleine Luyden'.

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Confessionelen en feministen

Emancipatiebeweging onder de katholieken:

Ideologie: Christelijke normen en waarden in de politiek.

Leider: priester Herman Schaepman --> 1926 RKSP (Rooms-Katholieke Staatspartij)

Katholieken en protestanten oorspronkelijk aartsvijanden, maar nemen in de politiek een gezamenlijke rol. Ze streden samen tegen de liberalen en socialisten.

Maak de juiste combinaties!

Mensen die in de politiek in de eerste plaats opkomen voor de vrijheid van burgers. 

Mensen die streven naar meer gelijkheid. 

Christenen die de paus in Rome als hun leider zien. 

Christenen die de Bijbel als hun belangrijkste bron voor het geloof zien.  

LIBERALEN

SOCIALISTEN

KATHOLIEKEN

PROTESTANTEN

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Confessionelen en feministen

Vanaf 1890 kwam er een beweging voor vrouwenemancipatie : feminisme.

Eerste feministische golf: (rond 1900)

- 1894 oprichting vereniging voor Vrouwenkiesrecht (Aletta Jacobs)

Doel: Voor vrouwenkiesrecht

- Vrije Vrouwenvereeniging (Wilhelmina Drucker).

Doel: gelijkheid van de vrouw in het onderwijs, de werkvloer en in het huishouden.

Aletta Jacobs

Wilhelmina Drucker

VMBO KGT 4

1.2 Samenleving en politiek

Confessionelen en feministen

Tweede feministische golf: (vanaf 1960)

- Dolle Mina's

Doelen:

1.eerlijke verdeling huishouden, 2. hetzelfde loon voor mannen en vrouwen die hetzelfde werk doen, 3. uitbreiding van créches, 4. opheffing verbod abortus, 5. anticonceptie gratis.

Sleep de woorden naar de juiste kolom:

Eerste Feministische Golf

Tweede Feministische Golf

Algemeen vrouwenkiesrecht

Toegang tot hoger onderwijs/ middelbare school.

Betere huishoudelijke apparaten.

De vrouw blijft handelingsonbekwaam.

Wilhelmina Drucker

De krul (een wc) voor vrouwen

Zet de zinnen in de juiste volgorde.

1

2

3

4

5

Pieter Jelles Troelstra wordt partijleider van de net opgerichte SDAP.

Aletta Jacobs voert actie voor vrouwenkiesrecht.

Abraham Kuyper richt de ARP op, de eerste politieke partij van Nederland.

Doordat het kiesrecht wordt uitgebreid, stijgt de politieke participatie.

De liberalen in het parlement richten de Liberale Unie op.

Maak de juiste combinaties.

Herman Schaepman

Dolle mina's

Abraham Kuyper

Wilhelmina Drucker

Aletta Jacobs

ARP

RKSP

2e feministische golf

Vereniging voor Vrouwenkiesrecht

Vrije Vrouwenvereniging